İran'ın dönüşü

GAZETE HABERTÜRK

İran, nükleer programı konusunda başını ABD’nin çektiği büyük güçlerle anlaştı. İran anlaşmaya uyarsa nükleer silah üretemeyecek, karşılığında ekonomik yaptırımlar kalkacak. 1979 İslam Devrimi’nden beri tehdit olarak görülen İran’ı yeniden dünyaya açabilecek tarihi anlaşma, seçilirken krizi “savaşsız” çözme sözü vermiş ABD Başkanı Obama ile İran Cumhurbaşkanı Ruhani’nin ortak başarısı olarak yorumlanıyor.

KİM KİME SÖZ VERDİ?

İran uranyum zenginleştirme kapasitesini yüzde 66 azaltacak. Fordow yeraltı tesisini uranyum zenginleştirmek için kullanmayacak.

İran’ın az zenginleştirilmiş uranyum stokunu yüzde 96 azaltıp 300 kilogram ile sınırlandıracak. Mevcut stok fazlası başka ülkeye gönderilecek. n Arak Ağır Su Reaktörü’nün çekirdeği sökülecek. Bu tesis plutonyum üretemez hale getirilecek.

İran, askeri nitelikli nükleer tesislerinin kapısını istendiğinde müfettişlere açacak. İran karşı çıkarsa bunu kurulacak bir komisyon ele alacak. Komisyon “Aç” derse İran karara uymak zorunda. Tesislere İran ile diplomatik ilişkisi olan ülkelerden uzmanlar girebilecek.

Müfettişler İran’ın anlaşmaya uyduğuna onay verirse ekonomik ve mali yaptırımlar kalkacak. Kara listeye alınan İranlılar ve İran kurumları üzerindeki yaptırımlar kaldırılacak. İran’ın yabancı ülkelerde dondurulan varlıkları serbest kalacak.

Silah ambargosu 5 yıl, füze ambargosu ise 8 yıl daha devam edecek.

İran’ın anlaşma koşullarını ihlal ettiği ortaya çıkarsa, yaptırımlar 65 gün içinde yeniden yürürlüğe girecek.

'KAZAN KAZAN' ANLAŞMASI

İRAN Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, anlaşmanın duyurulmasının ardından dünyaya seslendi. Ruhani müzakerelerde belirledikleri dört hedefe ulaştıklarını söyledi.

İran Cumhurbaşkanı “Nükleer faaliyetler ülke içinde devam edecek, çılgınca yaptırımlar kalkacak, yasa dışı BM kararları sona erecek, BM Güvenlik Konseyi’nin, nükleer programla ilgili kararı kaldırılacak” dedi.

Müzakerelerin tehdit yerine saygı diliyle konuşulması sayesinde başarıya ulaştığını ifade eden Hasan Ruhani, “Biz sadaka istemedik. Kazan-kazana dayalı müzakere istedik. Büyük güçler anlaşmaya sadık kalırsa biz de kalacağız” dedi.

'TARİHİ BİR HATA'

İSRAIL Başbakanı Binyamin Netanyahu, anlaşmayı “Tarihi bir hata” olarak nitelendirdi. Netanyahu “Şer eksenine boyun eğildi” dedi.

KONGRE’YE ‘VETO’ KARTIYLA GÖZDAĞI

ABD Başkanı Obama, İran’la varılan anlaşmayı diplomasinin başarısı olarak övdü. Obama, iki yıl süren pazarlıkların ardından sağlanan anlaşmayı 60 gün içinde gözden geçirme hakkı olan Kongre’yi “veto” yetkisiyle uyardı.

TEŞEKKÜR TELEFONU

Obama, müzakerelerde katkısı olan Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve İngiltere Başbakanı David Cameron’a telefon ederek teşekkür etti.

