AYM, HAGB kararlarına itiraz usulünü iptal etti! İptal kararı 9 ay sonra yürürlükte
Anayasa Mahkemesi (AYM), "Hükmün açıklanmasının geri bırakılması" (HAGB) kararına itirazı düzenleyen kanun maddesini iptal etti. Karar 9 ay sonra yürürlüğe girecek
Anayasa Mahkemesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına itirazı düzenleyen kanun maddesini etkili bir başvuru yolu olmadığı gerekçesiyle iptal etti. Yüksek Mahkeme, Türk yargısı tarafından yoğun bir şekilde başvurulan bazen bir cezalandırma bazen ise cezasızlık yorumlarına neden olan bu kararlara yapılan itirazların etkin bir şekilde incelenmediğini belirtti. İptal kararı 9 ay sonra yürürlüğe girecek. Bu sürede yeni bir yasal düzenleme yapılacak.
Herhangi bir yargılama sonunda sanığa verilen ceza 2 yıl veya daha az süreli hapis ya da adli para cezası olması halinde mahkemeler; hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar veriyor. Yani ceza bir anlamda 5 yıl askıya alınır. Bu süre zarfında, ilgili kişi yeni bir suç işlemezse mahkumiyet hükmü ortadan kalkıyor. Yani kişiler; 5 yıllık sürede bu suç işlemediği takdirde hiç ceza almamış gibi oluyor.
KARARLARIN 4’TE 1’İ HAGB
HAGB kararları halen Türkiye’de mahkemelerce verilen kararların yaklaşık 4’te 1’ini oluşturuyor. Bazen mahkemelerce verilen bu kararlar toplumda cezasızlık algısını güçlendirirken, bazen de beraat verilecek yerde bu kararların verilmesi cezalandırma gibi sonucun ortaya çıkmasına neden oluyor. Bu kararlara yapılan itirazlar da genellikle şekli yönden incelenip reddediliyor. Bu da bir dizi anayasal hakkın ihlali gibi sonuçlar ortaya çıkarıyor.
AĞIR CEZA MAHKEMESİ İPTAL İSTEDİ
HAGB kararlarına itiraz usulünün etkin işletilmediğine kanaat getiren Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi, itiraz yoluyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. HAGB itiraz usulünü düzenleyen kanun maddesinin iptali istedi.
Mahkemenin başvurusunda; HAGB kararlarının hukuki sonuç doğurmaması gerektiği, buna karşılık son yıllarda HAGB kararlarına sonuç bağlayan kanun ve yönetmeliklerin çıkarıldığı vurgulandı. HAGB kararlarına yönelik itiraz incelemelerinin ilke olarak dosya üzerinden yapıldığı, kararların esasına ilişkin bir incelemenin gerçekleştirilmediği, bu durumun iki dereceli yargılanma, etkin başvuru ve adil yargılanma haklarını ihlal ettiği ifade edildi. Bu itibarla kişinin suç işlediği kanaatini barındıran HAGB kararlarının gerçek anlamda bir kanun yolundan geçmediği ve bu kararların istinaf incelemesine tabi olması gerektiği belirtildi. Tüm bu gerekçelerle kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu vurgulandı.
AYM İPTAL ETTİ
Anayasa Mahkemesi, Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin başvurusunu yerinde buldu. HAGB kararlarına itirazı düzenleyen Ceza Muhakemesi Kanunu’nun ilgili hükümlerini Anayasa’ya aykırı oldukları gerekçesiyle iptal etti. İptal kararının 9 ay sonra yürürlüğe girmesi de kararlaştırıldı. Bu sürede yeni bir yasal düzenleme ile HAGB uygulamasının yeniden düzenlenmesi gerekiyor.
"İTİRAZ TEK BAŞINA YETERLİ DEĞİL”
Yüksek Mahkeme’nin kararında; HAGB kurumunun Türk hukuk sisteminde yeni sayılabilecek bir kurum olmasına karşın geniş bir uygulama alanı bulduğu ifade edildi. Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün açıkladığı 2020 yılı verilerine göre ceza mahkemelerinde verilen mahkûmiyet kararlarının yaklaşık dörtte birinin HAGB kararları oluştuğuna dikkat çekildi.
HAGB kararlarına karşı itiraz yoluna başvurma imkânının yer almasının mevcut uygulanış şekli itibarıyla tek başına yeterli olmadığı, bu yolun aynı zamanda uygulamada da başarı şansı sunması gerektiği vurgulandı.
AYM kararında; “Doğrudan temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması rejimi ile ilgili olan bu tür bir muhakemenin yokluğu, müdahalenin dayanağı kuralın yargılama hukukunun usule ilişkin güvencelerini sağlayamaması anlamına geleceğinden temel hak ve özgürlüklerin ihlaline yol açacaktır” denildi. AYM kararında özetle şu değerlendirmelere yer verildi:
BİR CÜMLELİK RET GEREKÇELERİ: Bu çerçevede daha önce ihlal sonucuna ulaştığı birçok bireysel başvuru dosyasında Anayasa Mahkemesi; itiraz makamlarının başvurucuların iddialarını ve delillerini dikkate almadığına, çatışan menfaatleri dengelemeye yönelik bir çaba içinde olmadığına, müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluğunun ve müdahalenin orantılı olup olmadığının değerlendirilmediğine yönelik kararlar vermiştir. Mevcut sistemde itiraz mercilerinin HAGB kararlarına itiraz üzerine verdikleri kararların dosya üzerinden yeknesak bir şekilde ve çoğu kez sadece şeklî koşullar yönünden, ilk derece mahkemelerince verilen kararlarda hukuka aykırılık bulunmadığını ve bu sebeple de itirazın reddedildiğini bildiren bir cümleden ibaret gerekçelerden oluştuğu görülmüştür.
ETKİLİ BİR DENETİM YOLU ÖNGÖRMÜYOR: HAGB kararlarına karşı itiraz yolunun açık olduğunu düzenleyen kural; bu kanun yoluna başvuranların iddia ve delillerinin dikkate alınmasında, çatışan menfaatlerin dengelemesinde, temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluğunun ve ölçülülüğünün belirlenebilmesinde belirli ve etkili bir denetim yolu öngörmemektedir. Bu durum temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalelerin giderilmesinde ve kamu gücünü kullananların keyfî davranışlarının önüne geçilmesinde bireye tanınmış olan yetkili makama başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkını sınırlamaktadır. Nitekim kuralın anılan hususları karşılayacak şekilde uygulanamadığı da görülmektedir. Doğrudan temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması rejimi ile ilgili olan bu tür bir muhakemenin yokluğu etkili başvuru hakkıyla bağdaşmamaktadır.
