Küresel resesyonun ayak sesleri Türkiye'den de duyuluyor
Başta Fed ve ECB olmak üzere dünya genelinde merkez bankalarının artan enflasyonla mücadele için faiz artırımlarına gitmesi resesyon ihtimalini artırmaya başladı. Büyüme ve nihai sanayi üretimi için öncü gösterge olan imalat PMI özellikle Avrupa'da çok sert düşüş gösterdi. Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) baş ekonomisti Robin Brooks PMI verilerinin Avrupa'da derin bir resesyona işaret ettiğini belirtti. JPMorgan küresel imalat PMI 2 ay üst üste eşik değer sayılan 50'nin altında seyretti. Türkiye dünyadan farklı olarak büyüme ve ihracatı önceliklendirerek faiz indirimlerine gitse de JPMorgan tarafından yayımlanan rapor eylül ve ekimde yeni ihracat siparişlerinde sert bir düşüş yaşandığını ortaya koydu. Bu da Türkiye'nin küresel durgunluktan etkilenmeye başladığına işaret etti
Dünya genelinde merkez bankalarının enflasyonla mücadele için faiz artırımlarına gitmesi resesyon beklentilerini beraberinde getirdi.
Bu hafta piyasalarda gözler Fed'in açıklayacağı faiz kararına çevrilmişti. Fed beklentilere paralel bir şekilde 75 baz puanlık faiz artırımına gitti. Böylece son 6 toplantıda toplam 375 baz puanlık faiz artırım kararı almış oldu. Benzer şekilde İngiltere Merkez Bankası da perşembe günü 75 baz puanlık faiz artırımına gitti. Son olarak 27 Ekim'de 75 baz puanlık faiz artırımına giden Avrupa Merkez Bankası da son 4 toplantısında artırım kararı aldı.
Yukarıdaki grafiktende görüleceği üzere gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ezici çoğunluğu artan enflasyonla mücadele etmek için bu yıl faiz artırımlarına gitti. Politika faizi merkez bankalarının bankalara verdiği borcun maliyetini belirliyor. Paranın maliyeti arttıkça bireysel tüketici ve şirketlere verilen kredinin de maliyeti yükseliyor. Bu da kredi talebi ve genel harcamalarda düşüşe yol açıyor. Faiz artırımlarıyla talep düşürülerek enflasyonun kontrol altına alınması amaçlanıyor.
BEKLENEN BİR 'ACI'
Faiz artırımları geleneksel ekonomik anlayışa göre enflasyonla mücadelede etkili bir araç olsa da bu mücadelenin bedeli ekonomik durgunluk oluyor. Ancak ödenen bedelin yüksek enflasyonun yarattığı tahribattan daha düşük olduğu düşünülüyor.
Fed Başkanı Jerome Powell ağustos ayındaki Jackson Hole konuşmasında bu anlayışı "Yüksek faiz, yavaş büyüme ve iş gücü piyasasında durulma enflasyonu düşürürken, bunlar hane halkına ve şirketlere acı verecek. Bu, enflasyonu düşürmenin talihsiz bir bedelidir. Ancak fiyat istikrarını sağlamamak çok daha fazla acıya sebep olur" ifadeleriyle açıklamıştı. Powell eylül ayındaki faiz artırım kararı sonrasında yaptığı açıklamada da "Fiyat istikrarını sağlamamız gerekiyor yoksa daha sonra daha fazla acı çekeceğiz. Bizim ihtiyacımız olan enflasyonda anlamlı bir şekilde aşağı yönlü baskı olması. Enflasyonu düşürmek acılı olacak" sözleriyle görüşünü yinelemişti.
'RESESYON YETERLİ OLMAYABİLİR'
Fed Başkanı Powell bu hafta yaptığı açıklamada ise faiz artırımlarının 'acı' vereceğini söylese de henüz ekonomik durgunluğa yol açıp açmadıklarını bilmediklerini belirtti. Avrupa Merkez Bankası Christine Lagarde ise "Resesyon enflasyonu dizginlemek için yeterli olmayabilir. Biz görevimizi yerine getirmeye devam etmek ve yüzde 2'lik enflasyon hedefine ulaşmak için doğru faiz oranını bulmalıyız. Fed ile aynı değiliz. Aynı hızda ilerleyemeyiz ve ekonomilerimizi aynı şekilde değerlendiremeyiz" ifadelerini kullandı.
