AFAD Başkanı ve AKUT Başkanı Soma'daki çalışmaları değerlendirdi

ÖZEL RÖPORTAJ - Kübra PAR / HABERTÜRK

"RAKAMLAR NET, OCAĞI TEKRAR TEKRAR TARADIK"

Soma'daki maden faciasında arama kurtarma çalışmaları tamamlandı ama geride pek çok soru işareti kaldı. İşçiler neden dört gün boyunca çıkarılamadılar? Operasyon esnasında hata yapıldı mı? İçeriye oksijen basılması yangını körükledi mi? Rakamlar net mi? İçeride biri unutulmuş olabilir mi? Bakan Taner Yıldız'la birlikte operasyonu yürüten AFAD Başkanı Dr. Fuat Oktay'ı içeride kalan son işçilerin çıkarılmasından dakikalar sonra madendeki kriz merkezinde yakaladım ve aklımızı kurcalayan soruları sordum.

AFAD olaya nasıl müdahil oldu?

Kaza 15:10'da meydana geldi. Hemen akabinde haberdar olduk.

Nasıl bu kadar hızlı haber aldınız?

AFAD il bazında valiliklerle koordine çalışır. Yerelin üstesinden gelemeyeceği bir olay varsa, merkezden destek isteniyorsa, bize anında haber verirler. Medyayı da sürekli yakından takip ederiz.

Saat kaçta ulaştınız olay yerine?

Bizim çalışma sistemimiz biraz farklı. Merkezde 7-24 çalışan afet yönetim merkezimiz var, oradan anında müdahale başlar. Fiziksel olarak olay yerine gelmeden önce yereldeki koordinasyon merkezinin ihtiyaçları ve stratejisi belirlenir.

Kurtarma konusunda neden aciz kalındı?

Bu sorunuza çok şaşırdım. Bu kurtarmanın ne kadar etkin yürütüldüğüne dair yurt dışından övgüler aldık. Kurtarma çalışmaları son derece disiplinli yönetildi. Sayın Bakanımız Taner Yıldız aynı zamanda mühendis olduğu için 7-24 operasyonların başındaydı, harekât çalışmalarını bizzat yönetti. Verdiğimiz bilgileri ispatlamamızı istedi. Açıkladığımız tüm rakamlar şeffaf ve doğruydu.

Neden hemen çıkarılamadılar o halde?

Kömür madenlerinin kendine has bir durumu vardır. "Ne olursa olsun içeri girip oradakileri çıkaracağım" diyemezsiniz. Karbonmonoksit seviyesi uygun değilse kurtarma ekiplerini de kaybedersiniz.

Özel maskeler ve kıyafetlerle girilemez miydi? Son teknoloji kullanıldı mı?

Özel maskelerle girildi. Yangın yüzünden zeminde tahribatlar ve çöküntüler vardı. Onları onarmadan ilerlemek mümkün olmadı. Son derece teknik bir çalışma yürütüldü.

Arama kurtarma konusunda hata yapılmadığından emin misiniz? İçiniz rahat mı?

Zamanında müdahale edildi. Yarından itibaren tüm ekibi toplayıp bir durum değerlendirmesi yapacağız. Neler yaptık, neler daha iyi yapılabilirdi, bundan sonra nasıl yenilikler yapmalıyız, tüm bunları konuşacağız.

İçeriye oksijen basılmasının yangını körüklediği söylendi. Bu anlamda teknik bir hata yapıldı mı?

Yanlış yapıldı demem dışarıda harekât planını yapan ve madende ter döken arkadaşlara haksızlık olur. Son derece hassas çalışmalar sonucunda karar verildi. Konunun uzmanları ince ince çalışıp ne yapılması gerektiğine karar verdi.

Kazanın trafo patlamasından kaynaklanmadığı açıklandı. Nedenine yönelik yeni bulgular var mı?

Biz insani boyuta odaklandık. Kazanın nedeni idari ve adli soruşturma sonucunda ortaya çıkacak.

İşçileri madende çalışan arkadaşlarının kurtardığı söylendi. Kurtarma ekipleri bu boyuttaki maden kazaları konusunda yeterince tecrübeli miydi?

