Arkeoloji nedir ve neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nedir?

Arkeoloji, eski dönemlerde yaşamış olan insanların kültürlerini, yaşam şekillerini inceleyen bir bilim dalıdır. Biz arkeoloji sayesinde geçmiş dönemlerdeki insanların hangi aletleri kullandıklarını, nasıl evlerde yaşadıklarını biliyoruz. Elde ettiği bulgularla tarihe ışık tutan arkeoloji, farklı bilim dallarından da yardım alır. İşte arkeoloji neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nelerdir? Arkeoloji ile ilgili bilinmeyenleri sizler için derledik.

Arkeoloji Ne Demek?

Arkeoloji, sözlük anlamı “kazı bilimi” olarak bilinse de Antik Yunanca eski anlamına gelen “arkheos” ve bilim anlamına gelen “logos” kelimelerinden türetilmiştir ve tam karşılığı “eskinin bilimi” dir.

Arkeoloji Nedir?

Arkeoloji, birçok bilim dalından yararlanarak eski kültürleri inceleyen bir bilim dalıdır. Eski toplumların araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyen arkeologlar, insanlığın özellikle tarih öncesi dönemlerdeki yaşamlarına dair bilgi ve fikir sahibi olmayı amaçlarlar. Bu kalıntıları inceleyen arkeologlar inceledikleri toplumların sahip oldukları teknolojileri, çevre ile ilişkilerini, ne tür bir toplum yapısı kurduklarını algılamayı ve kayıt altına almayı amaçlarlar. Kazılan ve üzerinde çalışılan arkeolojik alanlara göre değişkenlik gösterse de aletler, çömlekler, giysi ve süslemeler arkeolojik kazılarda en sık rastlanan ve arkeologlara o toplum ile ilgili en çok bilgi sağlayan buluntular arasındadır. Özellikle yazılı kaynakların bulunmadığı dönemlere ait kalıntılar üzerinde çalışılırken incelenen topluma ait eser ve yapılar o toplum ile ilgili elimizdeki tek ipuçları olabilir.

Arkeolojik bir çalışmanın amacı çalışma yapılan bölgedeki tüm yapıyı ortaya çıkarmak değildir. Üzerinde çalıştığı kültüre ait yeterli bilgiyi toplamayı hedefler ve çalıştığı alana asgari tahribatı göstererek teknolojik gelişmeler ile daha titiz çalışmalar yapılabilmesine imkân sağlar.

Arkeolojik araştırmalar insanlık tarihini, eski kültür ve uygarlıkları anlamayı, bunlar hakkında bilgi toplayarak insanlığın yaşadığı değişimleri saptamayı amaçlar. Arkeoloji bu yolla insanlığın geçmişte yaşadığı değişim ve ilerlemelere bakarak gelecekte yaşanacak değişim ve ilerlemelere ışık tutar. Örneğin, insanların eski iklim değişikliği örneklerine nasıl tepki verdiğine dair arkeolojik çalışmalar, gelecekteki iklim değişikliğinin günümüz toplumlarını nasıl etkileyeceği hakkında bilgi sağlayabilir.

Arkeoloji Neyi İnceler?

Arkeoloji insan ve insanla ilişkili herşeyi konu edinebilir. İnsanlardan önceki dönemler arkeolojinin konusu dışındadır. 2,6 milyon yıl öncesinden, insan yapımı ilk aletlerin ortaya çıkışıyla, arkeolojinin çalışma alanı başlar.

Arkeoloji;

Arkeolojinin yazının ortaya çıkmasından önceki dönemi inceleyen dalı tarih öncesi arkeolojisidir. Klasik arkeoloji ise Antik Yunan ve Roma dönemi kültürünü inceler. Protohistorya ve ön asya arkeolojisi eski Anadolu kültürlerini inceler.

Arkeolojik kazılar ve araştırmalar, insanlığın geçmişini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar. Bu bilgi ve veriler, eski kültürler hakkında daha iyi anlayış kazanılmasını ve geçmişten bugüne insanlığın nasıl değiştiğini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar.

Arkeolojinin Tarih Bilimine Katkıları?

Arkeolojinin ilk ortaya çıktığı dönemlerde birçok erken arkeolog sömürgeci imparatorlukların hizmetinde görev yapmıştır. Bu dönemde arkeologların çoğunluğu zengin maceracılardan, kaşif ve tüccarlardan oluşmaktaydı. Avrupa sömürge güçleriyle kazı bölgelerine gelen bu arkeologlar farklı kültürlere ait değerli gördükleri obje ve kalıntıları yanlarında götürüyorlardı.

Süreç içinde arkeolojinin tarih bilimine olan katkısı kavrandı ve arkeoloji sistematik bir disipline dönüşerek bilimsel yöntemler ile uygulanmaya başladı. Farklı disiplinlerden uzmanlarla da çalışarak arkeolojik çalışmalar küçük parçalardan büyük tarihsel resimler oluşturmaya başladı ve bugünkü tarih biliminin altında önemli konumuna kavuştu.

Arkeoloji bilimsel yöntemlere dayanarak sorular sorar ve hipotezler üretir. Bulgular gözlemlenir, kayıt altına alınır ve sınıflandırılarak yorumlandırılır. Bir kazı alanı seçilirken eldeki kanıtlardan yararlanılır. Alan içinde kazının yapılacağı bölge yine bilimsel yöntemlere dayanılarak örnekleme teknikleri kullanılarak belirlenir. Bilimsel yöntemler ve metotlar ile elde edilen sonuçlar diğer bilim insanlarıyla paylaşılarak yol alınır.

Yazılı kültürün var olduğu toplumlar arkeologların çalışma alanı dışında değildir. Arkeologların kazılarda elde ettiği en kıymetli yazılı belgelerden bazıları alışveriş listeleri, vergi formları, tarifler, anlaşma ve sözleşmelerdir. Örneğin Antik Roma dönemine tarihlenen bir kazıda Latince yazılmış bir yazılı belge İmparatorluğun ulaşabildiği sınırlar hakkında önemli kanıt oluşturur. Dolayısıyla kullandığı bilimsel yöntemler ve metodolojisi itibariyle arkeolojik çalışmalar tarih biliminin altında ilerleyen ve katkı sağlayan bir alan olmuştur.

Arkeolog Kimdir?

Arkeolog denince akla belki de ilk gelen Indiana Jones filmleridir fakat gerçek hayatta arkeologların yaşamı bu filmlerdeki macera ve koşturmalardan uzaktır. Arkeologlar genellikle kazı alanlarında çalıştıkları için zamanlarının büyük kısmı güneş altında çalışmak, okumak, belgelemek, malzeme incelemek gibi işlerle geçmektedir. Birçok farklı bilim dalıyla iç içe çalışan arkeologlar laboratuvarları açık kazı alanları olan bilim insanlarıdır denebilir.