Ukrayna liderlerinin bağımsızlıktan bu yana, 31 yıllık trajedisi
Dünya 21. yüzyılda bir kez daha savaşa sahne oluyor. Avrupa'nın doğu kapısında, Ukrayna ile Rusya arasında çıkan savaş, her ülkeyi etkileyecek boyutta. Sovyetler Birliği dağıldığından beri Ukrayna ile 'bir iyi, bir kötü' ilişkisi olan Rusya, Ukrayna'yı tarihsel olarak kendi toprağı görüyor, NATO üyeliğine karşı çıkıyor. Ukrayna ise bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü savunurken, 2014 yılındaki çatışmalarda kaybettiği Kırım ve Donbass bölgesini yeniden ülke sınırlarına kazandırmak istiyor. Aylardır Ukrayna sınırına asker yığan ve ABD başta olmak üzere Batı dünyasının 'işgal hazırlığı' iddialarına, "Bunlar histeri" diyerek tepki gösteren Rusya, bugün Ukrayna'ya askeri harekat gerçekleştirdi. Ukrayna lideri Zelenskiy ise ne pahasına olursa olsun Ukrayna'yı savunacaklarını duyurdu. Peki bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından bugüne, Ukrayna cumhurbaşkanlarının politikası neydi? Habertürk'ten Emin Arslan'ın haberi.
I. Dünya Savaşı’nda kurulan ve Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin de içinde bulunduğu 15 cumhuriyetten oluşan Sovyetler Birliği, Gorbaçov döneminde 1991’de dağıldı. Ukrayna, SSCB’den ayrılarak bağımsızlığını ilan etti.
Bu 31 yıllık süreç içinde Ukrayna’da biri geçici olmak üzere 7 kişi cumhurbaşkanlığı görevinde bulundu. İç karışıklıklar, krizler, savaşlarla dolu modern Ukrayna tarihinde ilk cumhurbaşkanı Leonid Kravchuk oldu.
RUSYA'DAN SALDIRMAMA SÖZÜ
Üç yıllık görevi sonunda istifa ederek seçim kararı alan ve kaybeden Kravchuk, bağımsız olan Ukrayna’nın ekonomik ve SSCB’den miras kalan askeri sorunlarıyla boğuşarak ülkesini modern dünyaya entegre etmek istedi.
Bu dönemde dünyanın en çok nükleer silaha sahip 3. ülkesi olan Ukrayna, ABD, Rusya ve İngiltere ile anlaşarak nükleer silahlarını verdi. Bunun karşılığında da ‘toprak bütünlüğünün garantisi’ sözünü aldı. Ülkedeki enflasyonun yüzde binlere çıkması ve iflaslar sonucu birçok şirketin yabancılara satılması sonrası alınan seçim kararında ülkedeki Rusça konuşan vatandaşlar Kravchuk’a destek vermedi, Leonid Kuçma seçimi kazandı.
AVRUPA'DAN UKRAYNA'YA VİZE YOK
Avrupa ve Rusya gibi iki dev arasında kalan ve yolunu arayan Ukrayna’da yeni lider Kuçma, Rus kökenli vatandaşların oylarıyla seçilmesine rağmen uzun bir süre boyunca NATO ve AB üyeliği için politikalar geliştirdi. Kuçma, AB üyeliğini, dış politikanın değişmez hedeflerinden biri olarak nitelendirdi. Ancak NATO ve AB Kiev yönetimine, tam üyelik için henüz çok erken olduğunu söyledi. Bu Ukrayna’da hayal kırıklığı yarattı.
Kuçma, Rusya ile de bir "Dostluk, İşbirliği ve Ortaklık Anlaşması" imzaladı. İki tarafla da iyi ilişkiler kurarak ekonomisini canlandırmak isteyen Kuçma, Avrupa’dan yeterli desteği göremeyince Rusya ekseninde politikalara yöneldi. 1994’ten 2005’e kadar devletin başında olan Kuçma, kendisinin görev süresinin dolmasının ardından cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday olan Yanukovic’in seçilmesi için Putin’le görüşerek desteğini aldı.
TURUNCU DEVRİM VE ZEHİRLENEN LİDER
Batı yanlısı Yuşçenko ve Rusya yanlısı Yanukovic’in yarıştığı seçimin galibi Yanukovic olarak açıklandı. Ancak Yuşçenko, Rus kökenli vatandaşların çoğunlukta olduğu ve 2014’te bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra geçtiğimiz günlerde Putin tarafından tanınan Donetsk ve Luhansk bölgelerinde seçim hilesi yapıldığını öne sürdü. Yuşçenko taraftarları ülkede protesto gösterileri düzenledi ve parlamento seçimi iptal ederek tekrar yapılmasını kararlaştırdı. Tekrarlanan seçimin galibi Yuşçenko oldu. Seçim kampanyasında turuncu rengini kullandığı için literatüre ‘Turuncu Devrim’ olarak geçen bu sürecin ardından Yuşçenko göreve başladı.