BÜYÜME DEVAM ETTİ
Dünyanın en büyük ekonomilerinin merkez bankalarından gelen bu açıklamalar enflasyonun düşürülmesi için ekonomik durgunluğun göze alındığını net bir şekilde ortaya koyuyor. Ancak henüz o noktaya gelinmiş değil. ABD ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde beklentileri aşarak yıllıklandırılmış olarak yüzde 2.6 büyüdü. Avrupa Birliği'nde ise ikinci çeyrekte yüzde 0.7'lik büyüme kaydedildi.
Ancak on aylarda açıklanan ve büyümenin öncü verisi kabul edilen İmalat Satınalma Yöneticileri Endeksleri (PMI) gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde söz konusu durgunluk ihtimalinin güçlendiğine işaret ediyor.
Firmalara anket yaparak oluşturulan imalat PMI, imalat sektöründeki satın alma yöneticilerinden bilgi alarak genel gidişat hakkında önemli bir fikir veriyor. Bu da kısa ve orta vadede perakende, turizm gibi sektörler ve ihracat alanındaki gelişmelerin ne yönde ilerleyeceği konusunda daha sağlıklı tahminlerin yapılabilmesine olanak sağlıyor.
PMI 0-100 arasında bir değer alıyor. 0 değeri tüm anket sonuçlarının olumsuz, 100 değeri ise tüm anket sonuçlarının olumlu olduğunu gösterir. PMI verisinde eşik değer 50 olarak kabul ediliyor. Bu değerin altındaki herhangi bir değer küçülmeyi, üzerinde olması durumu ise büyüme gerçekleşeceğine işaret ediyor. Eğer endeks 3-4 ay boyunca 42 puanın altında seyrediyorsa resesyona girileceğine işaret ettiği kabul ediliyor.
AB 50'NİN ALTINDA
Türkiye'nin en büyük ticaret ortağı olan Avrupa Birliği'nde Euro Bölgesi İmalat PMI eylül ayında ağustos ayındaki 49.6 seviyesinden 48.4'e geriledi. Bu koronavirüs önlemlerinin yoğun bir şekilde alındığı Haziran 2020'den bu yana endeksin gerilediği en düşük seviye oldu.
EN DÜŞÜK FRANSA'DA
Avrupa ülkelerine tek tek bakıldığında da imalat sektörü için geleceğin pek parlak gözükmediği anlaşılıyor. Eylül itibarıyla imalat PMI Fransa'da 47.7 değerini aldı. Endeks son 1 yılda yüzde 13.3 düştü. Fransa Euro Bölgesi'nde imalat PMI'ın en düşük olduğu ülke oldu.
EN SERT GERİLEME DANİMARKA'DA
Ancak son 1 yılda Avrupa genelinde imalat PMI'da en sert gerileme Danimarka'da yüzde 25.5 ile yaşandı. Yüzdesel olarak en sert düşüşün yaşandığı diğer ülkeler yüzde 23.84 ile İsveç, yüzde 23.63 ile Avusturya ve yüzde 22.93 ile Çekya oldu.
ALMANYA'DA 50'NİN ALTINDA
Avrupa'nın en büyük ekonomisi ve bir sanayi devi olan Almanya'da da imalat PMI son 1 yılda yüzde 18.15 düşerek 47.8 değerini aldı. İmalat PMI Almanya'da küçülmeye işaret etti. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere Avrupa ülkelerinin önemli bir bölümünde imalat PMI 50 değerinin altına geriledi.
Ülkelere göre imalat PMI'daki son 1 yıldaki değişim:
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi ülkelerde henüz resesyonn işareti olan 42 değerinin altına inilmedi. Ancak artan faizlere paralel olarak imalat PMI'da da düşüşler yaşanmaya devam ediyor. Kısda vadede artırımların sonunun gelmesi ise beklenmiyor.
'AVRUPA'YA DERİN RESESYON GELİYOR'
Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) baş ekonomisti Robin Brooks da gelen verilerin Avrupa'da derin bir resesyona işaret ettiğini ifade etti.
İsveç, Avusturya, Çekya ve Hollanda'nın PMI grafiklerini (siyah çizgiler) paylaşan Brooks bu grafiklere ileriye dönük siparişlerle stokların farkını da (mavi kesik çizgiler) ekledi. PMI'ın gidişatıyla ilgili fikir veren ikinci verinin 2008 seviyelerine gerilediğine dikkat çekti.
