Boğaz’ın dört manevi bekçisi ve İstanbul’un popüler türbeleri

Aslı ÖZTÜRK / HT GAZETE

İstanbul’un en popüler türbelerinden olan Eyüp Sultan Hazretleri Türbesi restorasyon gerekçesiyle yaklaşık 4 yıldır ziyarete kapalı. Konuyla ilgili “mağduriyet” hisseden insanların sayısıysa gittikçe artıyor. Yakın zamanda türbenin son halini görmek için yaptığım ziyarette gerçekleştirdiğim sohbetlerde türbenin kapalı olmasından dolayı oldukça kızgın olan birçok kişiyle (özellikle de kadınlarla) karşılaştım ve “Dileğimiz var, dua edeceğiz” cümlesini defalarca kez işitim. İnsanların dua etmek için bu denli sabırsız şekilde somut bir merciye ihtiyaç duyuyor olmaları ilgimi çekti ve konuyla ilgili derin çalışmaları bulunan Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ali Köse’yi aradım. Türbelerin kutsallaştırılmasından popüler dindarlığa, İstanbul’un türbelerinden Batı kültüründeki türbe inanışına kadar türbelerle ilgili her şeyi konuştuk.

-Öncelikle siz, dua etmek için bir türbeye ihtiyaç duyulması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Halk inancına göre türbe, Allah’ın sevgili kullarının, velilerin canlılıklarını devam ettirdikleri, ses verdikleri yerdir. Türk toplumunun yarıya yakın bir kısmı türbe ziyareti yapmaktadır. Eski zamanlarda denizciler, İstanbul Boğazı’nın dört manevi bekçisi olduğuna inanırlarmış. Bunlar Üsküdar’da Aziz Mahmut Hüdâi, Beşiktaş’ta Yahya Efendi, Beykoz’da Yûşâ Hazretleri ve Sarıyer’de Telli Baba imiş. Bu, insan-mekân ilişkisinde mekânın nasıl kutsallaştırıldığını gösteren önemli örneklerden biridir.

İstanbul'u bir de böyle görün

-Türbeler de kutsallaştırdığımız mekanlardan biri mi?

Kutsallaştırmaya dayalı bu unsurlar halk dindarlığı veya popüler dindarlığın birer parçasıdır. Popüler dindarlık, dinin öğretilerinin halk kitlelerince yeniden şekillendirilmesidir. Bu şekillendirmenin renklerini, toplumun psiko-sosyal ihtiyaçları ve dini algılama düzeyi belirler. Artık, dinin temel öğretilerini içeren kitabi dinin ötesinde, kültürel şartlar ve yaşam biçimleri devrededir.

-Popüler dindarlıkla ilahiyat Fakültelerinin ve Diyanet İşleri’nin söylemi arasındaki farklar ne?

Hayatın diğer alanlarında nasıl popüler kültür dediğimiz şey üretiliyorsa, din alanında da aynı tür üretim kalıpları geçerli. Ortada kaçınılmaz bir sosyolojik durum var.

İlahiyat fakültelerinin ya da Diyanet İşleri Başkanlığı’nın genel söylemi ile halkın anlayışı pek uyuşmuyor. Bir ilahiyatçı, türbe ritüellerinin İslam’ın özüne aykırı olduğunu söylediği zaman halk kitlelerini karşısında buluyor. Diyanet İşleri Başkanlığı türbe ritüellerinin birçoğunu “hurafe” veya “batıl inanış” olarak değerlendiriyor.

Ramazan'da gidilecek yerler

Eyüp- Eyüp Sultan

Türbe, Hz. Muhammed'in ordusunda sancaktar olup, İstanbul'un muhasarası sırasında şehit olan Hz. Eyyub El-Ensari'nin mezarıdır.

Mezar İstanbul'un fetihten sonra bulunmuş ve üzerindeki türbe Fatih Sultan Mehmet tarafından 1459 yılında cami ile birlikte inşa ettirilmiştir.

