Pendname nedir, özellikleri neler? Edebiyatta pendname yazarları, örnekleri ve şairleri
Divan edebiyatında hem düzyazı olarak hem de şiir olarak kaleme alınan ve insanlara en genel ifadeyle öğüt vermek amacıyla yazılan eserlere pendname adı verilmektedir. Öğütleri aktarırken tarihsel kıssa ve hikayelerden faydalanan, yeri geldiğinde atasözleri ile de bir düşünceyi anlatmayı amaçlayan pendnameler, tasavvufa dayanan ahlaki birer eser olmalarıyla da dikkat çekmektedirler. 13. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya yayılan ve bu tarihten itibaren bu coğrafyada da birçok örneğini gördüğümüz pendname nedir? Pendname özellikleri nelerdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Farsça bir kelime olan ve öğüt manasına gelen pend kelimesinden türetilen pendname, sahip olduğu didaktik özellikler ile de öne çıkmaktadır. İslam dininin yanında, Yunan mitolojisinden Türk gelenek ve göreneklerine kadar birçok yerden beslenen pendname örnekleri nelerdir? Pendname ne demek? İşte, tüm detaylar...
Pendname Nedir?
Divan edebiyatı nazım türlerinden bir tanesi olan pendname; Farsça bir kelime olan öğüt manasına gelen pend kelimesinden türetilmiştir. Kelime anlamı olarak öğüt kitabı anlamına gelen pendnameler, insanlara öğüt vermek, geniş kitleleri ahlaken olgunlaştırmak ve okuyacak olan herkesi erdemli birer insan kılmayı amaçlamış olan eserlerdir.
Fars edebiyatından Türk edebiyatına girmiş olan pendnamelerde İslamiyet ve tasavvuf gelenekleri ile bezenmiş olan öğütler ön plandadır. Bu türde bir eseri meydana getiren yazar bu öğütleri kimi zaman tarihsel kıssa ve hikayeler ile kimi zaman aktarılmak istenen düşünceye uygun düşen atasözleri ile kimi zamansa kendi fikrini destekleyen ayet ve hadisler ile zenginleştirmektedir.
Edebiyat tarihindeki ilk pendname örneği ise 16. yüzyılda Feridüddin Attar tarafından yazılmış olan Pendname isimli eserdir. 2133 beyitten meydana gelen ve ahlaki açıdan öğütlerden oluşan bu eser, kendisinden sonra gelecek olan bu türdeki eserlerin de öncüsü olmuştur.
Divan edebiyatında bir nazım türü olan pendnamelerin temel kaynakları da muhteliftir. Pendnamelerde işlenen konular ve kullanılan hikayeler Türk gelenek ve göreneklerinden İran mitolojisine, Yunan mitolojisinden İslam inancına kadar farklı temellere dayanabilmektedir.
Kökeni Fars edebiyatına dayanan pendnamelerin Anadolu coğrafyasına geldiği ve yayılmaya başladığı tarih ise 13. yüzyıllara denk gelmektedir. Bu tarihten başlayarak Tanzimat Dönemi’ne kadar birçok öğüt kitabı kaleme alınmış ve bunlar arasında Sünbülzade Vehbi ve Esad Mehmed Efedi tarafından yazılan pendnameler öne çıkmıştır.
Pendname Özellikleri
Yukarıda tüm detayları ile tanımını yapmış olduğumuz pendnamelerin öne çıkan özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Pendname Örnekleri
Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan ve dönemin Karahanlı hükümdarına birtakım nasihatlerde bulunan Kutadgu Bilig isimli eser, bir siyasetname olmasının yanında pendname olarak da değerlendirilmektedir. Buna ek olarak Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmış olan Atabetü’l Hakayık ve Ahmed Yesevi’nin kaleme almış olduğu Divan-ı Hikmet isimli eserlerde didaktik ve öğretici yapıları sebebiyle pendname örnekleri olarak kabul edilmektedir.
Anadolu coğrafyasında yazılan ilk pendname örneği ise Yunus Emre’ye ait olan Risaletü’n-Nushiye’dir. Kelime anlamı olarak da nasihatler kitabı manasına gelen bu eserde kişinin nefsi ile giriştiği mücadeleden bahsedilmektedir.
