Türkiye'de babalar çocuk bakamıyor!

Bu izinlerin süresi Avrupa Birliği (AB) üye ülkelerinde ortalama 9 gün; Türkiye’de ise 2016 yılında yapılan düzenlemelerle eşinin doğum yapması halinde memurlara 10 gün, taşeron işçilere ise 5 gün verilen ücretli izin şeklinde.

Eşitsizliğin kaldırılması, aile ve çalışma yaşamının uzlaştırılmasına ilişkin önlemler kapsamında ele alınan ebeveyn izni ise AB Temel Haklar Şartı’nın 33. Maddesinde bir sosyal hak olarak düzenlendi ve Yönerge’ye de bu şekliyle yansıdı. Bu izin, çalışan anne ve babalara, yeni doğan çocuklarına bir süre bakabilmeleri için sosyal güvenlik, istihdam ve tazminat açısından kendilerini bir derece güvencede hissederek verilen izin olarak tanımlanıyor. Ancak bu izin süresi de ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor.

EBEVEYN İZNİNE OLAN TALEP BABALIK İZNİ KADAR TERCİH EDİLMİYOR

ABüye devletlerinde erkek çalışanların çalışma dönemleri göz önünde bulundurularak, ortalama dört ay veya daha uzun bir süre için ücretli ebeveyn izni verilirken; Türkiye’de ise 2016 yılında Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun kapsamında yapılan düzenleme ile “çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar anne veya babadan birisi kısmi süreli çalışma izni talebinde bulunabilir” şeklinde düzenlendi.

Bu talep, işveren tarafından karşılanıyor ve geçerli fesih nedeni sayılmıyor. Anne veya babadan birinin çalışmaması halinde çalışan eş, kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Yönerge’de birçok ülkede ebeveyn iznine olan talebin, babalık izni kadar tercih edilmediğinin vurgusu yapılıyor. Ebeveyn izin hakkı tanınan birçok ülkede, izin dönemi boyunca ücrete yönelik düzenlemelerde herhangi bir öneri ya da kısıtlama getirilmediği, tazminat seviyelerinin belirlenmediği, özel sektörde ebeveynlik izni için ücret düzenlemesinin daha çok işverenin inisiyatifine bırakılması da bu izne başvurulmama gerekçesi olarak gösteriliyor.

TÜRK BABALARIN KARNESİ ZAYIF

Avrupa Komisyonu, Yönerge kapsamında, “Babalık ve Ebeveyn İzni Üzerindeki Potansiyel Değişiklikler” başlıklı bir rapor hazırladı ve rapor çeşitli ülke incelemeleri üzerinden babalık ve ebeveynlik izinlerine ilişkin çarpıcı sonuçlara yer verdi.

Rapor aynı zamanda ebeveynlerin iş-yaşam dengesini destekleyen ve birbirini güçlendirecek kapsamlı bir tamamlayıcı yasal ve politik önlemler paketini ortaya koydu. Rapor kapsamında yapılan görüşmeler Türkiye de dâhil olmak üzere 20 ülke üzerinden 100 kişi ile yapılan derinlemesine mülakat ve mevcut yasaların inceleme yöntemleri üzerinden ele alındı.

Araştırma, anne ve babaya verilen doğum izin süreleri ile anne ve babaya ebeveynlik izni süreleri başlıklarıylaiki farklı parametreden yola çıkılarak gerçekleştirildi.

Araştırmanın sonuçlarına göre; çocukla geçirilen zaman ve babanın ev işlerine katkısında Avrupalı babalar ilerleme gösteriyor.Türk babaların karnesi ise zayıf. Avrupa’da son yıllarda geleneksel kadın ve erkek rollerinde gözle görülen değişimin yaşandığını vurgulayan rapordaki en önemli tespit; Avrupa’da çocukların daha eşitlikçi, ebeveynlerin her ikisiyle de etkileşim içinde olan çocukların bilişsel gelişiminin daha iyi olduğu yönünde.

NORVEÇ'TE BABALAR, ÇOCUK DOĞDUKTAN SONRA 14 HAFTA ÜCRETLİ İZİN YAPABİLİYOR

Raporun sonuç bulgularına göre; İzlanda ile birlikte İskandinav ülkeleri kadın erkek eşitliğinde önde geliyor. Rapora göre; dünyanın kadın erkek eşitliği konusunda en gelişmiş ülkelerinden olan Norveç’te 2013 yılında yapılan düzenlemeyle birlikte babalar çocukları doğduktan sonra 14 hafta ücretli izin yapabiliyor. Hatta bu izinlerini yasal olarak kullanmak zorundalar. Ayrıca anne ile baba için toplamda ücretli doğum izni 49 hafta. (Türkiye’de bu izin için ayrılan süre 17,5 haftaya (16 hafta annelik izni, 5/10 gün babalık izni) karşılık geliyor).

