Kilo vermek isteyenler ne yapmalı?

PROF. DR. TEMEL YILMAZ / GAZETE HABERTÜRK

Bugünlerde, kapağını açtığımız her dergide, sayfasını çevirdiğimiz her gazetede, girdiğimiz birçok internet sitesinde karşımıza çeşit çeşit diyet reçeteleri çıkıyor. Ama çoğu diyetler birbirinden farklı öneriler içeriyor, bilgiler çelişiyor. Hangi bilginin doğru, hangisinin yanlış olduğu birbirine karışmış durumda.

Geçen hafta, gecenin bir yarısı televizyon kanallarından birinde bir açık oturuma rastladım. Konu, “sağlıklı beslenme” idi. Konuşmacıların tümü birer beslenme bilimi otoritesi olarak konuşuyordu, ama aralarında beslenme ve metabolizma alanında uzman kimse yoktu.

Tüm konuşmacılar da birbiriyle program boyunca kıran kırana tartıştı, fakat ilginç olan tartışılan konuların önemli bölümü bilimsel olarak hatalıydı ve yaptıkları hataların farkında değillerdi.

Geçen hafta büyük tirajlı üç gazete aynı anda diyet reçeteleri vermeye başladı. “Baharın bomba diyetleri, kolay kilo vermenin basit kuralları, göbek-basen yağlarından kurtulmanın püf noktaları”... Bazı gazeteler aynı gün iki farklı diyet yazı dizisi yayınlıyordu; kısaca yaza girerken bu yıl da kıran kırana diyet savaşları başlamıştı.

Bu yazıyı, bu kargaşa içinde, biraz da kafa karışıklığını kaldırmak ve olaya biraz bilimsel gözle bakmak için hazırlamaya karar verdim.

Önce, diyetleri genel olarak iki grupta toplamak mümkün. “Estetik Diyetler” ve “Metabolik Diyetler”.

ESTETİK DİYET

Estetik diyetler genel olarak bahar ayları ortaya çıkar. Hedef; kışın alınan fazla yağlardan kurtulmak, yaz aylarında daha estetik vücuda kavuşmaktır.

Bu diyetler genel olarak internette, gazete ya da dergilerde hazır liste olarak karşımıza gelir. Birçoğu önceki yıllarda yayınlanan diyetlerin benzeridir.

Bir bölüm estetik diyet önerileri televizyon programlarından gelir. Bu programlarda kullanılan dil hep aynıdır: “Şunu ye, buna yaklaşma, bunlardan uzak dur” gibi hep emir kipi içinde verilir.

Diyeti önerenler sizi görmez. Kilo alma nedeninizi, hangi sağlık sorunlarınız olduğunu, tansiyonunuzu, boyunuzu, kolesterolünüzü, kan değerlerinizi bilmez. Bu diyetin büyüme çağında olan bir gence ya da yoğun spor yapan bir insana, hamile bir kadına ya da yaşlı bir insana önerildiğinden de habersizdir.

Estetik diyet yazarları genel olarak ev kadınından pilatesçiye ve fitoterapiste kadar her meslekten olabilir, tıbbın her alanından bu diyet uzmanlarına rastlayabilirsiniz.

ÜÇ GRUBA AYRILIR

Estetik diyetleri üç gruba ayırmak mümkün.

ŞOK DİYETLER: Genellikle abone olunan bir internet sitesinden adrese “mail-order” olarak gelir. Çok hızlı kilo verdirmeyi hedefler. Aslında ağırlıklı olarak sıvı kaybıyla kilo verilir ve sağlık açısından en riskli diyetlerdir.

POPÜLER DİYETLER: Genel olarak uluslararası ün yapan diyetlerden kopyalanmıştır. Dukan diyeti, alkali diyet, balans diyeti gibi farklı tipleri vardır. Tek gıda diyetlerinin en ünlüsü, protein diyeti olan Dukan diyetidir. Vücudun asidik yapıdan alkali yapıya kaydırılmasını sağlayan diyetler, ara öğünleri kaldıran balans diyetleri, birbirinden çok farklı ve birbiriyle çelişen öneriler sunarlar. En önemli ortak iki özelliği, kişiye özel olmayışları ve sürdürülebilir olma özelliğinin bulunmayışıdır.