Türklerin İstanbul'da yaptığı ilk eserdir. Eyüp Sultan Camii adıyla bilinen ünlü ve kutsal camiin kuzey tarafında ve iç avlusunun hemen önünde yer alır.

Sultan Ahmet- Ayasofya

Birkaç yüzyıl, dünyanın en büyük kilisesi olma özelliğini taşıyan Ayasofya, kilise olarak inşâ edilmiş olan bugün Londra'daki St. Paul's, Roma'daki St. Peter's ve Milan'daki Doumo'nun ardından dünyanın dördüncü büyük eski yapısıdır. Büyük Osmanlı mimarı Mimar Sinan'ın, hayatını Ayasofya'nın teknik başarılarını geçmeye adadığı söylenmektedir.

Mimarisi, ihtişamı, büyüklüğü ve işlevselliği yönünden ilk ve son ünik uygulama olarak görülen Ayasofya; Osmanlı camilerine fikir bazında da olsa esin kaynağı olmuş, doğu-batı sentezinin bir ürünüdür.

Sultanahmet Camii

Sultan Ahmet Camii - Sultanahmet Camii Mavi Cami olarakta bilinir.

İstanbul'da bugünkü Sultanahmet semtinde Sultan Birinci Ahmed tarafından yaptırılan cami; medrese, darülkurra, sıbyan mektebi, türbe, arasta, dükkanlar, hamam, darüşşifa, imaret ve üç sebilden oluşmaktadır. 1609-1620 yılları arasında Mimar Sedefkar Mehmed Ağa tarafından yapılmıştır. -

Ramazan'da caminin olduğu bölümde iftar açmanın keyfi ise bir başka

Ayrıca teravih zamanı da oldukça yoğun bir kalabalık oluyor

Yüşa Türbesi

İstanbul ili Beykoz ilçesi, Yuşa Tepesi'nde bulunan bu türbenin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Ancak, burada 28 Çelebizade Mehmet Said Paşa 1755 yılında bir mescit yaptırmış ve Yuşa Nebi Hazretleri'nin mezarı etrafını da bir duvarla çevirmiştir. Mescit yangın sonucunda zarar görmüş 1863–1864 yılında, Sultan Abdülaziz döneminde (1861–1876) aslına uygun olarak yenilenmiştir. Bu arada Yuşa Nebi Hazretlerinin mezarı da onarılmıştır. Sonaraki dönemlerde buraya bir de Yuşa Tekkesi olarak ismi geçen bir Nakşibendî dergâhı yapılmıştır.

Yuşa Nebi Hazretleri MÖ.1605 yılında, ölmeden önce İsrailoğulları'nın başına geçen bir peygamberdir. İsrailoğulları'nı Tih Çölünden çıkararak Arz-ı Mev'ut (Filistin), Şam bölgesine sonra da Kudüs'e yerleştirmiş ve ülkesini on iki kabile arasında bölmüştür. Yuşa Hazretleri kendisine karşı olanları mucizeleri ile susturmuştur. İsrailoğulları'nı Tevrat hükümlerine göre 27–29 yıl yönetmiş, 1580 yılında bir söylentiye göre, 110, bir başka söylentiye göre de 127 yaşında ölmüştür. -

Aziz Mahmut Hüdai Hazretleri Türbesi - İstanbul ili Üsküdar ilçesi Gülfem Hatun Mahallesi, Mektep Sokak, Aziz Mahmut Hüdai Camisi'nin avlusunda bulunan bu türbenin yapım tarihi kesin olmamakla beraber XVII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. -

Türbede Aziz Mahmud Hüdai Hazretlerinin yanı sıra oğulları Evliya Mehmet Muhtar Efendi (1595), Mustafa Ebrar Efendi (1595), Ali Murtaza Efendi (1601), Abdülvahit Efendi (1611), Ahmet Sıdık Efendi (1624), kızları Ayşe Hanım (1600), Fatma Zehra Hanım (1624), Zeynep Hanım (1642) ve torunu Fatma Zehra Hanım (1642) olmak üzere on bir sanduka bulunmaktadır. -

