200 yıllık mücadelenin basılı izleri

Kölelerin köleliğe karşı isyanı 16’ncı yüzyılda Afrika’da başlamış, oradan Karayipler’e ve Amerika’ya varmıştı. Danslar, şarkılar, hikâyeler ve manifestolarla yayılan bu mücadeleden günümüze çok az iz kaldı. Ancak kâğıt, baskı ve çizimin bir direniş aracına dönüşmesi, bu tarihin bıraktığı en önemli miras.

Paris’te Institut National de l’Histoire de l’Art (Sanat Tarihi Ulusal Enstitüsü) tarafından yürütülen 2.5 yıllık bir çalışma, bu mirası gözler önüne seriyor. “Mücadelelerin Sismografisi” (Sismographie des luttes), 20 Ocak’a dek Paris Galerie Colbert’de sergileniyor. Cezayir asıllı Fransız yazar ve sanat tarihçisi Zahia Rahmani’nin 2015’ten bu yana 40 araştırmacıyla birlikte yürüttüğü çalışma, dergileri mercek altına alarak entelektüel tarihe eleştirel bir bakış getiriyor. Dergi, 17. yüzyılda Avrupa’da yazarlarınve bilim insanlarının paylaşım mecrası olarak belirdikten kısa bir süre sonra toplumsal mücadelelerin sesi haline gelmiş. Rahmani’nin yürüttüğü bu geniş çaplı araştırma, aslında Avrupa merkezli bilim tarihine karşı bir eleştiri. Zira amaç, entelektüel hayat üzerine yapılan çalışmalarda görünmeyen, yok sayılan, Avrupa dışında üretilmiş kültürel, sanatsal ve siyasi objeleri gün yüzüne çıkarırken Avrupa dışında süregelmiş entelektüel üretimi de literatüre kazandırmak. Ayrıca dünya tarihini hiyerarşik bir düzende okumayakarşı çıkmak... Sergide karşınıza çıkan, 62 dakika süren görsel ve müzikal bir dijital anlatı... Bu araştırma kapsamında 19. yüzyıl başından iki kutuplu dünyanın son bulduğu 1989 yılına dek Avrupalı olmayan grupların çıkardığı ama Avrupalılarla meselesi olan 1000’den fazla dergi bir araya toplanmış ve her birinin ilk sayısının kapakları fotoğraflanmış. Toplanan dergilerin bir kısmı ulusal arşivlerden ama daha fazlası özel koleksiyonlardan tespit edilmiş. Tüm koleksiyon yakındainternette herkese açık olacak...

TÜRKİYE’DEN DERGİLER

Sergi Orta Amerika’dan Güneydoğu Asya’ya, Nijerya’dan Çin’e, Bolivya’dan Hindistan’a, Namibya’dan Avustralya’ya, İran’dan Japonya’ya ve de Türkiye’ye toplumsal başkaldırışların kronolojik bir akışını sunuyor. 1850’lerde Mısır ve Lübnan’da maaş eşitliği talebiyle yükselen feminist hareket ilgi çekici. 19. yüzyıl sonlarında Latin Amerika’daki feminist hareket dönemin Avrupa’sının çok ilerisinde...

Sergi, 62 dakika süren görsel ve müzikal bir dijital anlatı.

Bu basılı yayınların birçoğu gönüllü girişimler. Kapakları elle çizilmiş... Özgürlük talepleri, antiemperyalist ve antikapitalist duruşları bakımıyla ortaklaşıyorlar. Bu dergiler Avrupalı olmasa da Avrupa’nın izleri her birinde tespit edilebiliyor. Bu sırada gözüme Varlık Dergisi’nin 1933 tarihli ilk sayısı çarpıyor. İleriki dakikalarda Adam Sanat Dergisi’nin 1985’teki ilk sayısını da koleksiyonda görüyorum. Öğreniyorum ki Resimli Ay, Dicle Fırat gibi dergileri de bulmuşlar... Zahia Rahmani, 19. yüzyılda Kuzey Afrika’da çalışan arkeolog ve tarihçilerin, bu bölgenin 16. yüzyıldan sömürgeleştirilmesine dek süregelen ve Müslüman kültürün nüfuz kazandığı tarihine ilgisiz kalmasının kendisini her daim şaşkınlığa uğrattığını belirtiyor. “Onun yerine” diyor Rahmani, “Kuzey Afrika’da Hıristiyan Antik Dönemin izlerini aramakla meşgul olundu”. İşte bu, sömürgeci imparatorluğun yaptığıydı. Tarihi tek dilleştirmek, tek kültürlüleştirmek ve tek dinleştirmek... Nihayetinde imparatorluğun nüfuzuna giren alanların fiziksel ve sembolik olarak yıkımı... Ve bunun üzerine inşa edilen yeni bir söylem... Ne var ki, bu tutumun izleri bugün de mevcut. Rahmani’ye göre Batı dışında kalanlara dair körlük devam ediyor. Avrupa tarihinin çevresinde süregelen mücadele tarihini dergiler üzerinden görmek ise ilginç bir kapı aralıyor. Direnişin ve mücadelenin unutulmayacağına dair umut veriyor.