Gazel nedir? Gazel türleri, konularına göre yazılan gazeller
Gazel kısaca Divan Edebiyatı olarak bilinen Klasik Türk Edebiyatı'nda yer alan bir şiir türüdür. Kökeni Arap edebiyatına dayanan bu türde pek çok Türk şairi muhteşem eserlere imza atmıştır. Peki gazel nedir? Gazel türleri nelerdir? İşte konularına göre gazeller...
Gazel bir edebiyatta yer alan bir şiir türüdür. Arap edebiyatından Türk Edebiyatına geçmiştir. Arapça kökenli olan gazel sözcüğü kadınlarla kurulan ilişkide yaşanan sevgi anlamına gelir. Gazelde geçen konular, aşk, içki, güzellik ve hayran olunan şeylerin anlatıldığı şiirlerdir. Gazelde kafiye uygunluğu tektir ve nazım şekli bu şekilde yer alır. Önceleri kasideler şeklinde bölümlerden oluşan gazel; 7.yüzyıldan sonra tek gazel başlığı halinde şiirler olarak kaleme alınmaya başlanmıştır.
Gazelin ilk beyitine matla ismi verilir. İlk beyitte kafiye bulunmaktadır. Gazelin matladan sonra olan bölümü ise; Hüsn-i matla olarak adlandırılır. Gazeldeki son beyitte makta olarak isimlendirilir ve gazelin son beyinden önce bulunan beyit ise, hüsn-i makta olarak belirtilir. Gazelde en güzel olan beyit de; Beytül Gazel veya Şah Beyit olarak isimlendirilir.
Genelde Türk Edebiyatında beyit sayısı 4 ila 15 beyit arasında yer alır. Genelde tekli olarak kaleme alınan beyitler 15’i de geçebilecek şekilde de yazılabilmektedir. Ancak örnekleri az bulunur. 15 beyiti geçen uzun gazeller; Gazel-i Mutavvel adı verilmektedir. Seyyid Nesimi ve Ahmedi isimli şairler Mutavvel gazel yazan ustalardandır. Gazelin son beyitinde tekrar edilen beyite de; Redd-i Matla adı verilir. Aynı şekilde başka bir beyitte gazel sonunda tekrar edilir ise buna da Redd-i Mısra ismi verilmiştir.
Gazelin daha çok Divan edebiyatında kullanılması ile mahlas kullanılması da bir gelenek halini almıştır. Şairler kendi isimlerinden hariç isimleri mahlaslarında yani şiirlerinde kullanırlar bu ifadeye Tahassül Etme adı verilir. Yazılan mahlaslar ve şairlerin ismi Mahlasname ile edebiyat dünyasında duyurulması sağlanır. Tahalsüs matladan ya da maktadan sonra da yapılabilmektedir. Gazellerde beyitlerin güzelliği önem taşır. Gazellerin kafiyeli ve vezne uygun olarak yazılması o gazelin güzelliğini de ortaya çıkarmaktadır. Gazellerde uyum olmasına; Yek Ahenk adı verilir. Bütün beyitlerin aynı güzellikte ve ahenkle söylenmesi ise; Yek Avaz Gazel olarak adlandırılır.
Divan Edebiyatındaki Gazel Türleri
Gazel-i Muvaşşah: Akrostiş(Baş harflerinde isim olan uygulama) olarak kaleme alınan gazel türüdür.
Musammat Gazel: İç kafiye kullanılarak yazılmış olan gazellere bu ad verilir. İç kafiyelerden bölünür ve bu durumda murabba ortaya çıkmış olur.
Nâ-tamam Gazel: 3-4 beyit olarak yazılmış olan küçük gazellere verilen addır.
Müşterek Gazel: İki şairin birlikte oluşturdukları ve söyledikleri müşterek gazel olarak adlandırılır.
Mükerrer Gazel: Her mısrasında aks sanatının yapılmış olduğu gazellere verilen addır. Edebiyatımızda çok kullanılmayan bir türdür.
Müzeyyel Gazel: Zeyl kelimesinden gelen ve arttırılma şeklinde kullanılan bir tabirdir. Gazelde ise mahlası söyleyen şairin sonrasında bir kişiyi övmek için şiirinde ekleme yapmasıdır. Bu türde arttırılarak kaleme alınan gazellere Müzeyyel gazel adı verilir.
Mülemmâ Gazel: Arapça, Türkçe ve Farsça dillerinden birkaç tanesini ya da hepsini bir arada kullanarak şairlerin yazdığı gazel türüdür.
Konularına Göre Yazılan Gazeller:
1- Aşıkâne Gazel: Aşkla yaşanan hazzın ve mutluluğun, yaşanan ayrılığın, yaşattığı elemi ve yaşanan acıyı dile getiren yarin vefasız oluşundan yakınmayı dile getiren gazeldir. Fuzuli bu tarz gazellerde en iyi ve ünlü şairler arasında yer alır.
2- Rindâne Gazel: Rind, dünyadan zevk almayı yaşam biçimi yapmış içki içen, eğlenmeyi seven, sefa sürmeyi ve zevki seven ve kendi iç dünyası ile ahlak üstü olduğunu düşünen ermiş kişi demektir. Bu kişilerin kaleme aldığı gazellere; Rindâne Gazel denir. Divan edebiyatımız da Baki Rindane Gazel yazanlar arasında örnektir.
3-Hikem-i Gazel: Edebi konularda ve ahlakla ilgili birçok öğüt verme şeklinde kaleme alınan gazel türüdür.
4-Şuhan-e Gazel: kadının güzelliğinden, cezp edişinden ve kadından ve aşktan duyulan zevki anlatan gazele verilen addır.
5-Sofiyane Gazel: Dini inançları, Tasavvufu konu olan ve tarikatları konu alan gazellerdendir.
Gazeller kasidelerden daha samimi ve içten anlatım yönüyle ayrılırlar ve daha güzel içerikler taşırlar. Gazeller aruz ölçüsüyle yazılan şiirlerdir. Gazelde şairin adının geçtiği beyite ‘’Taç Beyit’’ adı verilmektedir.
Divan Şiiri Nazım Biçimleri
Musammat, Kıta, Kaside, Gazel(Arapçadan gelenler), Mesnevi, Rubai,(Farsçadan gelenler) Tuyug ve Şarkıdır.(Türkçeden gelenler).
Türk Edebiyatında Gazelin Yeri
Gazelde en önemli serlerden birisini Mevlana yazmıştır. Gazellerini Farsça kaleme alan Mevlana şairlerce en büyük ustalardan biri olarak kabul edilmiştir. İlk gazel eseri Ahmet Yesevi tarafından kaleme alınan Divan- Hikmettir. Hoca Dehhani de 9 gazel yazarak Türk Edebiyatında yer almıştır.
Türk Edebiyatında gazel oldukça tutulan ve kullanılan bir yazın türü olmuştur. Hemen hemen gazel yazmayan şair yoktur. 14. Yüzyılda Seyyid nesimi ve Kadı Burhaneddin; 15. Yüzyılda ise; kaside yazan Ahmet Paşa da 35 gazel kaleme almıştır. Osmanlı Padişahlarından Fatih Sultan Mehmet de gazel yazanlar arasında yerini almıştır. Hayali Bey, Necati Bey, Fehim-i Kadim, Yahya Bey, İsmeti ve Vecdi diğer önemli şairler arasındadırlar. Türk edebiyatının en önemli gazel şairi olarak Şeyh Galip 331 eser ortaya çıkarmıştır. Şeyh Galip’ten sonra gazel şairi yetişmemiştir.