Fatih- Hırka-i Şerif

Hırka-i Şerif Muhammed'in miraca çıkarken üzerinde bulunduğuna inanılan hırkadır, Muhammed'in vasiyeti üzerine Ali ve Ömer tarafından Veysel Karani'ye verilmiştir. - -

Veysel Karani Hz. evlenmediği ve evladı da olmadığı için Hırka-i Şerif vefatından sonra kardeşleri Şihâbeddîn el-Üveysî Hz. tarafından muhafaza edildi.

Asırlardır Veysel Karani Hz`nin torunları tarafından muhafaza edilen Hırka-i Şerif, geçtiğimiz sene onarım ve bakımdan geçirildikten sonra tekrar ziyarete açılmıştı. Hırka-i Şerif, Ramazan ayında İstanbullular ve tüm Türkiye`den gelen Hz. Peygamber âşıkları tarafından büyük bir hürmet ve tazimle ziyaret ediliyor.

Telli Baba - Telli Baba, İstanbul Rumelikavağı'nda. -

Tam olarak kime ait olduğu belli olmayıp, hakkında çeşitli rivayetler olan türbeye evlenmek isteyen kişiler ve bir dilekleri olanlar sıklıkla ziyaret etmektedir. -

Bir rivayete göre asıl adı İmam Abdullah Efendi olan Telli Baba, Fatih devrinde orduda tabur imamı iken şehit olmuş. 80 yıl önce hastalıklı bir genç kızın onu rüyasında görmesiyle birlikte mezarı ortaya çıkarılmış. O günden sonra iyileşen genç kızın peşinden birçok insan bu türbeyi ziyaret etmiş. - Üsküdar'da Aziz Mahmud Hüdayi, Beykoz'da Yuşa, Beşiktaş'ta Yahya Efendi ile birlikte boğazın dört bekçisinden biri olduğuna inanılır.

Fatih Camii - Fatih Camii ve Külliyesi, İstanbul'un Fatih ilçesinde Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmış olan cami ve külliyedir. -

Başta Fatih Sultan Mehmed'in türbesi olmak üzere, Osmanlı tarihinin bir çok önemli isminin mezarı buradadır. Fatih'in eşi ve II. Bayezid'in annesi Gülbahar Valide Sultan'ın, "Plevne Kahramanı" Gazi Osman Paşa'nın, ve mesnevi şarihi Abidin Paşa'nın türbeleri hazirededir. -

Yahya Efendi Türbesi - İstanbul Beşiktaş ilçesinde, Çırağan Sarayı karşısında, Çırağan Caddesi ile Yahya Efendi Sokağı'nın kesiştiği noktada bulunan Şeyh Yahya Efendi Türbesi, ölümünden sonra Yavuz Sultan Selim (1512–1520) tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. -

Türbe içerisinde on bir sanduka bulunmakta olup, bunların çevresi sedef kakmalı korkuluklar içerisine alınmıştır. Burada Şeyh Yahya Efendi'nin yanı sıra, Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Raziye Sultan, oğlu İbrahim Efendi, annesi Afife Hatun, Sultan II. Abdülhamid'in kızı Hatice Sultan ve oğlu Bedreddin Efendi, Şeyh Mehmet Nuri Şemseddin Efendi, Şeyh Hasan Efendi, Şeyh Yahya Efendi'inin küçük oğlu Şeyh Ali Efendi, Derviş Ali, Yahya Efendi'nin eşi Şerife Hatun'un sandukaları bulunmaktadır. -

Ayrıca türbe girişinde ve dışarısında Şeyh Yahya Efendi'nin torunlarına, saray ve haneden mensuplarına, devrin önde gelen kişilerine, türbedarlara ve müritlere ait mezarlar bulunmaktadır. -

