AYM'nin Gergerlioğlu kararında 'Anayasa'nın 14'üncü madde' ayrıntısı
Anayasa Mahkemesi HDP'li Ömer Faruk Gergerlioğlu kararında; vekilliği düşürülen diğer isimleri de yakından ilgilendiren kritik bir tespite ver verdi. Bu tespit; milletvekili dokunulmazlığının istisnaları için atıf yapılan Anayasa 14. maddeye ilişkin oldu. Peki üç üyenin katılmadığı o kritik tespit ne ve hangi sonuçlara neden olacak?
Türk hukukunda yasama dokunulmazlığının temel çerçevesi Anayasa'nın 83. Maddesinde düzenleniyor. Buna göre, milletvekilleri TBMM'nin kararı olmadıkça gözaltına alınamıyor, sorguya çekilemiyor, tutuklanamıyor ve yargılanamıyor.
DOKUNULMAZLIĞIN İSTİSNASI
Bununla birlikte Anayasa'da yasama dokunulmazlığı mutlak olarak düzenlenmiyor. Yine 83. madde yasama dokunulmazlığına bazı istisna ve sınırlamalar getiriyor. Buna göre, "seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14. maddesindeki durumlar" dokunulmazlık kapsamı dışında tutuluyor.
ANAYASA 14. NE DİYOR?
Ancak 83. Maddede atıf yapılan Anayasa’nın 14. Maddesinde somut bir suç belirtilmiyor. Bunun yerine; “Anayasa’da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbirinin, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamayacağı” belirtiliyor. Yine madde, “Anayasa hükümlerinden hiçbirinin, devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamayacağı” vurgulanıyor. Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyidelerin ise kanunla düzenleneceği hüküm altına alınıyor.
“YARGI ORGANLARI BELİRLEYEMEZ”
İşte AYM’nin Gergerlioğlu kararında tam da bu duruma dikkat çekiliyor. Gerekçeli kararda, vekil dokunulmazlığının kaldırılması gerektirmeyen Anayasa’nın 14. Maddesindeki durumların hangi suçlara tekabül ettiğinin Meclis tarafından belirlenmediğine dikkat çekiliyor. Yasa dokunulmazlığı kapsamında bırakılan bu suçların, yargı organları kararlarıyla “anlamlı bir şekilde belirlenemeyeceği” ifade ediliyor.
İŞTE O TESPİTLER
Kararda özetle şu tespitlere yer veriliyor:
YARGI MAKAMLARINCA TESPİT EDİLEMEZ: Meclis uygulaması ve geleneği gözönünde bulundurulduğunda bir milletvekili olan başvurucunun görev süresi esnasında, üstelik ifade özgürlüğüne müdahale edecek şekilde -milletvekili seçilmeden önce soruşturmasına başlanmış olsa bile- yasama dokunulmazlığının bulunmadığının yargı makamlarınca tespit edilebileceğini makul bir şekilde öngörmesi beklenemez.
KEYFİ VE ORANTISIZ MÜDAHALELER: Yetkili adli makamlar milletvekilleri hakkında yürüttükleri ceza soruşturma veya kovuşturmalarında niteliği, boyutu ve ciddiyetinden bağımsız olarak yalnızca isnadın "Anayasanın 14. maddesindeki durumlar"dan birinin kapsamında kalan suçlardan olup olmadığına odaklandıkları için mevcut uygulama milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarına bir ceza soruşturması veya kovuşturması ile yapılabilecek keyfî ve orantısız müdahaleleri önlemeye elverişli değildir. Milletvekillerinin gereksiz müdahale kaygı ve baskısı taşımalarına neden olacak olan bu uygulama, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarına ağır bir müdahale biçimidir ve dokunulmazlığın Meclisçe kaldırılması veya yargılamanın milletvekilliği görevinin sonuna kadar bekletilmesi gibi daha güvenceli diğer başka usullere başvurulmamasını haklı kılan sebepler bulunmadığı müddetçe başvurulmaması gereken bir yöntemdir.
ÖNGÖRÜLEBİLİRLİK SAĞLANAMAZ: Anayasa'nın 14. maddesinin üçüncü fıkrasından ve Anayasa'nın seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkını düzenleyen 67. maddesinin üçüncü fıkrası hükümlerinden hareketle Anayasa'nın 83. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan "Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar" ibaresinin kapsamına hangi suçların girdiği konusunda kanun koyucunun düzenlemesi dışında yargı organlarınca yapılan yorumlarla belirlilik ve öngörülebilirliği sağlamanın mümkün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.”
PEKİ AYM’NİN KARARI HANGİ SONUÇLARI DOĞURACAK?
Hali hazırda seçim öncesi açılan soruşturmalar nedeniyle yargılanan ve mahkum olan çoğunluğu HDP’li çok sayıda milletvekili bulunuyor. Bazı vekillerin bu yargılamalar neticesinde verilen hükümler nedeniyle vekillikleri düşürüldü. AYM’nin Gergerlioğlu kararındaki Anayasa 14. Madde değerlendirmesi nedeniyle, benzer durumdaki bu vekiller için emsal olabilir. Bu isimler de AYM’den ihlal kararı alabilir ve vekilliğe yeniden dönebilirler.
3 ÜYE FARKLI GEREKÇE İLE BU GÖRÜŞE KATILMADI
AYM’nin bu yorumuna üç üye muhalif kaldı. Üç isim ortak farklı gerekçe yazdı. Üç isim farklı gerekçelerinde; “Anayasa’nın 83/2. Maddesinde yer alan ve suç soruşturma ve kovuşturmasına devam noktasında milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasının gerekmediği iki halden bir tanesi olan ‘Anayasa’nın 14. Maddesindeki durumların’ hangi suçlara tekabül ettiğine dair yasama tarafından bir belirleme yapılmamış olmasına rağmen hükmün bu haliyle de kovuşturma ve soruşturma mercileri tarafından uygulanabilir olduğunu değerlendirmekteyiz” dedi.
