568 sene önceki ilk devalüasyon!

Devalüasyonla ilk tanışmamız bundan 568 yıl önce, 1445 yazında oldu. Osmanlı tahtında o sırada 12 yaşında bir çocuk oturuyordu: İlk saltanatını süren ve tarihlere sonradan "Fatih" olarak geçen İkinci Mehmed... Paranın ayarının düşürülmesi üzerine asker ayaklanınca babası eski hükümdar İkinci Murad yeniden tahta çıktı ve Fatih'in tekrar hükümdar olabilmesi için altı sene beklemesi gerekti.

BİR zamanlar en büyük derdimiz ve korkumuz olan "devalüasyon" ile bundan 568 yıl önce, 1445'de tanıştık.

Banknotun ve "döviz" kavramının bilinmediği o devirlerde para kıymetli madenlerden basılır, bu maden genellikle altın yahut gümüş olur, paranın değerini ve satın alma gücünü altının yahut gümüşün oranı tayin eder, devalüasyon "sikke" yahut "akçe" denen paradaki kıymetli maden oranının azaltılmasıyla yapılırdı. Paranın âyarı ne oranda düşürülürse, satın alma gücü de o miktarda azalırdı.

Bu ayar düşürmelerden kaynaklanan hadiseler, Türkiye'nin asırlar boyu bitmeyen derdi idi. Devlet enflasyonun yükseldiği devirlerde paranın âyarını düşürür, bunun hemen ardından sefalet artar, ayaklanmalar çıkar, kan dökülür ve memlekette herşey eskiye göre daha da kötüye giderdi.

Türkiye "sikke tağşişi" denen bu iş ile, yani devalüasyonla ilk defa bundan 568 sene önce, 1445 yazında tahtta 12 yaşında bir çocuğun oturduğu sırada tanıştı.

Çocuğun adı Mehmed idi ve tahta altı yıl arayla iki defa çıkacaktı. İlk hükümdarlığı küçük oranda bir devalüasyon yüzünden birdenbire son bulacak, ikinci hükümdarlığındaki başarılarıyla da tarihlere "Fatih Sultan Mehmed" diye geçecekti.

İkinci Mehmed, babası İkinci Murad'ın 1444'te kendi arzusuyla hükümdarlığı bırakıp Manisa'ya yerleşmesi üzerine padişah ilân edildiğinde daha 12 yaşındaydı ve tahta devletin o zamanki başkenti olan Edirne'de oturdu.

Balkanlar'dan batıya doğru büyümekte olan Türk devletinin başında bir çocuğun bulunması üzerine Avrupa harekete geçince, Edirne'de toplanan devlet şûrası eski hükümdar İkinci Murad'ı göreve çağırdı, sabık sultan "başkumandan" olarak askerin başına geçti ve karşılaştığı Haçlı ordusunu Varna'da birkaç saat içinde perişan etti.

İkinci Murad, zaferinden sonra Manisa'ya dönme hazırlıkları yaparken Edirne'de o güne kadar yaşanmamış bir hadise oldu: Yeniçerilerin aylıkları ödenecekti ama hazinede kâfi miktarda para yoktu ve çocuk hükümdarın danışmanları aradaki açığı paranın içerisindeki gümüş miktarını azaltmakla, yani sikkeyi "tağşiş etmekle" kapattılar.

Gümüş oranındaki düşüş binde dokuz kadardı ama aynı günlerde Edirne'de çıkan büyük yangının çarşıyı küle çevirmesi üzerine herşeyin fiyatı birdenbire yükseldi. Vezir Şihabeddin Paşa'nın konağını yağmalayan askerler "Buçuk Tepe" denen yerde çocuk padişahın aleyhinde ağızlarına geleni söylemeye başladılar.

Yeniçerilerin aylıklarına hemen yarım akçe zam yapıldı ama huzursuzluklar sona erdirilemedi. İşin vahim bir hal alması üzerine, devletin önde gelenleri eski hükümdarı yeniden tahta davet ettiler. Manisa'ya dönmekten vazgeçen Sultan Murad önce Buçuk Tepe'ye uğradı, askerin gönlünü aldı, paranın ayarını yükseltmeyi ve pahalılığı sona erdirmeyi vaadetti, sonra eski tahtına yeniden oturdu.

12 yaşındaki hükümdara, yani İkinci Mehmed'e ise Edirne'den ayrılıp Manisa'ya gitmek düştü. İndiği tahta tekrar geçebilmek için altı sene bekleyecek ve ancak 1451'de, babasının ölümünden sonra yeniden padişah olabilecekti.

İşte, Türkiye'nin bilinen ilk devalüasyon macerası...