Karbon döngüsü nedir? Karbon döngüsü aşamaları neler ve nasıl gerçekleşir?
Karbon döngüsü; ekosistem içinde bulunan karbon elementinin hem canlılar hem de cansız maddeler arasında sürekli olarak kullanılmasını ifade etmektedir. Canlılarda yer alan en temel elementlerden bir tanesi olan karbon, fotosentez başta olmak üzere birden fazla sebeple bir döngüye dönüşmekte ve canlılar için yaşamın sürekliliğini sağlamaktadır. Atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer olmak üzere 4 temel kaynağı bulunan karbon elementi, canlılardaki tüm organik bileşiklerin bünyesinde de bulunmaktadır. Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Tıpkı azot döngüsü ve su döngüsü gibi biyojeokimyasal döngülerden bir tanesi olan karbon döngüsü nasıl gerçekleşir? Karbon döngüsü üretimi ve tüketimi ne şekildedir? İşte, tüm detaylar…
Karbon Döngüsü Nedir?
Ekosistemin içinde belirli miktarlarda bulunan karbon elementinin canlı ve cansız varlıklar arasında sürekli olarak kullanılması olarak ifade edilebilen karbon döngüsü; yaşamın devam edebilmesi için büyük bir öneme sahiptir.
Madde döngüsü çeşitlerinden bir tanesi olarak öne çıkan karbon döngüsü özetle; karbon elementinin fotosentez, beslenme, solunum ve yanma gibi çeşitli sebeplerle canlı ve cansızlar arasında sürekli olarak hareket etmesidir. Bu varlıklar arasındaki bu sonsuz döngü, Dünya üzerinde yaşamın devam etmesini sağlamakta ve canlılar için yaşamsal faaliyette kullanılmaktadır.
Dünya üzerindeki karbon elementinin temelde 4 adet kaynağı bulunmaktadır ve karbon döngüsü bu 4 temel kaynak arasında sürekli olarak gerçekleşmektedir:
Atmosfer: Karbon elementi atmosferde karbondioksit formunda bulunmaktadır.
Litosfer: Dünya’nın dış katmanı olan litosferde, petrol ve doğalgaz gibi fosil maddelerde bulunmaktadır.
Hidrosfer: Su küre anlamına gelen hidrosferde göller, denizler ve akarsular karbondioksit ihtiva ederler.
Biyosfer: Tüm canlı varlıklarda bulunan organik bileşiklerde karbon bulunmaktadır.
Karbon Döngüsü Nasıl Gerçekleşir?
Karbon elementinin, karbon döngüsü içine girmesi; fotosentez aracılığıyla gerçekleşir. Fotosentez esnasında bitkiler ve bazı mikroorganizmalar, atmosferde yer alan karbondioksiti kendi bünyelerine alırlar ve karbondioksitin bir kısmıyla oksijen ve besin üretirler. Geri kalan karbondioksit ise solunum yoluyla yeniden atmosfere salınır.
Fotosentez neticesinde üretilen bu besinler, besin zinciri yoluyla karbon elementinin diğer canlılara geçmesine olanak sağlar. Karbon elementini bu şekilde kendi yapısı içine alan canlılar da tıpkı bitkiler gibi karbonun bir kısmını solunumu yoluyla atmosfere geri salarlar ve bu şekilde bitkiler ile canlıların yapmış oldukları karbon döngüsü tamamlanır.
Yapısında karbon elementi bulunan bitkilerin besin zincirine girmemesi ise karbon bazlı fosil yakıtların oluşmasına neden olmaktadır. Toprakta çürüyen bitkideki karbon ayrışır ve karbondioksitin bir kısmı toprağın derinliklerinde depolanmaya başlar. Günümüzde sıklıkla kullanılan petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıtlar, toprağa karışan karbondioksitin, milyonlarca yıl sonra basınçla sıkışması neticesinde meydana gelirler. Bu şekilde oluşan fosil yakıtların yakılması da karbon elementinin karbondioksit olarak atmosfere salınmasına ve karbon döngüsüne girmesine sebep olacaktır.
Karbon Döngüsünün Üretimi ve Tüketimi
Dünyada yer alan karbon elementinin büyük bir bölümü karbondioksit olarak bulunmaktadır ve atmosferde biriken karbondioksiti oluşumu birçok faktör tarafından etkilenmektedir.
Fosil yakıtların yakılması, ormanlık alanlarda çıkan yangınlar ve volkanik patlamalar atmosfere çok fazla karbondioksit salınmasına neden olmakta bu karbon elementinin bu formu da karon döngüsünün içinde dahil olmaktadır. Bunun yanında ölen tüm canlıların çürümesi sırasında açığa çıkan karbondioksit de atmosferdeki karbon miktarını etkilemektedir.
Özellikle Sanayi Devrimi’nin ardından doğal olmayan sebeplere bağlı olarak atmosfere salınan karbon miktarının artması, doğal karbon dengesini bozmakta ve bu durum da hem çevre hem de yaşam için büyük tehlikeler doğurmaktadır.