Oruç Baba Türbesi - Oruç Baba olarak anılan kişinin, eski zamanlarda yine aynı semtte yaşayan, çok fakir olduğu halde orucunu tutup, iftarını da bir parça kuru ekmek ve sirkeyle açan bir derviş olduğu rivayet edilir. -

Askerlere su ve yemek tedarik etmekle görevli olan Oruç Baba'nın, su kıtlığında bile askerlere su dağıtmayı sürdürdüğüne, "baba" lakabının da buradan geldiğine inanılıyor. -

Ramazan ayının ilk iftarını Oruç Baba Türbesi'nde yapanların dileklerinin gerçekleşeceğine inanılıyor. Bu umutla türbeye gelen vatandaşlar bir şişe sirke ve ellerindeki bir parça ekmekle iftar ettikten sonra Oruç Baba'nın ruhuna Fatiha okuyorlar -

Süleymaniye Camii - Süleymaniye Camii, Kanuni Sultan Süleyman adına 1551-1558 yılları arasında İstanbul'da Mimar Sinan tarafından inşa edilen camidir. -

Mimar Sinan'ın kalfalık devri eseri olarak nitelendirilen Süleymaniye Camii, medrese, kütüphane, hastane, hamam, imaret, hazire ve dükkânlardan oluşan Süleymaniye Külliyesi'nin bir parçası olarak inşa edilmiştir. -

Ramazan ayında ziyaret edilebilecek bir yerdir -

Yeni Camii - Eminönü'ndeki Yeni Cami ya da Valide Sultan Camii, İstanbul'da 1597 yılında Sultan III. Murat'ın eşi Safiye Sultan'ın emriyle temeli atılan ve 1663'te zamanın padişahı IV. Mehmet'in annesi Hatice Turhan Sultan'ın büyük çabaları ve bağışlarıyla tamamlanıp ibadete açılan camidir. -

Mimar Davut Ağa tarafından yapılmaya başlanmış, Mimar Dalgıç Ahmed Ağa devam ettirmiş ancak inşaatın başlangıcından 66 yıl sonra dönemin mimarbaşısı Mustafa Ağa tarafından IV. Mehmed zamanında bitirilebilmiştir. -

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından cami ve eklentilerinde günümüzde restorasyon çalışmaları yapılmaktadır. -

Mihrimah Sultan Camii - Mihr-î-Mâh Sultan Camii İstanbul'un Karagümrük semtinin Edirnekapı bölümünde surların hemen yanında bulunan cami. - Kurucusu Kanuni Sultan Süleyman'ın kızı Mihrimah Sultan'dır. 1562-1565 yılları arasında Mimar Sinan tarafından yapıldı. - -

Bakırköy- Zuhurat Baba Türbesi: Efsaneye göre, İstanbul'un fethinden önce Topkapı ve çevresini Zuhurat Baba ve arkadaşları koruyordu.

İstanbul kuşatması sırasında Bizanslılar su kuyularına zehir attılar.

Ordunun su ihtiyacını ise Zuhurat Baba karşıladı. Zuhurat Baba'nın bu savaş sırasında Bakırköy'de türbesinin olduğu yerde şehit düştüğü anlatılıyor. -

Sümbül Efendi Türbesi: - İstanbul Fatih ilçesi, Kocamustafapaşa'da Kocamustafapaşa Camisi'nin avlusunda bulunan bu türbe 1529 yılında yaptırılmıştır. -

Sümbül Sinan Efendi Halveti tarikatının Cemali koluna bağlı Sümbüliye şubesinin kurucusudur. Gerçek ismi Yusuf olup, Zeynüddin unvanı ile tanınmaktadır. Halk Ona Sümbül Efendi ismini yakıştırmıştır. Sümbül Efendi Merzifon'da 1451 yılında doğmuş, İstanbul'a gelerek medrese eğitimi almıştır. Daha sonra Halveti Tarikatına girmiş, Mısır'a gitmiştir. Dergâh şeyhi Mehmed Cemaleddin Efendi'nin ölümü üzerine ve Onun vasiyeti ile İstanbul'a gelerek 1494 yılında tekkenin başına geçmiştir. Birçok mürit yetiştirmiştir. Merkez Efendi de Onun yetiştirdiği halifelerden birisidir. -

