Deprem risk haritası ile Kartal deprem bölgesinde mi, fay hattı geçiyor mu?

DEPREM RİSK HARİTASI YAYINLANDI!

“İstanbul İli Kartal İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı”, Kartal ilçesine ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının risk analizlerini sunmak amacıyla “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019)” verileri kullanılarak, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı, Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü tarafından (DEZİM) hazırlanmıştır.

KARTAL DEPREM RİSK HARİTASI İÇİN TIKLAYINIZ.

DEPREM RİSKİ HIZLA TESPİT EDİLMELİ!

1999 Kocaeli ve Düzce depremleri, sebep oldukları fiziksel yıkımın, can kaybının ve sosyoekonomik kayıpların devasa boyutları nedeniyle, ülkemizde benzer kentleşme süreçlerine maruz, ekonomik ve endüstriyel faaliyetlerin yoğunlaştığı diğer il ve bölgelerde deprem riskinin belirlenmesi ve her türlü kentsel planlama çalışmasında deprem riskinin gözetilmesi gereğin ortaya koymuştur. Özellikle İstanbul, karşı karşıya olduğu deprem tehlikesi, barındırdığı nüfusun boyutu, kentin bina stoğunun özellikleri, bölgesel ve ulusal ekonomi için önemi nedeniyle deprem riskinin hızla tespit edilmesi gereken en öncelikli kentlerden biri olarak belirlenmiştir.

DEPREMDE MEYDANA GELECEBİLECEK KAYIPLAR İNCELENDİ

Bu doğrultuda, 2001-2002 yıllarında İstanbul Büyükşehir Belediyesi-Japon Uluslararası İş Birliği Ajansı tarafından yapılan çalışma kapsamında, İstanbul’u etkilemesi muhtemel bir depremde bina ve altyapı unsurlarının hasar görebilirliği mahalle bazında incelenmiştir (İBBJICA, 2002). Boğaziçi Üniversitesi ve Münih Reasürans Şirketi iş birliği ile gerçekleştirilen bir diğer çalışmada İstanbul’daki sanayi tesislerinin deprem riski değerlendirilmiş, olası İstanbul depremi altında sanayide meydana gelebilecek kayıplar incelenmiştir. (BÜMunich RE, 2002).

İSTANBUL DEPREM RİSK ANALİZLERİ YAPILDI!

Amerikan Kızılhaç Teşkilatı’nın desteği ile Boğaziçi Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen ve 2003 yılımda tanımlanan çalışmada ise İstanbul Metropolitan Alanının Deprem Risk Analizleri yapılmıştır (BÜ-ARC, 2003). İstanbul’un kentsel ölçekte deprem kayıplarının tahmini ile ilgili 2009 yılında DEZİM ve Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından “İstanbul Olası Deprem Kayıp Tahminleri” çalışması gerçekleştirilmiştir (İBB, 2009).

BİRİNCİ DERECE RİSKLİ BÖLGELER

İzmir, Balıkesir, Manisa, Muğla, Aydın, Denizli, Isparta, Uşak, Bursa, Bilecik Yalova, Sakarya, Düzce, Kocaeli, Kırşehir, Bolu, Karabük, Hatay, Bartın, Çankırı, Tokat, Amasya, Çanakkale, Erzincan, Tunceli, Bingöl ve Muş, Hakkari, Osmaniye, Kırıkkale ve Siirt.

İKİNCİ DERECE RİSKLİ BÖLGELER

Tekirdağ, İstanbul (1 ve 2. Bölge), Bitlis, Kahramanmaraş, Van, Adıyaman, Şırnak başta olmak üzere, Zonguldak, Tekirdağ, Afyon, Samsun, Antalya, Erzurum, Kars, Ardahan, Batman, Iğdır, Elazığ, Diyarbakır, Adana, Eskişehir, Malatya, Kütahya, Çankırı, Uşak, Ağrı ve Çorum.

ÜÇÜNCÜ DERECE RİSKLİ BÖLGELER

Eskişehir, Antalya, Tekirdağ, Edirne, Sinop, İstanbul, Kastamonu'yu, Ordu, Samsun, Giresun, Artvin, Şanlıurfa, Mardin, Kilis, Adana, Gaziantep'in de bazı bölgeleri ve Kahramanmaraş, Sivas, Gümüşhane, Bayburt, Kayseri, Yozgat, Çorum, Ankara, Konya, Mersin ve Nevşehir.

