Elektrikte 'al ya da öde' çıkmazı

Piyasa Mali Uzlaştırma Sistemi ile Doğalgazdan elektrik üreten özel sektör şirketlerinden bazıları santrallarını kapatma noktasına geldi. Kamuya elektrik satamayan şirketler mahkemeye giderek 'tedbir' isteyebilir.

Elektrik borsasında saatlik fiyatlandırma sistemine geçilmesiyle başlayan özel sektör elektrik üreticilerinin sorunları her geçen gün büyüyor. Doğalgazdan elektrik üreten özel sektör şirketlerinden bazılarının santralı kapatma noktasına geldiği, Botaş'a karşı "al ya da öde" yükümlülüğüne girme riskiyle karşılaştıkları öğrenildi. Piyasa Mali Uzlaştırma Sistemi yani elektrik borsası içerisinde kamuya elektrik satamayan ya da çok ucuza satan şirketlerin, bu yükümlülükten kurtulmak adına mahkemeye giderek "tedbir" aldırmayı planladıkları belirtildi. Bu duruma düşen birçok büyük üretici bulunduğu öğrenildi.

Tüketim düştü, gaz elde kaldı

Elektrik borsası olarak bilinen Piyasa Mali Uzlaştırma Sistemi'nde elektrik alışveriş fiyatları artık saat başı belirlenir hale getirildi. Ancak henüz sayaçlarla ilgili sorunlar da çözülemediği için elektrik üretim ve tüketim dengesini tutturmakta sıkıntı yaşanıyor. Elektrik tüketiminin düşmesiyle birlikte TEDAŞ'ın piyasadan daha az elektrik talep eder hale gelmesi nedeniyle de özel sektör santral sahipleri dara düştü. Sistemin yöneticisi TEİAŞ yani kamunun elektrik iletim şirketi, 1 gün önceden elektrik alış fiyatını tahmini olarak ortaya koyuyor. Ancak gerçekleşen alış fiyatları bu tahminleri tutmaz oldu. Elektrikte talep düşüklüğü nedeniyle de fiyatlar iyice düştü. 15-16 kuruşlardan kamuya sistem içinde elektrik satan bu üreticilerin satış fiyatları 12 kuruşun da altına düştü. Bu nedenle özellikle doğalgazdan elektrik üretenler maliyetleri karşılayamaz hale geldi.

'Satacağıma kapatırım daha iyi'

Bir doğalgaz santral üst düzey yöneticisi, elektrik satış fiyatı içindeki perakende satış fiyatının düştüğünü ancak iletim ve dağıtım gibi bedellerin ise artış eğiliminde olduğunu belirterek "Bu fiyata satacağıma santralı kapatırım" diye konuştu. Sattığı elektrik için alım garantisine sahip olmayan doğalgaz santral işletmecileri yılbaşında Botaş'tan ne kadar doğalgaz alacaklarına yönelik bir taahhüt veriyorlar. Ancak 2009 yılının sonuna gelindiğinde ekonomik krizin de etkisiyle talep gerileyince, al ya da öde yükümlülüğü gündeme geldi. Çünkü bu şirketler Botaş'ın tedarikçi ülkelere karşı bulunan yükümlülüğü gibi, Botaş'tan almayı taahhüt ettikleri gazın en az yüzde 80'ini çekmek ya da parasını ödemek durumundalar. Ancak bu santral sahipleri kamuya elektrik sattıkları elektrik borsasındaki birçok aksaklığı gerekçe göstererek "al ya da öde" yükümlülüğüne girmemeye çalışıyor. Bu nedenle de mahkemeye giderek tedbir aldırmayı planlıyorlar.

15 Ocak bekleniyor

Doğalgazdan elektrik üretenler, 2009 yıl sonunda "al ya da öde" yükümlülüğüne düşmemek adına fiyatlarını düşürdüler ancak 15 Ocak tarihinden itibaren özel sektörün fiyatları artması bekleniyor. Ancak bunun için de TEDAŞ'ın daha fazla elektrik talep eder hale gelmesi gerekiyor. Bu yıl talebin ise ancak yüzde 3-4 oranında artması bekleniyor. Şu anda sistem içerisinde oluşan fiyatların mevzuat gereği toptan satış fiyatının üstünde olmaması gerekiyor. Bu fiyat ise şu anda kamunun elektrik ticaret şirketi TETAŞ'ın toptan satış fiyatı 1 kWh için 15.75 kuruş. Bunun fiyatlara müdahale anlamına geldiğini savunan sektör temsilcileri, TETAŞ'ın, şu anda elektriğin yüzde 45'ini 15.75 kuruştan sattığını ifade ettiler. Elektrik fiyatları içerisindeki dağıtım bedelleri ise bu yıl yeniden belirlenecek. 2006-2010 döneminde uygulanan mevcut bedellerin ise artması bekleniyor.