Sümbül Efendi birçok camide vaaz vermiş, Yavuz Sultan Selim'in yaptırdığı Yavuz Sultan Selim Camisi'nde 1523'te ilk vaazı vermiştir. Sümbül Efendi 78 yaşında, 1529 yılında ölmüş ve dergâhının haziresine gömülüp, üzerine türbesi yapılmıştır. -

-Türbelerde yapılan ritüeller sentez mi yani?

Orta Asya’dan, Şamanizm’den getirdiklerimizi, Anadolu’da bulduğumuz Helen kültürü kalıntılarıyla buluşturup İslam şemsiyesi altında türbelerde icra etmeye başlamışız. Bu neye benziyor? Türk sanat müziğinin orijinal sazlarına yeni enstrümanlar ekleyerek, onun yüzlerce yıllık gelenek içinde oluşturduğu formel usullere başka unsurlar katarak popüler müzik yapmaya benziyor.

-Diğer İslam ülkelerine kıyasla Türkiye’deki türbe sayısı daha çok. Bunun sebebi nedir?

Türk toplumundaki türbe fenomeninin bir “toplumsal hafıza” ürünü olduğu, toplumun Anadolu’yu yurt edindiği günlerden itibaren Anadolu’yu kendine mal etme çabasının dini bir uzantısı olduğu söylenebilir. Ayrıca türbeler dini olduğu kadar milli karakter de arz ederler. Bayraksız türbe neredeyse yok gibidir. Türbeler yeşil ile kırmızının buluştuğu yerlerdir. Türbe örtüsünün rengi olan yeşil ile bayrağın rengi olan kırmızıyı birlikte barındıran mekânlardır.

-Bir röportajınızda türbeleri Güzin Abla’ya benzetmişsiniz.

Ziyaretçiler, türbede “manevi bir ortamda olma hissi yaşayarak huzur bulduklarını, günahkârlık duygularının hafiflediğini, iç sıkıntılarından kurtulduklarını, kaygı ve umutsuzluk duygularından sıyrıldıklarını ve bu tür yerleri ziyaret etmenin kendilerini yücelttiğini” söylemektedirler. Dolayısıyla, ziyaretin getirdiği bu genel psikolojik etki yanında, dilekte bulunmak kişiyi özellikle rahatlatmaktadır. Ayrıca Türkiye’de camiler umumiyetle kadınlara açık değildir. Erkekler beş vakit namaz, cuma namazı, bayram namazı veya en azından bir yakınlarının cenaze namazı için bir şekilde camiye gitmekte ve kutsal mekânda bulunma hissini yaşamaktadırlar. Kadınlar için bu imkân ya yoktur ya da sınırlı veya problemlidir. Dolayısıyla, kadınlar camilerde elde edemedikleri bu imkânı başka bir mahalde, türbelerde bulmaktadırlar.

İstanbul'da semtlerin bilinmeyen hikayeleri

AHIRKAPI Osmanlı döneminde sarayın has ahırları burada bulunmuş, sonrasında da ahırların yeri değişmeyince semtin ismi Ahırkapı olarak günümüze gelmiştir.

AKARETLER Semt ismini Sultan Abdulaziz'in yaptırmak istediği fakat II. Abdülhamit'e nasip olan vakıftan almaktadır. Vakıf Aziziye Camii'nin giderlerini karşılamak üzere kurulmuştur

AKSARAY Fatih Sultan Mehmet'in sadrazamı Konya'nın Aksaray ilçesini ele geçirince burada yaşayan insanları bugünkü Aksaray olarak bildiğimiz semte yerleştirmiştir. Bu nedenle semtin adı Aksaray olarak kalmıştır.

