Deprem nasıl oluşur? Fay hattı nedir ve kırılınca ne olur?
Ülkemizde Kahramanmaraş'ta ve Hatay'da meydana gelen depremlerin ardından oluşan yıkımlar birçok insanı derinden etkiledi. Vatandaşlar yaşanan deprem felaketinin ardından fay hattının ne olduğunu ve kırılınca nelere sebep olabileceği merak etmeye başladı. İşte, deprem ve fay hatları hakkında bilinmesi gerekenler...
DEPREM NEDİR VE NASIL OLUŞUR?
Yer kabuğunun içerisindeki kırılmalar sonucu enerjinin açığa çıkmasıyla beraber ortaya çıkan deprem titreşim dalgaları halinde yayılır.
FAY NEDİR VE KIRILINCA NE OLUR?
Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu oluşan gerilme ve sıkışmalar, yer kabuğunun bazı bölümlerinde yüzyıllar boyunca enerji birikmesine neden olur. Enerjiler zamanla ortaya çıkar ve bu hareketli kesimlere fay denir.
Birbirlerinin hareketlerini engelleyen levhalar arasında sürtünme oluşur. Levhanın birbirine sürtünmesi sırasında, büyük kaya kütleleri arasında kalan "fay" adı verilen zayıf yerler zorlanır ve buralarda gerilme enerjisi birikir.
Zorlanma ve sürtünme etkisiyle kısa bir zaman sonra çok büyük kırılma ve hareket ortaya çıkar. Oluşan ilk harekete "deprem" (ana şok), büyük sarsıntı etkisiyle o bölgedeki yer kabuğunun zayıf diğer kısımlarının kırılmasına ise "artçı depremler" (artçı şoklar) denir.
GÜÇLÜ DEPREMLER FAY BÖLGESİNDE KALICI ETKİ BIRAKABİLİYOR
Güçlü depremler, bir fay bölgesi üzerinde kalıcı etkilere ol açacak ve gelecekte hasara açık bırakacak yeni çatlaklar ve gerilimler yaratabilir. Örnek olarak San Andreas Fayı boyunca sismik aktivite üzerinde yapılan altı yıllık bir araştırma sonucunda; 2004 Parkfield depreminin sığ kaya katmanlarında kırılmaya ve mikro çatlaklara neden olduğu görüldü. Bu nedenle sismik deprem dalgaları bölgede hareket etme hızını değiştirmiş ve üç yıldan uzun süredir sarsıntılara karşı daha savunmasız hale geldiği kanıtlanmıştır.
DEPREM GERİLİMİ ARTIRABİLİR VEYA AZALTABİLİR
Deprem oluşma anında veya art arda meydana gelen depremlerin komşu fayları tetiklemesinin sonucu olarak, deprem odağı çevresinde statik Coulomb gerilme dağılımı oluşur. Depremler sırasında oluşan gerilme değişimi hesaplamaları literatürde yerini almaya başlamasıyla, bir depremin yerkabuğunda gerilme seviyesini değiştirdiği, (gerilimin düşmesi veya artması şeklinde) dolayısıyla deprem oluşum periyotlarını etkilediği kanıtlanmıştır.
Buna göre; gerilimin arttığı komşu faylar üzerinde, izleyen belirli bir zaman diliminde, deprem olma olasılığı artabilir.
Kaynak: AFAD, "Fatih Sünbül ve Ayşe Sünbül - Deprem Etkileşimlerinde Coulomb Gerilme Kriteri Değerlendirmesi: Doğu Anadolu Fay Hattı", Discovermagazine
