Covid-19 döneminde yaşadığımız stres bize ne getirdi?

Beraberinde depresyon, anksiyete, demans ile ilişkili. Stresle ortaya çıkan inflamasyon, artan kortizol ile nörönal yapıda değişiklik ve yeni nöron bağlantıları kurma sinyallerinde bozulmalar ile demans geliştirebiliyor.

Kronik yorgunluğun enerji düşüklüğünün önemli sebeplerinden biri strestir. Stres bunlarla da kalmıyor DNA'mızı genetiğimizi etkileyerek hızlı yaşlanmamıza bile neden olabiliyor.

Kronik stresle baş etmek kolay değil. Kişilik özellikleri, cinsiyet, yaşam deneyimleri, genetik özellikler bu stresle baş etmede önemli etkenler. Yani stres bir kişide baş edilebilirken bir diğerinde kalp krizi kadar ciddi sonuçlara neden olabilir.

Çok yeni depresyon ve anksiyetede rol oynayan iki gen bulundu. GABARA6 ve CNR1 genleri. Yani depresyon ve anksiyetede genetiğimiz bile ne kadar önemli.

Hemen karamsarlığa kapılmayalım tabii, biz biliyoruz ki genetiğimizde var olan hastalıklar mutlaka stresle tetiklenmek zorunda değil. Bununla baş etmenin yolları da olmalı.

Stresli olduğumuzda kestirme yoldan bir antidepresan almanın doğru olmadığını söylemek gerekiyor. Gelin daha uzun ama güvenli ve kalıcı yolu seçelim.

Aslında stres ve diğer tüm hastalıklarla baş etmek kendi içimizde çözebileceğimiz bir problem. Biz hekimler stresinizle baş etmede ilk adımı atarak iyileşme fitilini ateşlemek sadece. Bunu nasıl mı yapıyoruz?

Davranış değişim tedavisi işte tam da bunun için uygulanıyor. Tüm dünyada bilimsel ilaçsız uygulanan en iyi yöntemlerden birisi. Hayata dair bakış açınızı değiştiriyor, sağlıklı bir yaşamın modüllerini sizinle paylaşıyor. Sağlıklı yaşam modüllerinizin başında da egzersiz ve doğru nefes alma geliyor. Egzersiz vücutta stres yanıtlarını ve enflamasyonu (yangı ve iltihaplanma) şiddetle azaltıyor.

Peki ne zaman ve nasıl egzersiz diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Spor salonlarında yürüme bantlarını unutun, sizi sağlıklı kılmaz aksine diz ekleminize vereceği zararlar hep aklınızda olmalı. Açık havada yürüyüş ve koşuya başlıyoruz. Yürürken derin nefes alıp vererek vücuda daha fazla oksijen girmesini sağlıyoruz, arada hızlı 2-3 dakikalık kısa süreli koşularda kalp hızını arttırıp beyne şok etkisi ile yenilenme sağlamış oluyoruz.

UÇAK SEYAHATLERİ GÜVENLİ Mİ, UÇAKLARDA NELER OLUYOR?

Geçenlerde bir gazetede uçağa binmek zorunda isek hangi önlemleri almanız gerektiğini uzun uzun yazmıştım. Tam da bugün bir mecburi aile ziyareti sebebi ile Trabzon'a uçuyorum, tabii biraz tedirginim. Yazdığım gibi koltuk rezervasyonunu internetten cam kenarı olarak ayırttım, havaalanına geldim, ortam hijyenik ve kurallara uygun görünüyordu. Valizimi yanıma değil bagaja verdim, yanıma küçük bir el çantası aldım, içinde yedek maskem kolonyam da var. Uçağa binerken fiziksel mesafe ve uyarı işaretleri vardı ve herkes kurallara uyuyordu, çok hoşuma gitti ve bol bol resimledim bu görüntüyü. Tam uçağa binerken bir görevli hijyenik set torbası dağıtıyordu, içinde maske ve dezenfektan var, harika...