AYAZAĞA Yeniçeri ketudası Ayas Paşa'nın burada bir çiftliği bulunmaktaydı. Bu nedenle bölgeye Ayasağa denmiş, zamanla da Ayazağa'ya dönüşmüştür.

BALAT Semtin adı da kendisi gibi çok eski dönemlere dayanır. Bizans İmparatorluğu döneminde saraylardan birine sur kapılarından giriliyordu. Saray kapısı olarak kullanılan Palation zamanla dönüşerek günümüze kadar gelmiştir

BEŞİKTAŞ Adını nereden aldığına dair bir çok rivayet bulunan semtlerden biri de Beşiktaş'tır. Fakat bilinen ve en yüksek ihtimalli rivayet ise, semtin adının Barbaros Hayrettin Paşa'nın gemileri bağlamak için limana diktirdiği beş taştan dolayı günümüze kadar değişerek gelmiş olduğudur.

BEYLERBEYİ Mehmet Paşa'nın bu semtte bulunan yalısı bölgeye adını vermiştir. Mehmet Paşa, III. Murat dönemi beylerbeyinden biridir.

BEYOĞLU İsmini, mahlası Beyoğlu olan Venedik elçisinden almaktadır. Venedik elçisi Kanuni Sultan Süleyman döneminde burada yaşamış, bölgeye adını vermiştir.

BOYACIKÖY 19. yüzyıl başlarında Kırklareli'den bir çok aile buraya getirildiği ve bu ailelerin aba, çul boyamada usta oldukları bilinmektedir. Bu nedenle semtin adı Boyacıköy olarak kalmıştır.

CAĞALOĞLU Cağaloğlu Sinan Paşa'nın bu semtteki sarayından ve yaptırmış olduğu camiden dolayı semt Cağaloğlu ismini almıştır. Cağaloğlu Sinan Paşa Osmanlı sadrazamıdır ve 16. yüzyılda yaşamıştır

CİBALİ Semt Cebe Ali Bey adlı komutandan ismini almıştır. Cebe Ali Bey İstanbul fethine katılan komutanlardan birisidir. Semtin ismi zamanla dönüşerek Cibali olmuştur.

CİHANGİR Semt Kanuni Sultan Süleyman'ın en küçük oğlu Şehzade Cihangir'den ismini almıştır. Şehzade Cihangir erken yaşta vefat etmiştir ve Mimar Sinan'ın semtte yaptığı caminin avlusunda kabri bulunmaktadır.

DOLMABAHÇEOsmanlı döneminde Kaptanı Derya Halil Paşa buradaki koyu doldurmakla görevlendirilmiştir. Eskiden Hünkar Bahçesi adıyla anılsa da asıl anlamını andıran Dolmabahçe ismi, daha sonraları kullanılmaya başlanmıştır.

EYÜPEbu Eyyub El Ensari isminde bir İslam zatı kentin Araplar tarafından kuşatılması sırasında ölünce kabrinin bulunduğu yere cami ve türbe yapılmıştır. Caminin ismi semt ismi olarak kalmıştır.

FATİHSemt, adını Fevzipaşa Caddesi'nde bulunan Fatih Külliyesi'nden almıştır.

FENERHristiyanlarca inanılan Aziz Nikola kilisesi bu semtte yer alır. İnanışa göre Aziz Nikola denizcilerin koruyucusu olarak bilinir.

GALATABizans döneminde Haliç'in denetimi için surlar üzerine büyük bir burç inşa edilmiştir. Galaton adıyla anılan bu burç zamanla Galata adına dönüşmüş ve semte ismini vermiştir.

GEDİKPAŞAİsmini Gedik Ahmet Paşa'nın türbesinden, cami ve külliyelerin bu semtte bulunmasından dolayı almıştır. Gedik Ahmet Paşa Fatih Sultan Mehmet'in sadrazamlarındandır.

HAREMIII. Murat döneminde saray hanımlarına ayrılmış Harem-i Hümayun Kasrı bulunuyordu. Saray eşrafından olan hanımlar karşı yakaya geçtiklerinde sandallarının yanaşması için bir liman yapılmıştı.