EN AZ RİSKLİ BÖLGELER

Türkiye Deprem Haritasına göre deprem riskinin en az olduğu dördüncü ve beşinci grupta yer alan iller ise Sinop, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Kırklareli, Ankara, Edirne, Adana, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Konya ve Karaman’dır.

OLASI DEPREM HASAR VE KAYIP TAHMİNLERİ AÇIKLANDI

Son olarak, İstanbul’un güncel nüfus, bina ve altyapı envanterleri kullanılarak, en son deprem tehlikesi bilgi ve modelleri ışığında, kentin olası deprem hasar ve kayıp tahminlerinin yenilenmesi amacıyla “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi”, DEZİM ve Boğaziçi Üniversitesi Rektörlüğü arasında yapılan sözleşme kapsamında Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından gerçekleştirilmiştir (İBB, 2019).

KARTAL İLÇE BİLGİLERİ

Kartal ilçesi, İstanbul iline bağlı; batıda Maltepe, kuzeyde Sancaktepe, kuzeydoğuda Sultanbeyli ve doğuda Pendik ilçeleriyle komşu ve 38.54 km2 yüz ölçümüne sahiptir. İlçede 21 mahalle bulunmaktadır (Yakacık ikiye bölündüğü için). TÜİK 2019 verilerine göre ilçenin nüfusu, 470.676’dır.

KARTAL İLÇE BİNA BİLGİLERİ

Bina envanteri, tüm İstanbul genelini kapsayacak şekilde, hâlihazırda var olan ve aktif olarak kullanılan kalıcı tüm yapıları içerecek biçimde ele alınmıştır. Bina envanteri derlenmesi için gerekli olan veriler İBB kurumsal mekânsal bilgi altyapısından CBS tabanlı olarak temin edilmiştir. Bina verileri CBS tabanlı alan geometrisi olup, ITRF96TM30 koordinat sistemindedir. İBB bünyesinde kullanılmakta olan bina verisinin öznitelik tablosunda her bir bina için İlçe Adı, Mahalle Adı, Yapım Yılı, Kat Sayısı Yapı Türü gibi bilgiler yer almaktadır.

Kaçak yapılaşmadan dolayı veri yokluğu, geçmişte bina kayıtlarının bilgisayar tabanlı olarak tutulmamış olması ve mevcut verideki hata ve eksiklerden kaynaklı bina verisine ait yapım yılı bilgisine erişmekte önemli zorluklarla karşılaşılmıştır. Binaların yaşları, hangi deprem yönetmeliğine göre inşa edildiklerinin anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Kartal ilçesi bina envanteri, grafik olarak Şekil 3-2, 3-3, 3-4’te; harita olarak ise Şekil 3-5, 3-6, 3-7 ve 3-8’de gösterilmiştir.

*Kartal İlçesi Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları

*Kartal İlçesi Yapım Türlerine Göre Bina Dağılımları

*Kartal İlçesi Bina Dağılımları

*Kartal İlçesi Kat Sayısına Göre Bina Dağılımları

İLÇE ALTYAPI BİLGİLERİ

Kentlerde depremler; sadece can kaybına ya da bina, köprü vb. üstyapıda hasarlara neden olmazlar. Olası büyük depremler kentlerde kritik öneme sahip doğal gaz, içme suyu ve atık su şebekeleri gibi altyapıda da hasar oluşturma potansiyeline sahiptirler.

Günlük yaşantının temel bileşenlerinden olan altyapı sistemlerinin olası bir İstanbul depreminde nasıl davranış göstereceğini kestirmek bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma kapsamında İstanbul genelinde hasar görebilirlik analizinde kullanılmak üzere altyapı sistemlerine (doğal gaz, içme suyu, atık su) ait verilerin derlenmiş ve altyapı envanteri oluşturulmuştur. Kartal ilçesine ait altyapı envanteri tablo olarak Tablo3-1’de şekil olarak ise Şekil 3-9, 3-10 ve 3-11’de gösterilmiştir.