REYTİNG DİYETLERİ: Eskilerin nevi şahsına münhasır olarak isimlendirdiği diyet tipleridir. Her ülkenin kendine özgü diyet yazarları ve reyting diyetleri vardır. Genel olarak hiçbir kurala dayanmaz, tam aksine kurallara karşı çıkmaya, sempati toplamaya ve ilgi çekmeye çalışırlar.

İnsanlara sağlık risk analizi yapılmadan diyet programı verilir. Çarpıcı, ilgi çekici, bazen komik önerilerle gündemde kalmaya, reytinglerde yer almaya çalışılır. Uzun süreli uygulamalarda yüksek kardiyovasküler risk taşır.

METABOLİK DİYET

Metabolik diyetler ya da integral diyetler, metabolizmanın fotoğrafının çekilip ortaya çıkan sorunlara göre planlanan diyettir. Önce kilo fazlalığının nedeni araştırılır ve bulunur. Sonra kilo fazlalığının sağlık üzerine etkileri incelenir. “Kolesterol ya da kan yağları yüksek mi, yüksek tansiyon var mı, koroner hastalığı ya da böbrek hastalığı bulunuyor mu, karaciğer yağlı mı?” gibi obezitede ortaya çıkabilecek problem değerlendirilir ve diyet buna göre planlanır. Metabolik diyetlerde kilo verdirmek tek amaç değildir. Vücuttaki sağlık parametreleri, biyokimya testleri izlenir ve tüm değerlerin normal çizgide tutulmasına önem verilir. Metabolik diyette tüm besinler dengeli verilir. Tek gıda rejimi yoktur. “Şu gıda yasak, bunu sınırsız yiyebilirsiniz” gibi öneriler yapılmaz; protein, karbonhidrat, yağ ve vitamin dengeli verilir.

TEK TİPİ YOK

Hızlı kilo almanın nedeni insülin direnci ise tokluk glikoz değerine bakılır, hipoglisemi araştırılır, öğün aralıklarının süresi ölçülür, ara öğün ihtiyacı olup olmadığı belirlenir ve buna göre planlama yapılır. Şişmanlığın nedeni tiroidin yavaş çalışması ya da böbreküstü bezlerinin fazla çalışması ise bu sorunlara göre beslenme programı hazırlanır. Gut hastalığı varsa kırmızı et, böbrek hastalığı varsa protein alımı sınırlandırılır; tansiyon yüksekse tuz alımı, karaciğer yağlanması varsa diyetteki hayvansal yağ oranı yeniden planlanır. Metabolik diyet tamamen kişiye özeldir. Aynı insanda bu sağlık sorunlarının bir ya da birkaçı bulunabilir. O zaman bu sorunlara göre integral bir model oluşturulur ve beslenme programı yapılır. Bu nedenle metabolik diyetler, mutlaka özel uzmanlık ve bilgi birikimi gerektirir.

NE YAPMALI?

- Kilonuz fazlaysa, konunun uzmanıyla görüşmeden diyete başlamayın.

- Kilo almanızın nedenini mutlaka araştırıp öğrenin. Diyet planını buna göre yaptırın.

- Kilo dışında başka sağlık sorunlarınız var mı, tansiyonunuz yüksek mi, kan yağları yüksek mi, karaciğer yağlanması var mı, bunları tespit ettirip beslenme planınızı ona göre yaptırın.

- Kilo vermek için acele etmeyin, 10 yılda aldığınız kiloyu 2 haftada veremezsiniz, verirseniz de sağlığınızı olumsuz etkiler ve hemen geri alırsınız.

- Diyet reçetesi yok, beslenme eğitimi var. Kiloyla nasıl savaşacağınızı öğrenin, bunun sabırla eğitimini alın.

- Kilo vermek uzun soluklu bir programdır, acele etmeyin.

- İnternette, gazete eklerinde bulduğunuz diyet reçetelerini kendinize kesinlikle uygulamaya başlamayın. Sağlığınıza zarar verebilir.