Basamakları sayma enstitüsü
Yokuşu bol İstanbul'un kaç merdiveni vardır? Basamakları yan yana dizilse buradan nereye yol olur? Merdivenlerin güncel bir haritası olmasa da dün gece kaybettiğimiz Cahit Kayra'nın baskısı tükenmiş "İstanbul'un Yokuş ve Merdivenleri" kitabı birtakım ipuçları veriyor
Metrodan inen kalabalıktan aceleci olan grup koşarak merdivenlere yöneliyor. Bir grup ise sosyal mesafeyi korumak için bekliyor ve yürüyen merdivenlerde birkaç basamak boşluk bırakıp adımını atıyor. Aceleci gruptan sona kalanlardan birileri de sosyal mesafe özenini illa ki bozuyor.
Organize İşler filmindeki “Birlik Olamamış Toplumlar ve Avrupa Birliği” kitabının yazarı sosyolog Yusuf Ziya Ocak, bu tabloyu görse “Araya Kaynak Toplumlar ve Sosyal Mesafe” başlıklı bir makale yazardı herhalde!
Kalabalıktan daha uzak kalmanın yolu ise merdiven. Taksim istasyonundan Talimhane yönündeki çıkışa kadar 145 basamağı tırmanırken Rocky Balboa’nın koşarak çıktığı merdivenlerin sonunda kollarını yukarı kaldırdığı sahnenin gözümde canlanması boşuna değil. Sağlıklı yaşam öğütleri şehrin yer altındaki bu merdivenleri kullanmamız gerektiğini söylüyor. Ancak ‘yürüyen’in sol şeridi kadar bile trafik görmüyor ‘klasik’ merdivenler.
Yer altı bir merdiven cenneti iken yer üstündeki durum ne? İyi bir kuaförün elinden çıkmış 'örgü' görünümüyle Karaköy’deki Kamondo Merdivenleri gibi estetik yapıya sahip, yokuşu bol bu kentin pek çok merdiveni olmalıydı. Bir kısmı muhakkak işimizin, evimizin yanıbaşındaydı.
İstanbul’un bütün basamakları yan yana dizilse buradan nereye yol olurdu? Sayısını bilmek de yetmez ki hesap için... Uzunlukları başka başka. Kimi tek adımla geçiliyor, Kiminde bir sonraki basamağa ulaşmak için birkaç adım gerek. Basamakları Ayarlama Enstitüsü kurulmadı ki zamanında!
Güncel bir merdiven haritası belki yanıt verirdi ama kimin ihtiyacı olurdu?
“BİN BEŞ YÜZ CİVARINDA YOKUŞ GÖRDÜK”
Dün gece kaybettiğimiz Cahit Kayra’nın 2009'dan sonra baskısı yapılmayan İstanbul’un Yokuş ve Merdivenleri kitabında birtakım ipuçları mevcut.
Tarih kitapları ve rehberlerin ışığında şehri dolaşan Cahit Kayra, "Bin beş yüz civarında yokuş gördük. Bunların binden fazlası merdivenli yokuş ya da sadece merdiven halinde. Bu merdivenlerin bazısı beş-on basamak, bazısı iki-üç yüz basamak” diyor ve kitap boyunca bizi de gezintiye çıkarıyordu.
Kayra'nın, "Fener'de Sancaktar Yokuşu'ndan Çimen Sokağı'na kadar uzanan 64 basamaklı merdiven-yokuşun insana sanki 'Beni koruyun, bana dokunulmasın' diye bir şeyler söylemek, yalvarmak isteyen bir hali var. Fener'deki Kalpakçı Çeşmesi Sokağı'nın da 22 basamaklı bir merdiveni var. Ama görüntüsü içler acısı" sözleri de geleceğe bir uyarı gibiydi.
Kilitli taş döşenmiş bir yol görecekti bir kez daha gezmek isteseydi...
Haritaya bakıp bir sokağın merdiven olup olmadığını da anlamak güç. Beyoğlu'ndaki Somuncu Sokak'ı örnek vermişti Kayra: "Bu sokak 181 basamaklı bir merdivendir. Geniş, uzun, yüksek, eskiden parke taşı, daha eskilerde Arnavut kaldırımı... Daha gerilerde toprak bir yokuş."
Merdivenin bol, basamak sayısının korkutucu olduğu ilçe Beyoğlu.
Kayra, "Kazancı Yokuşu ile Ülker Sokağı arasında 78 basamaklı merdiven yokuşun şirinliğinin hoyrat ellerde yıpranıp gittiğini" görerek üzüntüsünü satırlara dökmüştü.
Hardal Yokuşu'nun 147 basamaklı merdivenleri de yeterince yorucuydu belli ki.
DERELER GİBİ MERDİVENLER DE YOL
Beyoğlu'nun aksine Şişli'nin yokuşlarının merdivenli olanlarına az denk geldiğini kaydetmişti Kayra. Sadece yedi tane... Dolapdere'den Cumhuriyet Caddesi'nde kadar uzanan Cebeltopu Sokağı'nın başındaki 117 basamaklı merdivenin ilçenin rekoru olduğunu yazmıştı. Yine Elmadağ'daki Babil Yokuşu'nda da tam 74 basamak saymıştı.
Beşiktaş'taki Ehram yokuşu da 96 basamaklı imiş bir zamanlar.
Emirgan'daki Saf Saf Sokağı'nın baş tarafındaki 58, bitimindeki 71 basamağı belli ki merdiven vasfını yitirmemiş.
Mahmut Çavuş'un 85 basamaklı merdivenleri yeşillikler içindeymiş.
Boğaz'ın Anadolu tarafına da geçiyor İstanbul sevdalısı yazar. Beykoz'un 61 tane yokuşunun 14'ü merdivenli imiş.
Nasıl ki İstanbul’un dereleri yol olduysa çoğu eski merdivenin de üzerinden otomobiller geçiyor şimdi.
"Yokuşsuz ve merdivensiz bir dünyada, her yanı ekonomik bir düzenle oluşturulmuş bir kentte kendimi oraya hapsedilmiş gibi duyumsarım. İstanbulda ise özgürüm" demişti Kayra.
Sahiden de otomobillerin olmadığı merdiven-sokaklar bir yaya için özgürlük sunmuyor mu?
NOT: Bu yazı yazıldıktan kısa bir süre sonra Kayra'nın vefat haberini aldık.