Güvenli bir yolculuk olacak diye geçirdim içimden. İçeri girip koltuk numaramı buldum ve oturdum. İşte hayal kırıklığı burada başlıyor, yan koltuğum dolu...

Üstelik oturur oturmaz benimle muhabbet etmek istercesine sizde mi Trabzon'a diye soran 75 yaşlarında bir beyefendi! Tüm uçak yerleştiğinde gördüğüm manzara trajikomik diğer birçok koltuk gibi önümdeki koltuklar tamamen boşken bizi hiç fiziksel mesafe gözetmeksizin yan yana sıralamışlardı. Şimdi havayolu şirketine ne demeli, bu nasıl bir tedbirsizlik ve düzensizlik diye üzülmemek elde değil. Hemen hostesi çağırdım ve ön koltuğun boş olduğunu bu kadar yakın oturmak istemediğim için ön koltuğa geçmek istediğimi belirttim. Verdiği cevap daha trajedikti. 'Sağlık otoritelerinin ve şirketimizin talimatları gereği koltuk değişikliği yapamıyoruz!' Neyse uzun uğraşlar sonucu öne geçmeyi başarabildiğim için mutluyum. Bu arada uçakta artık ikramlar yok. Kısa uçuşlar için güvenli bir uygulama. Keşke şu koltuk oturma düzeni de düzgünce yapılsaydı. Havayolu şirketi tam puanı hak edecekti. Uçak yolculuğunda almamız gereken önlemleri hatırlatmamızda fayda var.

Zaruriyetler sonucu binmek durumunda kalırsanız da havalimanına gelmeden önce bilet alım ve check-in işlemlerinizi havayollarının sunmuş olduğu online işlemlerle halletmeyi tercih edebilirsiniz. Tabii ki maske ve eldiven gibi kişisel koruyucu ekipmanlarınızı da havalimanına gelmeden önce takmış bulunmalısınız. Havalimanına ulaşım için kullanılan özel toplu taşıma servislerinde seyreltilmiş oturma düzeni ile sosyal mesafe uygulaması (en az 1 metre) çerçevesinde yolcu taşınmakta olduğundan toplu taşıma araçlarına daha az sayıda yolcu kabul edilmektedir. Havalimanına ulaşımınızı planlarken toplu taşıma araçları ile ilgili alınmış olan tedbirleri de göz önünde bulundurabilirsiniz.

Havalimanına girdiğinizde: terminal binasından ayrılıncaya kadar maskenizi çıkarmazsanız ve mümkün olduğunca kabine az bagaj götürürseniz enfekte riskini azaltabilirsiniz. Dolaşım ve bekleme alanlarında, bagaj alım sıralarında, uçağa biniş ve inişlerde sosyal mesafeyi koruyarak tedbir alabilirsiniz. Mümkün olduğunca temastan kaçınıp bütün ilgili işlemlerinizi online çözümlemek sizin için daha güvenli olacaktır.

Uçuşlarda mümkün olduğunca dezenfektanlar eldiven, maskeler ve sosyal mesafe kuralları ile hem kendinizi hem etrafınızdakileri koruyabilirsiniz.

Bunların dışında koltuk seçimleriniz de fazlasıyla önemli mesela koridor değil de pencere kenarı koltuk seçmeli, tuvalete yakın koltuklardan mümkün olduğunca uzak durmalısınız. Ön kısımlardaki koltukları tercih etmek daha doğru olacaktır. Maske kurallarına uymayan kişileri kabin görevlilerine bildirebilirsiniz. Koltuğunuza oturur oturmaz kol kısımlarını ve önünüzde bulunan servis tablası ve TV bölümünü ıslak mendil ve ya dezenfektan ile temizleyebilirsiniz. Koltuğunuzun üstündeki havalandırmayı çalıştırmamanızı öneririz. Maskenizi kesinlikle çıkarmayın. Seyahat süresince ellerinizi yüzünüze temas ettirmekten kaçının. Uzun yolculuklarda uykusuz kalmayın, uykusuzluk bağışıklığınızı azaltır ve sizi enfeksiyona açık hale getirir.