KÜRESEL İMALAT PMI DARALMAYA İŞARET EDİYOR
JPMorgan'ın yayımladığı küreesl İmalat PMI verileri de Brooks'un Avrupa için çizdiği tabloya paralellikler taşıdı. Dün açıklanan verilere göre küresel imalat PMI eylül ayındaki 49.8'lik değerinden 49.4'e geriledi. Böylece daralmaya işaret eden 50'nin altındaki seyrini sürdürdü.
JPMorgan ekonomistleri son verilerle ilgili yaptığı değerlendirmede "Anketin alt endeksleri üretimde düşüş, bozulan talep ve kötüleşen görünüme işaret ediyor. Tedarik zincirindeki gecikmelerin azalması iyi bir haber olsa da soğuyan küresel talep bu gelişmeyi gölgede bıraktı" ifadelerini kullandı.
PANDEMİ HARİÇ ÜRETİMDE SON 10 YILIN EN HIZLI DÜŞÜŞÜ
Banka tarafından yayımlanan raporda küresel fabrika üretiminin (çıktısının) 3 ay üst üste düşüş kaydettiği, düşüş hızının ise Haziran 2020'den bu yana en yüksek seviyesine ulaştığı ifade edildi. Haziran 2020'deki düşüşün pandemi sebebiyle yaşandığı hatırlatılırken, pandemi hariç bırakıldığında üretimde son 10 yılın en hızlı düşüşünün yaşandığına dikkat çekildi.
DÜŞÜŞ DEVAM EDECEK
Anket sonuçlarına göre ekim ayında ayrıca yeni siparişlerin stoklara oranı rapor tarihindeki en düşük seviyeye geriledi. Bu üretim trendinin önümüzdeki aylarda düşüşe devam edeceği anlamına geliyor.
Endekse ilişkin raporda 4. çeyreğe girilirken bozulan küresel ticaret görünümünün iamalat sanayiine talebin düşmesine neden olduğuna dikkat çekildi. Alt endeks olarak yayımlanan yeni ihracat siparişleri endeksi ekim ayında yine anket tarihinin en düşük seviyelerinden birisine geriledi. Bu verinin resmi dış ticaret rakamları için bir öncü veri olduğuna işaret edildi.
TÜRKİYE'DE YENİ İHRACAT SİPARİŞLERİ DÜŞTÜ
Türkiye'de yeni ihracat siparişleri endeksi ekimde 46'dan 43'e geriledi. TCMB bu yıl küresel trendin aksine büyüme ve ihracatı önceliklendirerek faiz indirimlerine gitmeyi tercih etti. Ancak yukarıdaki tablo Türkiye'nin küresel resesyondan olumsuz etkilenmemesinin imkansız olduğunu ortaya koyuyor.
Faiz artırımlarıyla küresel piyasalara damga vuran AB ve ABD Türkiye'nin en önemli ticari ortaklarının başında geliyor.
DIŞ TİCARET AÇIĞI 10 AYDA 91 MİLYAR DOLARI AŞTI
Ticaret Bakanlığı'nın yayımladığı son verilere göre Yılın ilk 10 ayında Türkiye'nin ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15.4 artarak 209 milyar doları aştı. İthalatı ise yüzde 39.5'luk yükselişle 300.5 milyar dolara çıktı. Bunun sonucu olarak söz konusu dönemde dış ticaret açığı yüzde 168.5 artarak 91.1 milyar dolara ulaştı. Ekim ayında dış ticaret açığının geçen yılın aynı ayına göre yüzde 430 artması trendin açığın artması yönünde geliştiğini gösterdi.
Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi yılın ilk 10 ayında Türkiye'nin ihracatında Avrupa'nın en büyük ekonomisi olan Almanya'nın payı yüzde 8.3, ABD'nin payı ise yüzde 6.7 oldu. Türkiye'nin en önemli 10 ihracat pazarının 7'si Avrupa'da yer alıyor. Resesyon endişesinin yaşandığı ABD ve Avrupa'nın dışında savaşın devam ettiği Rusya da Türkiye'nin en önemli ticaret ortaklarından birisi.
İmalat PMI verilerinin gelişmiş ekonomilerde resesyona işaret etmeye başlaması, yeni ihracat siparişlerindeki düşüşle birleşince Türkiye'nin 12 aydır aralıksız bir şekilde artan dış ticaret açığını kapama hedefi giderek daha zor bir hal almaya başladı.
