Check-up’ta 7 önemli uyarı

Prof. Dr. Temel YILMAZ / GAZETE HABERTÜRK

Genel sağlık kontrolü ya da yaygın adıyla “check-up” ülkemizde yaygınlaşıyor. Büyük şirketler ve bazı kamu kuruluşları, yöneticilerine check-up’ı öneriyor. Özel sigorta kuruluşları check-up’ı destekliyor ve giderek daha çok insan yıllık genel sağlık kontrolü yaptırıyor.

Ancak her yıl düzenli sağlık kontrollerini yaptırmasına rağmen birçok insanı kaybediyoruz. Geçenlerde uluslararası büyük bir kuruluşun genç sayılacak yaştaki yöneticisini de kaybettik.

Check-up’taki amaç, hastalıkların önceden bulunup önlem alınması. O zaman yapılan check-up neden etkin olamadı ve önlem alınamadı, sorun nerede?

SAĞLIK YÖNETİM KÜLTÜRÜ

Dün akşam Sağlık Bakanı Dr. Mehmet Müezzinoğlu’nun konuşmasında çok güzel bir cümle yakaladım: “Sağlık yönetim kültürü.” Gerçekten, son yıllarda tıpta sağlık yönetim kültürüyle ilgili bilgilerimiz çok değişti.

Eski çağlarda hastalıkların tanısı, hastanın şikâyetleri ve vücudundaki değişikliklerden yola çıkılarak yapılırdı. 1900’lü yılların başında biyokimyasal analiz, kan, idrar analizleri ve röntgen tetkikleri devreye girince hastalığı teşhis etmek için olanaklarımız arttı.

40 yıl öncesine kadar doktora sadece hasta olunca gidilirdi. Doktor da semptomlardan yola çıkarak teşhis etmeye çalışırdı. Ancak bugün biliyoruz ki, bir hastalık semptom verdiği zaman genellikle iş işten geçmiş oluyor.

Yapılan çalışmalara göre, en çok ölüme neden olan ilk 7 hastalık şöyle: Koroner kalp hastalığı, kanser, inme, KOAH, böbrek yetmezliği, diyabet, karaciğer yetmezliği. Ancak bu hastalıkların tamamının hiçbir belirti vermediği 10-15 yıllık gizli bir hastalık dönemi var. Koroner damarın % 80’i tıkanmadan göğüs ağrısı duyulmuyor, kanserin uzun süre sessiz bir dönemi var, böbrek bozukluğu son evreye gelmeden bir semptom vermiyor.

Koroner damarın % 80’i tıkandığında tedavisi stent ya da by-pass. Kanser fark edilir düzeyde büyüdüğünde genellikle metastaz yapmış oluyor, böbreğin % 80-90’ı bozulunca medikal tedavi etkin değil.

Bugünkü modern tıpta, sağlık yönetimi kültüründe temel hedef, hastalığı henüz bulgu vermeden yakalamak. Bunun da tek yolu check-up.

HATALI CHECK-UP PROGRAMLARINA DİKKAT EDİN

Günümüzde check-up yapan merkezler arasında, hangi check-up programının istenmesi gerektiği konusunda ortak bir görüş birliği yok. Her hastanenin, her laboratuvarın kendisine göre bir check-up programı var.

Geçenlerde bir dostum, elinde check-up dosyasıyla geldi. 24 sayfalık bir biyokimyasal, bir bölümü nadir hastalıkların ileri araştırma sürecinde incelenecek yüzlerce tetkiki kapsayan bir dosya. Sadece kadınlar ya da sadece erkekler için istenebilecek tetkikler aynı listede yer alıyordu. Belli ki kadın-erkek ayrımı yapmadan bir check-up şablonu kullanıyorlardı. Tabii ki bu tetkikler için çok ciddi miktarda bir para ödemişti.

Bu check-up programlarının bir bölümü yetersiz, bir bölümü ise gereksiz testlerle dolu. Sonuçta yanlış check-up’ta insanlar hem ciddi harcama yapıyor hem de lüzumsuz ışın alıp, emek sarf edip zaman kaybediyorlar.

Ön görüşmeyle bir sağlık değerlendirmesi, risk analizi ve genetik hastalıklarla ilgili bilgi alınmadan yapılan her check-up eksik bir incelemedir.

Çünkü binlerce kan ve idrar tetkiklerinden hangilerinin seçileceği ve radyolojik tetkiklerden ultrasonografik inceleme mi, tomografik mi yoksa MR mı yapılacağına karar vermek en önemli bir konu.

RİSK ANALİZİ YAPTIRIN!

1- Genel sağlık kontrolündeki amaç, hastalıkları henüz hasta olmadan ve hastalık vücuda zarar vermeden tespit etmek. Bu nedenle check- up’larınızı ertelemeyin ve geç kalmayın.

2- Herkese aynı listenin uygulandığı şablon check-up programlarından kaçının. Check-up merkezinin tam donanımlı, deneyimli ve kurumsal olmasına dikkat edin.

3- Doktorunuzla check-up bittikten sonra değil, check-up yaptırmadan önce görüşün. Aileden gelen genetik miras, geçirdiğiniz hastalıklar ve geçmiş sağlık kontrollerinin ışığında sağlığınızın risk analizini yaptırın.

4- Genel sağlık kontrolü tüm vücudun sağlık taraması olmalı, ancak yüksek riskli sağlık sorunlarınıza yönelik bir check-up programı da ihmal edilmemeli.

5- Check-up’tan öncesi kadar sonrası da önemli. Sadece kâğıt üzerinden, sizinle görüşme yapılmadan verilen her rapor, eksik rapordur. Check-up raporunu doktorunuzla birlikte değerlendirin.

6- Yapmanız gereken işler asıl check-up’tan sonra başlıyor. Check-up’ta pozitif bulunan bulgularla ilgili o konunun uzmanından yardım alın, ileri tetkiklerinizi yaptırın ve tedaviyi ertelemeyin.

7- Yaşam şeklinizi check-up sonuçlarındaki verilere göre yeniden düzenleyin.