65 GÜNDE ESKİYE DÖNÜLEBİLİR

Anlaşma, İran’daki askeri nükleer tesislerde yabancı uzmanların gerektiğinde inceleme yapabilmesini öngörüyor. İran’ın anlaşmada verdiği sözlerini tuttuğu Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu tarafından teyit edilince, bunun karşılığında ekonomik yaptırımlar kaldırılacak.

İran’ın verdiği sözleri tutmadığı tespit edildiği an ise tersi bir süreç işleyecek. Tüm eski yaptırımlar 65 gün içinde yeniden devreye girecek. Anlaşma ABD Başkanı Barack Obama ile İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin zaferi olarak görülüyor. Obama, 2008’de ilk kez ABD Başkanı seçilmeden önce seçmenlerine İran ve Küba gibi sancılı meseleleri savaşsız çözmek için söz vermişti.

Ancak, Batı karşıtı Mahmud Ahmedinejad’ın Cumhurbaşkanı koltuğunda oturduğu İran ile anlaşamadı. Bunun için altı yıl beklemesi gerekti. Obama 2013 yılı sonunda BM Genel Kurulu’na katılmak için ABD’ye gelen Ruhani’yi telefonla aradı. Böylece 30 yıl sonra bir İran Cumhurbaşkanı ile konuşan ilk ABD Başkanı oldu.

‘BIR ANLAŞMADAN FAZLASI’

AB Güvenlik ve Dış Politika Temsilcisi Federica Mogherini dün anlaşmayı “Bu anlaşma tüm dünya için bir umut işareti. Burada bir nükleer anlaşmadan fazlası var. Yeni bir sayfa açılabilir” dedi.

‘BÖLGEYE KATKISI BÜYÜK’

Almanya Başbakanı Angela Merkel, “Nükleer silah programından uzak bir İran, tüm bölgedeki güvenlik durumuna büyük katkı yapacaktır” derken, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de, “Dünya artık rahat bir nefes alabilir” yorumunda bulundu.

TÜRKİYEYİ NASIL ETKİLEYECEK?

GAZETE HABERTÜRK/ SİNAN ÜLGEN

CARNEIGE Avrupa Enstitüsü’nden Sinan Ülgen, Habertürk Gazetesi’ne yaptığı açıklamada nükleer anlaşmayı şu sözlerle değerlendirdi: “Tarihi bir anlaşma ve Türkiye tarafından da desteklenmeli. Türkiye’nin ulusal güvenlik ve ekonomik hedefleriyle örtüşüyor. Anlaşmayla askeri müdahale seçeneği kalktı. İran’ın anlaşmaya uyması halinde nükleer silaha sahip olması engelleniyor. Bu Türkiye’nin görmek istemediği nükleer İran seçeneğini ortadan kaldırıyor. Anlaşma bölgedeki bir nükleer silah yarışını durduruyor. Dile getirilebilecek en temel tereddüt, nükleer sorununu halletmiş bir İran’ın daha saldırgan bir dış politika izlemesi. Bu Türkiye’yi rahatsız eder.”

MENSUR AKGÜN

PROF. Dr. Mensur Akgün anlaşmayı şöyle yorumladı: “Anlaşma İran’ın bölge politikasına ve dünya siyasetine çok daha yapıcı bir şekilde girmesini sağlayacak. İran’ın meşru çıkar ve beklentileri dikkate alındığı takdirde Suriye başta olmak üzere pek çok sorunun çözümü daha kolaylaşacak. Ancak İran’ın kazandığı yeni ‘meşruiyet’ herkes tarafından dikkate alınmak zorunda. Sorunların çözümünde tek taraflı maksimalist pozisyonların savunulmasının sonuç getirmeyeceğini görmek zorundayız. Türkiye, İran’ı rakip değil çözüm ortağı olarak görmeli. Ayrıca İran’a uygulanan ambargoların kalkmasının yarattığı fırsatları da değerlendirmeli. Petrol fiyatlarının düşme eğilimi de Türkiye için yeni imkânlar doğurabilir.”