KARTAL İLÇE NÜFUS BİLGİLERİ

TÜİK 2019 verilerine göre ilçenin nüfusu, 470.676’dır. İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında olası bir deprem sonucu oluşacak can kaybı ve yaralanma sayılarını analiz edebilmek için, iki farklı nüfus senaryosu ele alınmıştır. Bunlardan ilki, en kötümser senaryo olarak da kabul edilen “gece nüfusu” senaryosudur. Bu senaryoda, tüm il genelindeki kayıtlı nüfusun, kayıtlı olduğu hanede bulunduğu kabul edilmiştir. Diğer senaryo ise “gündüz nüfusu” senaryosudur ve bu senaryoya ait nüfus verisi,insanların günlük şehir hayatındaki aktiviteleri dikkate alınarak üretilmiştir. En kötümser senaryo olarak ifade edilen “gece nüfusu” senaryosuna ait ilçe bazlı nüfus dağılımı Şekil 3-12’de gösterilmiştir.

*Kartal İlçesi Gece Nüfus Yoğunluğu Dağılımı

YEREL ZEMİN KOŞULLARI

Bu çalışmada yerel zemin koşulları Vs30 olarak adlandırılan en üst 30m’deki zemin tabakalarının ortalama kesme dalgası hızı parametresi cinsinden ifade edilecektir. Bu parametre deprem tehlikesi belirleme kısmında kullanılan yer hareketi tahmin modellerinin bir girdisini teşkil eder ve bu parametre kullanılarak yer hareketi tahminleri doğrudan yüzeyde, yani zemin etkileri yansıtılmış olarak tahmin edilir. DEZİM tarafından 2009 yılında yapılan Avrupa ve Asya Yakaları Mikrobölgeleme Projeleri kapsamında (İBB, 2009 a, b) tüm İstanbul alanını kapsayan 0,005 derece hücrelerde Vs30 değerleri elde edilmiştir. Kartal ilçesine ait Vs30 dağılımı Şekil 4-1’de gösterilmiştir.

*Marmara Bölgesi Diri Fay Verisi

Deprem kayıp tahminlerinde, farklı bina ve altyapı unsurları için kullanılan hasar tahmin yöntemleri farklı yer hareketi parametrelerine bağlı olabilmektedir. İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında bina ve altyapı unsurları için kullanılan hasar tahmin yöntemlerinde yer hareketi parametresi olarak En Büyük Yer İvmesi (PGA), En Büyük Yer Hızı (PGV) ve 0.2 ve 1.0 sn’deki Spektral İvme’ler kullanılmaktadır. Elde edilen dağılımlardan Kartal ilçesine ait En Büyük Yer İvmesi (PGA), En Büyük Yer Hızı (PGV) Parametreleri ve 0.2 ve 1.0 sn’deki Spektral İvme Haritaları, Şekil 4-4, Şekil 4-5, Şekil 4-6 ve Şekil 4-7’de sunulmaktadır.

HASAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİ

Bina Hasarı ve Can Kaybı Analizleri

İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi (2019) kapsamında bina hasarları ve bunlara bağlı can kaybı ve yaralanma analizleri, deterministik (Mw=7.5) senaryo depremi, deprem yer hareketi benzetimlerinden elde edilen 15 farklı senaryo depremi ve ayrıca olasılıksal deprem tehlike analizlerinden elde edilen 72 yıl, 475 yıl ve 2.475 yıl yinelenme periyotlu deprem yer hareketleri için gerçekleştirilmiştir.

Bina hasarları ve bina hasarlarından kaynaklanan can kaybı ve yaralanma tahminleri ELER (Earthquake Loss Estimation Routine, Erdik ve dig. 2010; Hancılar ve dig. 2010) yazılımının Kentsel Deprem Risk Analizleri modülü kullanılarak hesaplanmıştır. ELER Deprem Hasar ve Kayıp Tahmin Yöntemi’nin şematik bir özeti Şekil 5-1’de sunulmaktadır. Olası bir depremde kentsel alanlarda oluşabilecek bina hasarı tahminleri spektral ivmeler ve yer değiştirmelere bağlı analitik yöntem ile elde edilebilmektedir. Spektral kapasite bazlı (spektral ivmeler ve yer değiştirmelere bağlı) hasar tahmin yöntemi, yapısal hasar görebilirliğin analitik olarak değerlendirilmesi ve bina taşıyıcı sistem kapasitesinin depremin binadan talebiyle karşılaştırılarak binanın sismik performansının ortaya konmasına dayanır.

*Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Kartal İlçesi Mahalle Bazlı Bina Hasar Tahminleri

*Mw=7.5 Senaryo Depremi İçin Kartal İlçesi Mahalle Bazlı Can KaybıYaralanma Tahminleri

SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Bu çalışma ile 2019 yılında DEZİM ve KRDAE Deprem Ana Bilim Dalı iş birliği ile hazırlanan İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi kapsamında üretilmiş olan veriler; DEZİM tarafından Kartal ilçesi için mahalle bazlı olarak yeniden derlenmiş ve Kartal ilçesine öznel analizler ve haritalamalar yapılmıştır. Buna göre Mw=7.5 büyüklüğündeki senaryo depreminde, Kartal’daki binaların ortalama %60’ının hasar görmeyeceği tahmin edilmektedir. Binaların ortalama %27’sinin hafif, %10’unun orta, %2’sinin ağır ve %1’inin de çok ağır hasar görmesi beklenmektedir. Kartal’da, analiz edilen toplam bina sayısı 29.981’dirr. Ağır ve çok ağır hasarlı binaların aldıkları deprem hasarının, onarılamayacak boyutta olabileceği ve bu hasar seviyelerindeki binaların yıkılıp tekrar yapılması gereğinin ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Öte yandan, orta hasarlı binaların da onarım yerine yıkılıp yeniden inşası çoğunlukla daha uygundur. Senaryo depreminde Kartal’daki binaların ortalama %13’ünün (yaklaşık 4.070 bina) orta ve üstü seviyede hasar göreceği tahmin edilmektedir. Yaklaşık 25.911 binanın ise, hasarsız veya hafif hasarlı olması beklenmektedir.

Geçmiş depremlerde yaşananlar, can kaybı ve yaralanma oranlarının kadın ve çocuklarda daha fazla olduğunu göstermiştir. Geçmiş dönem deprem sonrası istatistikleri, can kayıplarının büyük çoğunluğunun sarsıntı sırasında, daha az kısmının ise binadan çıkmaya çalışırken ya da kurtarılmayı beklerken meydana geldiğini göstermektedir. Yaralanmaların ise yaklaşık yarısının, sarsıntı sırasında, diğer yarısının ise deprem sırasında veya sonrasında binadan çıkmaya çalışırken meydana geldiği gözlemlenmiştir.

Mw=7.5 büyüklüğündeki senaryo depreminin, en kötü senaryo olan gece meydana gelmesi halinde, Kartal’da ortalama 176 civarında can kaybı meydana gelebileceği, yaklaşık 87 kişinin ağır yaralanabileceği ve 553 kişinin de hastane şartlarında tedavi görmesi gerekebileceği öngörülmektedir.

Deprem nedeni ile meydana gelen bina hasarlarının önemli bir etkisi de binaların barındırma özelliğini kaybetmesidir. Acil barınma ihtiyacının belirlenerek, bunun karşılanması için gerekli ön planlama ve çalışmaların yapılması, özellikle yoğun yapılaşmaya maruz metropol alanlarda beklenen depremler için kritik önemdedir. Deprem sonrası insanların, hasarlı olmasa da binalara girmeyip bir süre dışarda olmayı tercih etmeleri de genel resmi ağırlaştıran bir durumdur. Kartal’da Mw=7.5 senaryo depremi sonrasında yaklaşık 18.189 hanelik acil barınma ihtiyacının ortaya çıkacağı tahmin edilebilir. Hane başına 3 kişilik nüfus kabulüyle, yaklaşık 54.567 kişinin acil barınma ihtiyacı olacağı beklenmektedir. Bu tahminlerde de depremin oluş şekline göre, hasarlarda gördüğümüze benzer belirsizlikler bulunmakta olup, deprem sonrası gerçekleşen acil barınma ihtiyacı içindeki nüfus verilen değerin altında ya da üstünde gerçekleşebilir.