Kömür işletmelerine bağlı kurtarma ekipleri son derece tecrübelilerdi. Diğer kurtarma ekiplerini madene pek sokmadık. Onlar dışarıda entegre çalıştı.

AFAD ekipleri yeterli değil miydi yani?

Yeterli değildi demek yanlış olur. Olay bazında Kömür İşletmelerine bağlı ekiplerin müdahale etmesi, AFAD ekiplerininse destek ekibi olarak orada bulunması en doğrusuydu. Model budur zaten. Olay türüne göre spesifik ekipler görev alır. Örneğin kimyasal ya da radyoaktif tehditlerde KBRN ekiplerimiz müdahale eder.

Peki, Kömür İşletmeleri ekibi sayı ve kapasite olarak yeterli miydi?

Yeterliydi. İki tür çalışma yürüttük. İçeride fiilen çalışma, dışarıda ise teknik bir çalışma yürütüldü. Maden tüm haritası pafta pafta çıkarıldı, detaylı bir harekat planı hazırlandı. İçerdeki karbondioksit ve karbon monoksit oranları, hidrojen seviyesi sensörler vasıtasıyla sürekli kontrol edildi. İçeriyi bilen bir ekip 7/24 çalıştı. Son derece hassas bir mühendislik çalışması yürütüldü.

Arama kurtarma çalışmalarının bir süre durdurulduğu iddia edildi...

Hayır hiç durmadı. Sadece gaz seviyesinin yükseldiği ya da yangının şiddetlendiği aralıklarda orayı tekrar çalışılabilecek duruma getirmek için çalıştık.

Madende bir yangın söndürme sisteminin olması gerekmez miydi?

Bunu AFAD olarak benim cevaplamam doğru olmaz. Her türlü soruşturma ve inceleme yapılacak.

"EMİN OLMADIĞIMIZ HİÇBİR BİLGİYİ AÇIKLAMADIK"

Rakamlar net mi? İçeride biri unutulmuş olabilir mi?

Bununla ilgili son derece titiz bir çalışma yürüttük. Emin olmadığımız bir bilgiyi hiç açıklamadık. Rakamlara bağlı kalmadan bütün maden ocağı tekrar tekrar taradık.

Cesetler ne durumdaydı? Özellikle son çıkanlar...

İlk çıkarılanların durumu daha iyiydi. Kanamalı bir yaralanma yoktu. Süre geçtikçe, içerideki hava sıcaklığının etkisiyle cesetler şişmeye başladı. 3 gün sonra çıkan cenazeleri aileler tanıyamadı. DNA eşleştirmesiyle kimlik tespiti yaptık.

Kurtarma ekibinden yaralanan oldu mu?

Yaralanan değil ama etkilenenler oldu.

Daha iyi neler yapılabilirdi?

Her zaman iyinin daha iyisi vardır ama burada iyi bir iş çıkardığımızı düşünüyorum. İleriye dönük çalışmalarımız da var. Türkiye Afet müdahale sistemi geliştiriyoruz. Tüm kamu ve özel sektöre dâhil tüm kurum kuruluşlarımızın afetten önce olabilecek en kötü senaryoya karşı kapasite ve etki analizi yapıyoruz. Defin hizmeti, barınma, beslenme, haberleşme, satın alma gibi 28 tane hizmet grubu oluşturduk. Bunları entegre edecek bir sistem geliştiriyoruz.

İÇERİDE 30 KİŞİ ÇALIŞTI

İçeride 30 kişilik ekip çalıştı. Bu tecrübe bize kurumlar arası entegre çalışma sisteminin ne kadar önemli olduğu gösterdi. AFAD sadece kurtarma operasyonunu değil, burada gördüğünüz tüm faaliyetleri koordine etti. Dışarıda işçi yakınlarının fiziksel ve psiko-sosyal ihtiyaçları giderildi. 140 kişiden oluşan bir ekiple cenazelerin morga taşınması, kimlik tespitlerinin yapılması, defin işlemleri, bilgilerin analizi gibi bütün konuları üstlendik.

NASUH MAHRUKİ

'Asıl büyük hatalar ilk dakikalarda yapıldı'

Soma'daki kurtarma çalışmalarına nasıl dâhil oldunuz?