HASKÖYİsmi Fatih Sultan Mehmet tarafından verilmiştir. Kuşatma sırasında padişah otağını buraya kurduğu için buraya özel anlamına gelen Has adını vermiş, zamanla da Hasköy denilerek günümüze kadar gelmiştir.

HAYDARPAŞAIII. Selim sadrazamı Haydar Paşa'ya ait geniş bir arazi bulunduğu için semt bu adı almıştır.

KADIKÖYÇok köklü bir geçmişe sahip olan semt, fetih sırasında Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul Kadısı'nı buraya yerleştirmesiyle Kadıköy ismini almıştır.

KANDİLLİBurada bulunan köşkte IV. Murat'ın şehzadesi Mehmet'in doğumu üzerine 7 gece boyunca yakılan kandiller nedeniyle bu ismi almıştır.

KAZLIÇEŞMEİstanbul'un fethi sırasında su sıkıntısı çekilmekteydi ve uçuşan kazların peşinden gidilerek su kaynağına ulaşıldı. Bu nedenle semtin adı Kazlıçeşme olarak anılmaya başlandı.

KURTULUŞBirçok Rum ve İtalyanın yaşadığı bu semt Osmanlı döneminde ihtiyar heyeti tarafından yönetiliyordu. Fakat bu sistem Cumhuriyet döneminde kaldırıldı ve bölge özerkliğini kazanınca Kurtuluş ismi semt adı olarak benimsendi.

OKMEYDANIFatih Sultan Mehmet'in otağını kurduğu bu bölgeye Okçular Tekkesi yaptırmasıyla semt adını almış, zamanla Okmeydanı'na dönüşmüştür.

RUMELİ HİSARIFatih Sultan Mehmet tarafından 1452 yılında buraya yaptırılan kale semte bugünkü adını vermiştir.

SARAYBURNUOsmanlı döneminde yapılan Topkapı Sarayı'nın bu semt sınırları içerisinde yer alıyor olması nedeniyle Sarayburnu adı uygun görülmüştür.

ŞİŞLİSemte ismini şiş yapımında usta, köklü bir aile vermiştir. Bu ailenin konağının da yer aldığı semtin adı Şişli olarak kalmıştır

TOPHANEOsmanlı döneminde yapılan ve geliştirilen ünlü top dökümhanesi bu semtte yer aldığından dolayı semt Tophane ismiyle anılmaya başlanmıştır.

VEFAŞeyh Vefa Efendi'nin semte yaptırmış olduğu külliye dolayısıyla kendi ismiyle anılmaya başlanmıştır. Şeyh Vefa Efendi II. Beyazıt döneminin büyük mutasavvıflarındandı.

ZEYREKİsmini Zeyrek Mehmet Efendi'den alır. Zeyrek Mehmet Efendi Bizans döneminden kalan, kiliseyken camiye dönüştürülen Pantakrator'un ilk müderrislerindendi.

-Batı’daki türbe algısı nasıl?

Ülkemizdeki türbe algısıyla hemen hemen aynı içeriği arz eder. Buralarda yatan kişiler de, aynen ülkemizdeki türbelerde yatan veliler gibi özel kimselerdir. İnsanlar bu mekânlara genelde hastalıklara çare bulmak, çocuk istemek ve iyi bir gelecek dilemek gibi amaçlarla gitmektedir.

-Benzer ritüeller var mı?

Birçok Batı ülkesinde adak adama ve ağaçlara çaput bağlama ritüeli bizdeki gibi yaygındır. Hatta ağaç isimleri bile, “peri ağacı”, “cadı ağacı”, “adak ağacı” gibi isimler taşımaktadır. İtalya’nın Palermo kentinde Azize Rosalia isimli bir türbe var. Bu türbenin de tıpkı bizim kültürümüzdeki gibi hastalıklardan, özellikle bulaşıcı hastalıklardan koruduğuna inanılıyor. Yani burası bir şifa türbesi. İngiliz Jeolog Buckland burada kazı yapmış ve mezardaki kemiklerin bir keçi iskeleti olduğunu ortaya çıkarmış. Ama insanlar buranın kutsallığına inanmaya devam etmiş.

