ABD gemileri Montrö'ye çarptı

ABD Savunma Bakanlığı Pentagon'un sözcüsü Bryan Whitman, Amerikan Dışişleri Bakanlığı'nın, Gürcistan'a insani yardım gönderilmesinde Amerikan donanma gemilerinin Boğazlar'dan geçişi için gereken bir anlaşma üzerinde Türkiye ile çalıştığını söyledi. Ankara'nın, Boğazlar'dan uluslararası geçişler için 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni deldirmeyecek bir geçiş formülü oluşturmaya çalıştığı ifade ediliyor. ABD'de basınında yer alan, "Ankara, Amerikan gemilerinin geçişine izin vermedi" haberlerinin ardından Türk Dışişleri Bakanlığı'ndan, yapılanın Montrö Sözleşmesi'ne uygun olduğu belirtilmişti.

Amerikan basınında geçtiğimiz günlerde çıkan, "Ankara, Amerikan gemilerinin geçişine izin vermedi" haberlerinin ardından Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "başta müttefik ülkeler olmak üzere Gürcistan'a insani yardım malzemesi göndermek isteyen ülkelerle tam bir işbirliği yapıldığı ve hiçbir insani yardım önerisi talebinin geri çevrilmediği belirtilerek, "Gürcistan'a deniz yoluyla yapılan yardım sevkiyatının, uluslararası düzenleme tarihli Montrö Sözleşmesi'ne uygun yapıldığı" belirtilmişti. Amerikan CNN televizyonu da Pentagon'dan bir yetkilinin, ABD'nin, insani yardım amaçlı donanma gemilerini Karadeniz'e gönderme amacıyla Türkiye'den izin almak üzere görüşmeler yaptığını bildirdi. Yetkili, "Gemileri gönderme izni için şimdi Türkiye ile görüşülüyor." dedi. Habere göre, Türkiye'den izin çıktığı takdirde, iki donanma gemisinin Karadeniz'e gönderilmesine ilişkin duyuru resmen yapılacak. Bu duyurunun hemen bugün çıkabileceği de haberde belirtildi. CNN Pentagon muhabiri, bu gemilerin insani yardım amacı taşıdığı; ancak bir bakıma, "askerî mesaj" vereceği yorumunu da yaptı.

Rusya: İstihbarat aldık gemiler geçecek

Pentagon sözcüsü Whitman da yaptığı açıklamada, şu ana kadar 14 adet Amerikan askerî kargo uçağının Gürcistan'a insani yardım taşıdığını ve Washington'ın, bu insani yardımların deniz yoluyla da taşınması ihtimalini değerlendirdiğini kaydetti. Whitman, "ABD Dışişleri Bakanlığı, Türk Boğazlarından geçiş için gerekli anlaşmanın sağlanması ve buna benzer şeyler üzerinde çalışıyor." diye konuştu. ABD Genelkurmay Başkan Yardımcısı James Cartwright, Washington'ın, Gürcistan'a iki adet insani yardım amaçlı hastane gemisi gönderme üzerinde çalıştığını söylemişti.

ABD'nin Karadeniz'e girmesine sıcak bakmayan Rusya'dan dün yapılan açıklamada ise ABD, Kanada ve Polonya'ya ait savaş gemilerinin ağustos ayı sonunda Karadeniz'e gireceğine dair istihbarat aldıkları belirtildi. Açıklamada, Genelkurmay Başkan Yardımcısı Anatoli Nogovitsin'den geldi. ABD'deki düşünce kuruluşu Heritage Vakfı'nın Rusya ve Avrasya çalışmaları uzmanı Ariel Cohen ise Türkiye'nin, iki Amerikan hastane gemisine geçiş izni vermediğini savunarak, bu tutumu, 1 Mart tezkeresine benzetti.

'Amerika'nın ısrarı, Montrö Sözleşmesi'ni tartışmaya açabilir'

Kafkasya'da Gürcistan ile Rusya arasında yaşanan savaşın ardından ABD'nin Tiflis yönetimine yardım malzemesi göndermek için Amerikan donanmasına ait bazı gemileri İstanbul ve Çanakkale Boğazı'ndan geçirerek Karadeniz'e göndermek istemesi, 1936 tarihli Montrö Sözleşmesi'ni gündeme getirdi. Sözleşme, ticaret gemilerinin "geçiş serbestisini" korumakla birlikte, Boğaz geçiş rejimi Türkiye'nin güvenliği dikkate alınarak düzenleniyor.

ABD basınında yer alan bilgilere göre, Gürcistan'a gönderilmek istenen gemiler, Mercy ve Comfort isimli iki dev hastane gemisi. Gemilerin her biri 70 bin ton ağırlığında. Montrö, Karadeniz'e kıyıdaş olmayan ülkelerin Karadeniz'de aynı anda bulundurabileceği donanma gemilerinin ağırlığını 45 bin tonla sınırlandırıyor. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu'ndan (USAK) uluslararası hukuk uzmanı Doç. Dr. Yücel Acer, Montrö Sözleşmesi ve sözleşmenin hükümlerine bağlı olarak Ankara'nın, Washington'ın taleplerine ilişkin hangi seçenekleri olduğunu anlattı. Acer'in verdiği bilgiye göre, söz konusu hastane gemileri, "savaş gemileri" olarak değerlendirildiğinde Ankara'nın önünde ABD'ye yalnızca "olumsuz" cevap verme seçeneği bulunuyor. Söz konusu gemilerin "savaş gemileri olmadığı" yorumu da yapılabilir. Ancak bu noktada Montrö Sözleşmesi'ne taraf ülkelerin tümünün de bu yoruma katılması gerekiyor. Bu ülkeler arasında Rusya da bulunuyor. Acer, Rusya'nın böyle bir kararı kabul etmeyeceğine vurgu yapıyor. Montrö'nün esnek yorumlanması halinde, taraf ülkeler sözleşmeyi tartışmaya da açabilir. Bu durumda, görev süresi yine Montrö Sözleşmesi'nin ilgili hükümlerine göre iki yılla sınırlanan bir konferans toplanıyor ve taraf ülkelerin yeni bir metin üzerinde uzlaşması gerekiyor. Montrö Sözleşmesi ile ilgili olarak hiçbir ülke bugüne kadar böyle bir hak kullanmadı.

Sözleşmede taraf olmayan ABD'nin ise doğal olarak Montrö'yü tartışmaya açma hakkı bulunuyor. Acer, taraf ülkelerin sözleşmeyi tartışmaya açmasının ardından toplanacak konferansta bir uzlaşma sağlayamamaları halinde, Montrö'nün geçersiz kalacağını ve Karadeniz için "genel hükümler"in uygulanacağını belirtiyor. Genel hükümler, ticari gemiler için serbestlik getirirken savaş gemilerinin Karadeniz'e çıkmasına izin vermiyor.