Norveç’te maaşların yüzde 80’inin ödenmesi şartıyla kullanılabilecek doğum izni süresi ise ebeveynler için toplamda 59 hafta olarak tanımlanmış durumda. Ancak bu değişikliklerde iznin en az 14 haftasının baba tarafından kullanılması şart. Babanın bu izni tam kullanmaması halinde devlet çocuk yardımını azaltıyor. İsveç’te ise babaların iki ay zorunlu ücretli doğum izni var. İsteyenler 240 güne kadar maaş garantili izin yapabiliyor. Doğum izni kullanmayan babaların çocukları, devletin çocukyardımına hak kazanamıyor.

İZLANDA'DA EBEVEYNLİK ÜCRETİNİN YÜZDE 100'Ü DEVLET TARAFINDAN KARŞILANIYOR

İzlanda da ise iznin üç ayı anneye, üç ayı babaya, üç ayı da birlikte izinli olacak şekilde düzenlendi. Ebeveynlik ücretinin yüzde 100’ü de devlet tarafından karşılanıyor. Raporda en iyi ülkeler sıralamasında yer alan Danimarka’da ise ebeveynlere toplam izin süresi 52 hafta. Annelik izni ise 4 haftası doğumdan önce, 14 haftası ise doğumdan sonra olmak üzere uygulanıyor. Annelik ücretinin yüzde 100’ü devlet tarafından karşılanıyor. Doğumu izleyen ilk 14 haftalık süreçte ise babalara kimseye devredemeyecekleri bir izin hakkı veriliyor.

Ebeveynler için de 18 hafta annelik, 2 hafta babalık izni ve toplamda 32 haftalık ebeveyn izni veriliyor. Danimarka’da ebeveynler Toplu İş Sözleşmesinde yarı zamanlı çalışmaya bağlı olarak izinlerini 64 haftaya kadar uzatabiliyor.

Finlandiya ise hem bu raporda hem de OECD’nin 'Cinsiyet Eşitliğinin Peşinde' çalışmasında en iyi ülkeler sıralamasında başı çekiyor. Finlandiya’da hükümet, babalara dokuz haftalık doğum izni veriyor. Babalara bu dönemde maaşlarının yüzde 70’i ödeniyor. Annelere verilen doğum izni ise dört ay. Üstelik çiftler, ek beş aylık ücretli doğum iznini aralarında paylaşabiliyorlar. Doğum izni sona erse bile, ebeveynlerden biri çocuğunun üçüncü yaş gününe kadar evde kalabiliyor. İşe dönmeden önce her ay 528 dolarlık bir ödeme alıyor.

TÜRKİYE ÜCRETLİ EBEVEYN İZNİNDE SINIFTA KALDI

Raporda Türkiye; İngiltere ve Almanya ebeveynlik izinlerinde, Avrupa standartları ile uyumlu olmayan ülkeler arasında değerlendiriliyor. Avrupa’da yeni annelere verilen ücretli annelik izni süresi ortalama 153 gün, Türkiye’de ise 112 gün. Ücretli babalık izni süresinde ise Türkiye, Avrupa ortalaması olan 9 güne daha yakın. Türkiye'de babalara, özel sektörde 5, kamuda 10 gün izin veriliyor. Rapora göre ücretli ebeveyn izninde ise Türkiye sınıfta kaldı. AB ortalaması annelere yönelik toplam ücretli izin süresi ortalama 460 gün iken, babalara yönelik toplam ücretli izin süresi ise ortalama 43 gün.

Türkiye’de annelik/babalık iznini takiben iznini uzatmak isteyen ebeveynlere sunulan seçenekler ya ücretsiz izin almak ya da yarı zamanlı veya kısmi zamanlı çalışmak şeklinde ele alınıyor. Örneğin kamuda annelik izninin bitimini takiben isteğe bağlı ve ücretsiz olarak kullanılabilen izin, özel sektörde anne ve babalara birinci doğumda60 gün, ikinci doğumda120 gün, sonraki doğumlarda ise180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilebiliyor.

Kamuda ise annelere 24 ay, babalara 24 aya kadar ücretsiz izin hakkı var. Özel sektörde babalara yarı zamanlı çalışma hakkı tanınmazken, bu izin memur babalara ancak eşlerinin de çalışıyor olması koşuluyla veriliyor.

Memur anne ve babaların yarı zamanlı çalışmasına yönelik kanunda değişiklik 2016 yılında çıkarılan torba yasayla gerçekleştirildi. Ancak bu hakkın kullanımını düzenleyen yönetmelik henüz çıkmadı. Yarı zamanlı çalışanın maaşı yarım ödeniyor, SGK primi yarım yatıyor, kıdemi yarım hesap ediliyor. Ayrıca yarı zamanlı çalışma durumunda İŞKUR katkısına rağmen gelir kaybı yaşanması da söz konusu. Benzer durum çalışan erkek işçiler için de geçerli. Almanya’da ise babalık izni yok. Tüm izinler anne üzerinden gerçekleştiriliyor.

