12 Levha Kanunları nasıl oluşmuştur? Maddeler halinde özellikleri nelerdir?
12 Levha Kanunları, M.Ö. 5. Yüzyılda 451-449 tarihleri arasında sınıf çatışması sonucunda Roma'da ortaya çıkıp, sınıflar arası uzlaşı sağlamak için hazırlanmış kanunlar bütünüdür. İnsanlık için insan hak ve hürriyetleri açısından tarihi bir dönüm noktasını ifade eder. Peki 12 Levha Kanunları hangi şartlarda ve nedenlerle oluşturuldu? Maddeler halinde 12 Levha Kanunlarının özellikleri neler?
12 Levha Kanunları Roma İmparatorluğu döneminde yapılmış, dünya medeniyetine en önemli katkılarındandır. 12 Levha Kanunu M.Ö. 5. Yüzyılda 451-449 tarihleri arasında sınıf çatışması sonucunda Roma’da ortaya çıkıp, sınıflar arası uzlaşma sağlamak için hazırlanmış bir kanundur. Tüm hukuku kapsayacak şekilde hazırlanmış on iki levha kanununu, daha sonraki hukuki gelişmelere de temel oluşturmuştur. On iki bronz levha üstünde toplandığından, “On iki Levha Kanunu” adını almıştır.
Patricipleb mücadelesinde ortaya çıkmıştır. Bu kanunla soylularla halk arasındaki toplumsal ve siyasi çatışma ve sınıf kavgalarını halk kazanmıştır. Halk, toplumsal, ekonomik, siyasi ve hukuk alanında soylularla eş duruma gelmeyi istemiştir. Devleti yöneten büyük memurlar, soylular sınıfından seçilmiş rahiplerin tekelindeydi, halka kapalı ve gizliydi. Uzun mücadelelerle M.Ö. 451’de kurulan özel bir hükümet hazırladı, M.Ö.449’de tamamlandı. Eski hukukun bilinmesi açısından on iki levha kanunları çok yararlı bir kaynaktır. O devirde yaşanan hayat tarzı, adetler ve zihniyetleri anlamak mümkün olmaktadır.
İlk yazılı kanunlar olan on iki levhalar kanunu, ( LopesDuodecimTabularum) Roma toplumundaki Patrici (soylular) ve Pleb (halk) arasındaki sınıf mücadelesi sonucu, günümüz Avrupa Hukukunun temelini oluşturan Roma’da hazırlanmıştır.
M.Ö.451’de 10 kişilik komisyon (decemuirilegibusscribundis) kurularak Salon Yasaları’ndan da yararlanıp 2 yılda hazırladı. 12 madeni veya tahta levhaya yazıldı, meclis onayladı, Roma’nın en büyük meydanına (Forum Romanum) asıldı. M.Ö. 307’de Galler’in Roma yağlamasında imha edilene dek asılı kaldı.
Muhafazakâr Romalılar nezdinde dönemin yürürlükteki ana kuralları sonraki asırlara kadar, esas itibariyle kalmış olduğundan klasik devrin kurumlarının açıklanmasında da faydalı olmuştur.
Bu kanunlar iki önemli amacın ürünüdür.
Siyasal Amaç: Şartlar elverdiği oranda soylularla halk arasında hukuk eşitliğini sağlamak.
Hukuki Amaç: Yazılı olarak örf ve adet hukukunu saptamak, hukuki belirsizlik ve gizliliği ortadan kaldırmak.
Kanunun İçeriği: Suçluları yalnızca devlet cezalandırılabilir. Yalancı tanıklık ve hakimin rüşvet alması durumlarında ağır cezalar öngörülüyordu. Vatana ihanetin cezası ölümdü. Suç işlenirken kasıt veya ihmal durumu göz önünde bulunduruluyordu. Hırsızlık hakkında detaylı hükümler vardı. Suçüstü yakalanan hırsızın öldürülmesi caizdi, ama malı çalınmak istene kişinin bağırarak halkı haberdar etmesi de şarttı. Suçüstü olmayan hırsızlık daha hafif cezaya tabiydi, çalınan malın iki kat değerini ödemesi gerekiyordu.
Sihir ve büyücülük, başkalarının hayatını olumsuz etkileyecek sihir ve büyü, ölümle cezalandırılıyordu.
Miras Hukuku: Mirası bırakmadan ölen kişinin mirası devlete kalıyordu. Kişi hayattayken vasiyetnameyle mirasçı olarak kişi veya kişileri tayin edilebiliyordu.
Toplum Sağlığı ve Ahlak: Ölenlerin gömülmesi için lüks sayılabilecek abartılı harcamalar yapmak, ölüleri şehir içine gömmek ve yakmak yasaktı. Ayrıca mezara altın da konulamazdı.
Önemi: Soylular sınıfına mensup rahiplerin hukuk uygulamasındaki tekelin kırılması, On iki Levha Kanunu çıkarıldıktan bir buçuk yüzyıl sonra sağlanabildi.
Sonuç: On iki levha kanunu halkla soylular arasında uzlaşma sağlanması için hazırlanmış, bazı hükümleri de reform gayesiyle getirilmiştir.
Adalet ve dürüstlük mekanizması kurulmuş, seçme seçilme hakkı edinilmiş, sınıf farklılıkları için ekonomik durum belirleyici olmuştu.
