İstanbul'u İstanbul yapan nedir?

GAZETE HABERTURK - HT PAZAR

Samsun’da sel basan apartmanın dairelerini, Fransız balkonlu diye satmışlardı. Balkon kapısı önüne oturtulmuş beyaz hantal parmaklıklar ne kadar Fransız balkonuysa artık. O Fransız balkonların altında ise bodrum katında ölüm vardı. Samsun’a gitmedim, diğer balkonlar nasıl bilmiyorum. Ama doğma büyüme İstanbulluyum, bir balkonun diğerine benzemediğini biliyorum. Daha doğrusu, İstanbul’a özgü bir balkon stili olmadığını biliyorum. Paris’teki balkonların ve bizim Fransız balkonu dediğimiz pencere korkuluklarının aksine... Carnegie Mellon Üniversitesi ile Paris’teki Ecole Normale Supérieure araştırmacıları bir yazılım geliştiriyor Paris’i merkez alarak. Bir şehri, onu stil sahibi yapan baskın karakter özelliklerinden tanıyan bir program. Paris’i, Eyfel’den, Notre Dame ve Zafer Takı’ndan değil, 3. kat balkonlarından, sokak levhaları ve lambalarından tanıyor. 12 kente ait 40 bin Google Sokak Görüntüsü resminden 250 milyon öğeyi analiz ediyor. Paris, Londra, Prag, Barcelona, Milano, New York, Boston, Philadelphia, San Francisco, Sao Paulo, Mexico City ve Tokyo’daki görüntüleri inceliyor. Bir şehri ta kendisi yapan ayırt edici özellikleri bulmak için, detayların ne kadar sık tekrarlandığına bakıyor.

Özellikle Avrupa şehirlerinde o detay mimari imzayı bulup çıkarmak o kadar kolay değil. Çünkü mimari öğeler çok ince nüanslarla birbirinden ayrılabiliyor. Analiz edilen Avrupa yapılarının tamamında kemerler mevcut. Ama mesela Londra’da çifte kemer hemen hemen hiç yok. Program o ince ayrıntılarla bir şehrin en fazla yinelenen sahnelerini parçalar halinde çıkarıyor. Mesela Paris’te dökme demir balkon korkulukları, sokak lambaları, pervazları tıpatıp aynı ahşap sokak kapıları ve (üzerinde isim görünmeyen) mavi-yeşil-beyaz sokak levhaları sıralanıyor. Hepsi tipik Parisli. Bu tipik parçalar deneklerle teste de tabi tutuluyor. Hem Paris, hem de Prag’a gitmiş deneklere hangisi hangi şehir diye soruluyor. Paris’te yüzde 83, Prag’da 92 isabetle doğru sonucu tutturuyorlar. İnternette de bir deney yapılıyor. Katılımcıların yüzde 79’u iki şehri birbirinden ayırt edebiliyor. Wenceslas ya da Concorde Meydanı’ndan değil, detaylarından. Londra’da ise iki yanı sütunlu neo-klasik bina girişleri kentin ana stili olarak öne çıkıyor. Londra evleri de balkonlu, ancak Paris’teki gibi demir değil, kâgir. Paris’te çoğu binanın 3. katı ille de enli ve uzunlamasına balkonla döşeli. Katların yüksekliği de birbirine eşit. Londra balkonları ise girişin hemen üstünde 2. katta. Kat yükseklikleri eşit değil, giriş katı çoğunlukla daha yüksek ve azametli. Prag’daki balkon korkulukları da kâgir. Buna karşılık Milano ve Barcelona’dakiler demir.

AMERİKAN STİLSİZLİĞİ

Peki bunu bilmek ne işe yarıyor? Araştırmacılar bu verilerin sanattan mimari ve bilişime her alanda kullanılabileceğini söylüyor. Örneğin Pixar’ın sanat direktörleri, “Ratatouille” filminde aslına sadık bir Paris animasyonu yaratabilmek için şehirde tam bir hafta taban tepiyorlar. Oysa böyle bir program sayesinde bilgisayar başında kusursuz bir Paris atmosferi yaratmak mümkün. Amerikan şehirlerine gelince, hiçbirinde ayırt edici stil yok. Görüntülerin hangi şehre ait olduğunu çıkarmak için yollardaki tüneller ve otomobiller biraz ayırt edici kılavuz olabiliyor. Araştırmacılar Amerika’daki tarz yoksunluğunu, çeşitli stil ve etkilerin harmanlandığı bir erime potası olmasına bağlıyor. Carnegie Mellon’un yazılımı İstanbul’dan bir stil çıkarmaya çalışsa acaba ne olurdu? İstanbul’u siluetinden, sarayları, tarihi camilerinden değil de, balkonu, sokak lambası, pencere pervazlarından tanımaya kalksaydı! Herhalde Amerikan şehirlerinde aldığı sonuçtan daha fazlasını elde edemezdi. Amerikan kentlerinde belki baskın tarz yok ama en azından yazılımın çıkardığı şu sonuç var: New York’un yangın merdivenleri, San Francisco’nun da cumba pencereli evleri, şehrin kimliğini ele veriyor. Bizim de bir zamanlar cumbalı evlerimiz vardı!