ALMANYA'DA ANNELİK İZİN SÜRESİ 14 HAFTA

Almanya’da annelik izni süresi doğumdan önce 6, doğumdan sonra 8 olmak üzere toplam 14 hafta. 2001 yılında yapılan bir düzenleme ile kadınlara toplam 36 aylık bir doğum izni veriliyor. İlk iki yıl doğumdan hemen sonra, kalanı da çocuk okula başlamadan evvel kullanılabiliyor. İznin ilk 12 aylık sürecinde ebeveyn maaşlarının yüzde 67’si ödeniyor. Geri kalan ise ücretsiz izin kapsamında değerlendiriliyor.

İngiltere’de ise annelik izin süresi 39 hafta. İlk 6 haftalık sürede çalışan kadının ücretinin yüzde 90’ı ödenirken, kalan sürede belli bir miktarı ödeniyor. Ebeveyn izni ise her ebeveyn için toplam 13 hafta ve ücretsiz. Ebeveynler izinlerini çocuk 5 yaşına gelene kadar istedikleri vakit kullanabiliyor. Ancak bir yıliçerisinde 4 haftadan daha fazla izin alamıyorlar. Babalar için ise izin yılda 2 haftayıgeçemiyor.

Ülkelerin Ücretli Babalık ve Toplam Ebeveyn İzinleri

AÇEV tarafından babalık araştırması kapsamında geliştirilen benzer çalışmalar bazı gelişmiş Avrupa ülkeleri özelinde de yapıldı. Ancak bu ülkelerde Türkiye’den farklı olarak, 0-5 yaş arası çocukların bakımını annelerin ve babaların üstlenme oranı neredeyse eşit.

0-5 yaş arası çocukların bakımını annelerin üstlenme oranı yüzde 55, babaların üstlenme oranı ise yüzde 40. Yine babaların yüzde 89’u tam zamanlı çalışıyor ve tam zamanlı sürekli bir işe sahip olanların üçte ikisi bu durumdan memnun olduklarını belirtti. Kadınlar, hane ve hane halkı bakım işlerine günde ortalama 5 saat, erkekler ise 4 saat ayırıyorlar. Babanın ev işlerine katkısında en yüksek oran yüzde 38 ile ev için alışveriş yapmak.

Araştırmanın sonuçlarına göre; Almanya’da babaların yüzde 51’i çocuk bakımında birincil sorumlunun anne olduğunu düşünüyor. Babaların yüzde 54’ü çocuklarıyla evde ve dışarıda oyun oynuyorlar. Norveç’te İstatistik Kurumunun “Norveç’te Kadın ve Erkek” başlıklı araştırma sonuçlarına göre ise babaların yüzde 40’ı çocuk bakımında birincil sorumlunun anne olduğunu düşünüyor.

0-5 yaş arası çocukların bakımını annelerin ve babaların üstlenme oranı yüzde 45 oranla eşit seviyelerde. Araştırma, babaların çocuklarına günde ortalama 4 saat ayırdıklarını belirtiyor. Bu saatin yüzde 80’ini çocuklarla oyun oynamaya ayırdıklarını vurguluyorlar. Babaların ev işlerine katkısında en yüksek oran yüzde 55 ile ev işleri ve çocuk ihtiyaçlarını karşılamak.Danimarka’da ise Dünya Sağlık Örgütü’nün “Babalık ve Sağlık” başlıklı araştırma raporuna göre 0-5 yaş arası çocukların bakımını annelerin üstlenme oranı yüzde 42, babaların üstlenme oranı ise yüzde 41. Danimarkalı babaların yüzde 81’i çocuk bakımında birincil sorumlunun hem anneye hem de babaya ait olduğunu düşünüyor. Babalar çocuklarına günde ortalama 5 saat zaman ayırıyorlar ve bunun yüzde 96’sında çocuklarla oyun oynadıklarını belirtiyorlar.

TÜRKİYE'DE ÇOCUKLARIN BAKIMINI ÜSTLENME ORANI YÜZDE 89.6, BABALARIN İSE YÜZDE 1.5

Türkiye, OECD ülkeleri arasında 6 yaş altı çocuk bulunan hane sayısı en yüksek ikinci ülke. 0-5 yaş arası çocukların bakımını annelerin üstlenme oranı yüzde 89.6, babaların ise yüzde 1.5. Anneanne, babaanne ve dedeler bu sorumluluğu yüzde 8 oranında üstlenirken, kreş ve anaokulları ise yakın akrabalar ve bakıcılarla birlikte kalan binde 6’lık dilimin içinde.

Türkiye, Almanya, Norveç ve Danimarka’da Babaların Çocuk Bakımlarını ÜstlenmeOranı ve Çocuk Bakım İşlerine Günde Ortalama Ayırdıkları Saat