Normalde nükleer, biyolojik, kimyasal saldırılarda ve maden kazalarında yetkinliğimiz yok ama maden kazalarında destek ekibi olarak gidiyoruz. Madende arama kurtarma çok özel bir alan. Eğitimi, ekipmanı, tecrübesi sadece madencilerde var. Bu olayda da asıl işi maden arama kurtarmacılar yaptı. Biz de Manisa ve İzmir'den 20 kişiyle destek ekip olarak çalıştık.

AKUT ekipleri madene inmedi mi?

Tecrübeli elemanlarımızdan bir kısmı girdi, galerilerde çalıştı. 28 kişinin çıkarılmasına nezaret ettik. Karbon monoksit seviyesinin yükseldiği bilgisi gelince bizim ekipler çıktı. Normalleşme sağlanınca madenciler kendi teçhizatlarıyla devam etti.

Arama kurtarma çalışmaları yeterli miydi? Doğru müdahale edildi mi?

Maden kazalarında işin doğrusu nasıl yapılır bilmiyorum ama personel buna hazırlıklı olmadığı için başından itibaren kaos vardı. Üst üste yanlışlar yapıldığı için bu kadar büyük bir facia yaşandı.

Neydi o yanlışlar?

Onu bilirkişiler madene girdikten sonra tespit edecektir. İlk bir saatte üst üste kritik hatalar yapılmasa 300 insanımızı kaybetmezdik. En büyük problem etkin çalışan acil durum yönetim sisteminin olmamasıydı. İşçisinden amirine herkesin böyle olağanüstü bir durum olduğunda hangi adımları atması gerektiğini bilmesi gerekir. Böyle bir prosedürden personelin haberdar olmadığı anlaşıldı.

Arama kurtarmada hata mı yapıldı yani?

Hayır, büyük ihtimalle ilk anlarda olan olmuştu zaten, karbon monoksitten bahsediyoruz... Sonraki süreçte, kurtarma operasyonunda eksik vardı demek doğru olmaz. Kurtarma ekibi madene vardıktan sonra elinden geleni en doğru şekilde yaptı. Bizi ve diğer sivil toplum kuruluşlarını da çalıştırdılar.

'AFGANİSTAN'DAKİ MADEN İŞÇİLERİYLE AYNI KOŞULLARDA ÇALIŞIYORLAR'

Gerekli teknoloji kullanıldı mı? Karbon monoksit seviyesi yüksek olsa bile özel maske ve ekipmanla içeri girilemez miydi?

Bu benim uzman olduğum bir alan değil ama asıl sorun Türkiye'deki maden işletmeciliğinin dünya standartlarında yapılmıyor olması. ILO'nun 176 sayılı sözleşmesi imzalanmadığı için Türkiye'deki maden işçileri Afganistan ve Pakistan'daki maden işçilerinin çalıştığı standartlarda çalışıyor. Maden emekçilerini en üst seviyede güvenliğini sağlayan bu yönergeyi tüm gelişmiş ülkeler imzalıyor. Bu işletmeciye maliyet getirdiği için imzalamaktan kaçınıyorlar. Madencinin kıyafetinden tutun, maskesine ve çalışma şekline, havalandırma ve haberleşme standardına kadar her şeyin bir standardı var. İmzalansaydı bu faciayı yaşamayacaktık.

'DEVLET BÜYÜKLERİNİN BÖLGEYE GİTMESİ ÇALIŞMALARI AKSATIYOR'

Kurtarma çalışmalarını aksatan özel bir durum oldu mu?

Cumhurbaşkanı'nın, Başbakan'ın veya bakanların gelmesinin aşağıda kurtarılmayı bekleyenlere hiçbir faydası yok. Acil durumda krizi çözmeye odaklanmışken bu tür formaliteler kurtarma operasyonunu yavaşlatıyor.

AKUT bundan sonra bu tür kazalara yönelik açılımlar yapacak mı?

Aramızda tartışıyoruz. Madenlere yakın bölgelerdeki ekiplerimize temel eğitim vermeyi düşünüyoruz ama genel anlamda AKUT'a maden arama kurtarma yapısı getireceğimizi sanmıyorum.