-Peki siz bu ritüelleri nasıl değerlendiriyorsunuz?

Orta Asya’dan getirilen animizm, atalara tapınma, ölüler kültü, tabiat kültü, ateş kültü, kurban kültü, bereket ve yeniden doğuş kültüne ait unsurları, mistik ve büyüsel kalıntıları görebiliriz. Bugün ziyaret ritüellerinde birbirinden çok farklı unsurların yer almasını ve bunların İslam’la bağdaştırılamamasını, Şamanizm’in bu karma yapısında ve büyüsel içeriğinde aramak gerekir. Mezarlara bırakılan bağlanmış düğümler ve birbirine geçirilmiş veya bağlanmış ağaç parçaları gibi büyüsel nitelik taşıyan ritüeller bunlara örnek verilebilir. Türbelere yönelik inanç ve ritüellerin “şamanist” kültürlerden özellikler taşıdığını gösteren birçok benzerlik vardır. En önemli benzerlik de şaman inancı ile veli inancının neredeyse aynı mahiyette olmasıdır. Velilere atfedilen mucizevi kabiliyetler şamanlara atfedilen özelliklerle aynı mahiyettedir.

HANGİ RİTÜEL NE İÇİN?

-Taş yapıştırma: Türbe duvarına ev sahibi olmak için taş yapıştırılır. Ancak daha başka dilekler için de yapılabilir. Taş, duvara yapışırsa dileğin kabul olunacağına inanılır.

-Mum yakma: Dilek kabulü için genel bir ritüeldir.

-Mendil vb. küçük hediyeler bırakma: Dilek kabulü için genel bir ritüeldir.

-Makara dolama: Evlenebilmek için mezar taşına makara ipi dolanır.

-Türbeyi tellerle süsleme: Evlilik ve geçimsizliği düzeltmek için yapılır.

-Çaput bağlama: Dilek kabulü için genel bir ritüeldir.

-Tel kesme: Kısmet açmak için.

-Kilit açma: Kısmet açmak için.

-Bez beşik bağlama: Çocuk talebi için.

-Kâğıt bırakma: Kâğıda dilek yazılarak türbeye bırakılır.

-Elbise bırakma: Çocuk isteyenler türbe üzerine bebek giysisi bırakır. Hasta yakınları hastalarının elbisesini getirerek türbe üzerinde bir müddet bekletir ve elbiseyi götürüp hastaya giydirir.

-Şeker, bisküvi, çikolata vb. dağıtma: Dileği gerçekleşenler teşekkür için tekrar gelerek şeker vb. dağıtırlar.

-Tuz bırakma: Dilekleri yerine gelenler türbeye tuz getirerek kapı eşiğine veya pencerelere tuz dökerler.

TÜRBE İSTATİSTİKLERİ

Prof. Köse türbe ziyaretlerinin dindarlıkla olan bağını “Dindarlık seviyeleri, din algıları, eğitim durumları, sosyo-ekonomik durumları ne kadar farklı olursa olsun, bu mekânlar insanları birleştirmekte, buluşturmaktadır. Türk halkının tümüne mal olmuş bir olgudur. Kendisini dindar olarak tanımlayanlarla dindar olarak tanımlamayanların türbe algılarının çok fazla değişiklik arz ettiğini söyleyemeyiz” cümleleriyle özetliyor. Köse’nin ayrıca kişilerin türbe ziyaretlerinin sebebini tespit edebilmek için yaptığı bir araştırma da mevcut. Araştırmaya göre insanların türbe ziyaretlerinin ilk sebebi sadece dua etmek, ikinci sırada ise dilekte bulunmak yer alıyor.