Plüton hakkında bilmek istediğiniz her şey

Ayşe Özek KARASU

Hiç uzay meraklısı değilim ama trajik bir figür olarak Plüton’a çok ilgi duyuyorum. Malum, durup dururken cüce ilan edildi. Ama 1 yıl sonra makûs talihini yenecek. Bir uzay aracı 4.8 milyar kilometre ötedeki Plüton’a doğru hızla yol alıyor. Seneye temmuzda gezegenin net resimlerini gönderecek. Plütonsever astronomlara göre gezegen öyle bir sükseli dönüş yapacak ki, güneş sisteminin yıldızı olacak.

Plütonlanmak” diye bir laf var. Türkçe’ye girdiğini sanmıyorum. Ama İngilizce “to be plutoed” dedin mi, durum berbat demektir. “Hor görüldüm, ezildim, aşağılandım, paçavraya çevrildim vs” anlamında.

Fiilin türeme sebebi de bir zamanlar güneş sistemimizin 9 numaralı gezegeni olan Plüton’un başına gelen hadisedir. Uluslararası Astronomi Birliği’nin işgüzar üyeleri, 2006 yılında Plüton’u gezegen mertebesinden “cüce” kategorisine indirip tenzili rütbeye uğratmışlardı. 4.8 milyar kilometre mesafeden teleskopla gördükleri, sistemin onurlu bir üyesini, gezegen müsveddesine çevirmişlerdi. Plüton hayranı astronomlar çok itiraz etmiş ama karar aleyhte çıkmıştı.

Tamam, Plüton’u gözledikleri nesne Hubble Uzay Teleskobu’ydu ama neticede adı üstünde tele-skop işte. Plüton’a asla keşif misyonu yapılmadı. Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığın 30 katından fazla bir mesafeden gözlendiği için de parlak ve karanlık yamalar halinde silik, belirsiz bir disk görünümünde Plüton.

ZİFİRİ GEZEGEN

1930’da keşfedilen Plüton trajik bir figür. Mevcudiyetindeki her şey karanlık, soğuk ve geceye dair. Azot, metan ve karbonmonoksitle eksi 240 derecede buz kesmiş gezegenin atmosferi zar gibi ince. Güneş çevresindeki yolculuğu 248 yıl sürüyor.

Zifiri ve soğuk olduğu için de adını ölüler diyarının efendisinden alıyor. Plüton, yeraltı tanrısı Hades’in Roma mitolojisindeki adı. Plüton’un 1978’de tespit edilip Charon adı verilen battal boy bir uydusu vardı, Hubble Teleskobu son 10 yıl içinde Plüton yörüngesinde 4 ay daha buldu. O uyduların isimleri de mitolojinin yeraltı dünyasından alındı. Cehennem köpeği “Kerberos”. Yeraltında ölülerin geçtiği ırmağın ve ırmağın tanrıçasının adı “Styx”. Gecenin kişileştirilmiş hali “Nyx” ve dokuz başlı su yılanı “Hydra”. Gerçi Hydra yeraltı âleminden değil, Herakles’e ifrit olan tanrıça Hera’nın bataklıkta beslediği bir canavar ama Plüton’un soğuk tabiatına uygun bir isim. Mitosa göre Herakles, Hydra’yı yenip ölümsüz başını toprağa gömmüştü.

YENİ UFUKLAR

Astronomların çoğu Plüton’un, bir grup uydusu daha olduğu fikrinde. Bu bilgilerin ötesinde Plüton tamamen bir sır küpü. Ama esrar perdesi yakında aralanacak. 8 yıl önce yola çıkan uzay aracı “New Horizons” (Yeni Ufuklar) 2015’in ocak ayında Plüton’dan fotoğraf göndermeye başlayacak ve 14 Temmuz’da en yakın noktaya gelecek. Gelmiş geçmiş en hızlı uzay aracı olarak, saatte 53 bin km’yle gezegene 10 bin km mesafeden geçerken en net görüntüleri almış olacak. İnsanlık uzun yıllar sonra ilk kez, yepyeni bir gezegenle tanışacak ve kimi astronomlara göre uzayın keşfinde yeni bir devir açılacak.

New Horizons misyonunun direktörü Alan Stern’e göre Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’den ilk görüntüler geldiğinde yaşanan heyecanın bir benzeri saracak dünyayı. Belki de daha fazlası. Çünkü Plüton bir ihtimal, Güneş sisteminin en bilge varlığı. Binlerce gezegenimsi cismin güneş çevresinde turladığı Kuiper Kuşağı’nda yer alıyor Plüton. Gezegen olup olmadığı tartışılan bu cisimlerin büyük kısmı Plüton’a benziyor. Dolayısıyla Plüton keşifleriyle birlikte bu kuşaktaki sırların aydınlanması, güneş sisteminin gençlik dönemlerine doğru yeni ufukların açılması bekleniyor. 4 büyükgezegenin milyonlarca yıllık serüvenine dair sırlar da dahil. Astronomlara göre 4.5 milyar yıl önce bu 4 gezegenin yörüngesi birbirine daha yakındı. Fakat yerçekimi kuvvetiyle Jüpiter ve Satürn savrulup uzaklaştı, Neptün ile Uranüs yer değiştirdi.

Plüton’un yüzeyi ölü mü, diri mi, henüz keşfe muhtaç. Atmosferi çok ince olduğuiçin tam büyüklüğü de kestirilemiyor. Keşif tamamlandığı zaman tam çapı da ortaya çıkacak. Plüton’un çapı tahminlere göre 2 bin 320 kilometre. Kıyaslamak gerekirse Ay’ın çapı 3 bin 475 kilometre. Gezegen unvanını geri alamasa bile, uzay çağında yeni bir çığır açtığı için “Plütonlanmak” sözü “Yıkılmadım ayaktayım” yerine kullanılacak.