Turuncu Devrim sırasında dioksin adlı maddeyle zehirlenen ve ölümden dönen Yuşçenko, Ukrayna halkının beklentilerini karşılayamadığı bir 5 yıllık dönem geçirdi. Yuşçenko Ukrayna'nın NATO üyeliğini desteklerken, Rusça'nın Ukrayna'da ikinci dil olarak tanınmasına da karşı çıktı. 2008 yılındaki Rusya-Gürcistan savaşında ‘bunun Avrupa için de bir tehdit olduğu’ konusunda Avrupalı liderleri uyardı. Ancak Putin, Ukrayna’ya verdiği Rus doğal gazının fiyatını dört kat artırdı. Moskova bunun, fiyatı dünya pazarı ile uyumlu hale getirmek olduğunu söylese de, Kiev'i batı ile yakınlaştığı için cezalandırmakla eleştirildi. 2010 seçimlerinde ise, yüzde 5 oy alarak siyaset sahnesinden çekildi.
RUS YANLISI YANUKOVİC
Yuşçenko’ya karşı olaylı bir şekilde kaybeden Rusya yanlısı Yanukovic, 2010 seçimlerinin galibi oldu. Yanukoviç'ın Kasım 2013'te AB ile Ortaklık ve Serbest Ticaret Anlaşması’nı imzalamaması üzerine Ukrayna'daki AB yanlısı muhalefet Kiev'de protesto gösterilerine başladı.
Gösteriler Cumhurbaşkanı Yanukoviç’in AB ile ticari ilişkileri geliştirmeyi öngören anlaşmayı imzalamak yerine Rusya’nın Ukrayna devlet tahvillerine 15 milyar dolarlık yatırımını kabul etmesi üzerine başladı.
Rusya’nın kredileri, Kiev’in AB anlaşmasını reddetmesine karşılık bir ödül olarak gördüğü söylendi.
Yanukoviç'in Rusya ile yakınlaşma kararıyla protesto gösterileri hemen hemen tüm Ukrayna'ya yayıldı. Göstericiler kamu binalarını işgal etti. Hükümet, göstericilerin işgal ettiği kamu binalarını terk etmeleri koşuluyla af önerisi getirdi, protestocular ise bunu kabul etmedi.
Protestocularla güvenlik güçleri arasında yaşanan çatışmalar ve şiddet olayları sonrasında Yanukoviç, Şubat 2014'te Rusya'ya kaçmak zorunda kaldı.
RUS YANLISI İSYANLAR
Yanukovic’in Rusya’ya kaçmasının ardından cumhurbaşkanlığını birkaç aylığına Oleksandr Turçinov üstlendi. Sonrasında yapılan seçimleri en yakın rakibine 40 puan fark atan Poroşenko kazandı. Ancak bu sefer de ülkede Rus kökenli vatandaşların yaşadığı bölgelerde ayaklanmalar çıktı. Rusya yanlısı isyancılar ve Ukrayna ordusu arasında çatışmalar başladı ve 90 bin civarında kişi hayatını kaybetti. Mart 2014’te Rusya Kırım’ı ilhak etti.
Yanukovic’in devrilmesi sonrası 1991’den beri sürdürülen ‘Avrupa ve Rusya arasında denge politikası’ çöktü. 2014-2019 yılları arasındaki görev süresinde Rusya’nın Kırım’ı ilhakını ve Donbass bölgesindeki Donetsk ve Luhansk kentlerinde kurulan iki sözde cumhuriyetin varlığını engelleyemeyen Poroşenko, 2019 seçimlerinde yüzde 25 oy alarak, rakibi Zelensky’den 49 puan fark yedi.
KOMEDYEN BAŞKAN
Ukrayna'nın 41 yaşındaki en ünlü komedyeni Vladimir Zelenskiy, ilk kez adım attığı siyaset sahnesinde kısa süre içinde büyük bir halk desteğini arkasına alarak, Poroşenko'nun 5 yıllık iktidarında hayal kırıklığına uğrayan Ukraynalıların tepki oylarıyla devlet başkanı seçildi.
Görev süresi boyunca Avrupa, ABD ve Türkiye ile yakın ilişkiler kuran Zelenskiy, Rusya ile yükselen gerilimde tüm Batı dünyasını Ukrayna’nın yanında durmaya çağırdı. ABD, İngiltere, NATO ve AB Ukrayna’nın yanında olduğunu bildirirken, Ukrayna’ya asker göndermenin mümkün olmadığını açıkladı. Rusya lideri Putin’in Donbass bölgesindeki iki devleti tanıması ve bu bölgelerin ‘Ukrayna ordusunun saldırganlığı nedeniyle Rus askerinden yardım istediğini’ açıklayarak ordusunu Doğu Ukrayna’ya göndermesi sonrası birçok ülke Rusya’ya yaptırım açıkladı. Ancak bu, Putin’in Kiev’i bombalamasına engel olmadı.
Bugün farklı bir boyuta erişen bu tarihi savaşta Zelenskiy, hem Ukrayna hem de Rus halkına seslendi. Ukrayna halkına direniş çağrısında bulunan Zelenskiy, askerlik deneyimi olan herkesi orduya katılmaya çağırdı. Rus halkına da seslenen Zelenskiy "Rusya'daki herkes dışarı çıkıp bu savaşa karşı sesini yükseltebilir. Sesinizi Ruslar olarak yükseltebilirsiniz" dedi.
30 yıllık süreçte NATO ve Rusya arasında kendini var etmeye çalışan Ukrayna, bugün anavatanında saldırı altında.
