9 maddede uzaktan çalışma

Dünya Sağlık Örgütü'nün 'pandemi' ilan etmesinin üzerinden 1 yıl geçti... Koronavirüs (Covid-19) salgını dünyada ve ülkemizde can almaya devam ediyor. Salgın ile mücadelenin önemli bir unsuru kısıtlamalar oldu, iş hayatı da bu dönemde yeni kural ve kavramlarla tanıştı. 'Uzaktan çalışma' da bu dönemde yaygınlaşırken, çalışma modeli ile ilgili yönetmelik geçen günlerde Resmi Gazete'de yayınlandı. Uçum Avukatlık Ortaklığı'ndan Avukat Zeynep Yıldırım, kapsamlı bir çalışma ile 'uzaktan çalışma'yı mercek altına aldı ve 9 kritik başlıkta konuyu kaleme aldi:

Av. Zeynep Yıldırım

1. Uzaktan çalışma nedir?

Uzaktan çalışma; işin, teknolojik iletişim araçları ile evden veya işyeri dışından yerine getirilmesidir.

2. Uzaktan çalışmaya ilişkin mevzuat

Uzaktan çalışma, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun “Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışma” başlıklı 14. Maddesinde düzenlenmiş olup, uzaktan çalışmanın esasları da 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği”yle belirlenmiştir.

3. Hangi işlerde uzaktan çalışma yapılamaz?

Kamu kurum ve kuruluşlarınca, ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı ilgili kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.

Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işler uzaktan çalışmayla yapılamaz.

Bunlar dışındaki işlerde uzaktan çalışma yapmak hukuken mümkün olmakla birlikte, işin niteliği gereği uzaktan çalışma yapılması fiilen mümkün olmayan işlerde de uzaktan çalışma yapılamaz.

4. Uzaktan çalışma talebi ve taleplerin değerlendirilmesi

Mevzuatta belirlenen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uzaktan çalışmaya geçilmesi gerekiyorsa, çalışanın talebine veya onayına ihtiyaç yoktur.

Normal şartlarda ise uzaktan çalışmaya geçiş için çalışanın yazılı onayının alınması gerekir.

Çalışan uzaktan çalışmaya geçiş talebinde bulunabileceği gibi uzaktan çalışma yaptığı sırada da işyerinde çalışmaya geçiş talebinde bulunabilir.

Talepler yazılı olarak yapılmalıdır.

Çalışanın uzaktan çalışmaya geçmeye yönelik yazılı talebine 30 gün içerisinde talebin yapıldığı yolla yazılı olarak cevap verilmelidir. Çalışan daha sonra tekrar işyerinde çalışmaya geçiş talebinde bulunduğunda bu talebine de aynı şekilde cevap verilmesi gerekir. Çalışanın bu talebi öncelikli olarak değerlendirilir.

İşveren kendi belirleyeceği kriterler doğrultusunda bu talepleri inceler ve değerlendirir. Yani işverenin bu hususla ilgili yönetim hakkı kapsamında karar verme yetkisi vardır. Ancak işveren kriterleri belirlerken ve kararını verirken objektif olmalı ayrıca dürüstlük kuralına uygun davranmalıdır.

Talebin kabul edilmesi halinde yukarıda belirtildiği gibi yeni sözleşme yapılması veya mevcut sözleşmeye ek protokol yapılması gerekir.

5. Uzaktan çalışmanın esasları

Yazılılık şartı: Uzaktan çalışma yapılabilmesi için taraflar arasında yazılı bir sözleşmenin varlığı gerekir. Mevcut çalışanların sözleşmesinde uzaktan çalışmaya ilişkin hüküm olmaması halinde yeni bir sözleşme yapılabileceği gibi, mevcut iş sözleşmesine ek protokolle de uzaktan çalışma hükümleri düzenlenebilir.

Uzaktan çalışmaya elverişli iş: Yapılacak işin uzaktan çalışmaya elverişli olması gerekir.

Uzaktan çalışma modelleri: İşin niteliğine göre sürekli olarak uzaktan çalışmaya dayalı iş ilişkisi kurulabileceği gibi haftalık çalışma düzeninde karma model şeklinde uzaktan çalışmaya dayalı iş ilişkisi kurulması da mümkündür. Ayrıca aylık periyotlarla belli bir süre işyerinden belli bir süre uzaktan çalışma şeklinde dönemsel uygulamalar da yapılabilir.

Çalışma mekânı: Uzaktan çalışmanın gerçekleşeceği yerle (yani çalışma mekanıyla) ilgili hazırlık ve organizasyon yapılması gerekiyorsa, uzaktan çalışma başlamadan önce bu işler tamamlanmalıdır. Çalışma mekanının hazırlık ve organizasyon maliyetinin kim tarafından karşılanacağı işçi ve işveren tarafından birlikte belirlenir.

Uzaktan çalışma mekânı taraflarca birlikte kararlaştırılır. Bu mekân, sabit bir yer olabileceği gibi seçenekli olarak da belirlenebilir. Yine çalışma mekânı ya da mekanları için coğrafi sınırlamalar da yapılabilir. Diğer deyişle çalışma mekanı konusunda taraflarca yazılı olarak kararlaştırılmak kaydıyla yer ve mekan çeşitliliği bakımından her türlü düzenleme yapılabilir.

İş sağlığı ve güvenliği önlemleri: İşveren, işin niteliği gereği mümkün olan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak, çalışanı alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirmek, çalışana iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini vermek, çalışanın sağlığını gözetmek, iş sağlığı ve güvenliği açısından gerekli ekipmanları sağlamak ve bu ekipmanlarla ilgili gerekli güvenlik önlemlerini almakla yükümlüdür. Buna göre işverenin dört yükümlülüğü vardır:

- Bilgilendirme yükümlülüğü,

- Eğitim yükümlülüğü,

- Sağlık gözetimi yükümlülüğü,

- İş donanımlarıyla ilgili ISG tedbirlerini alma yükümlülüğü.

Uzaktan çalışmada işveren bu dört yükümlülüğün gereğini yerine getirdikten sonra uzaktan çalışılan iş sırasında gerçekleşen kaza iş kazası sayılsa bile kusura dayalı olarak işverene sorumluluk yüklenemez.

Taleplerin değerlendirilmesinde eşit davranma yükümlülüğü: İşverenin eşit davranma yükümlülüğü gereği, çalışanlar objektif bir neden olmadıkça farklı bir işleme tabi tutulamaz. Örneğin, aynı birimde görev yapan çalışanlardan birisinin uzaktan çalışma talebi kabul edilmişken diğerinin talebinin kabul edilmemesi eğer ayrım yapılmasında objektif ve haklı bir sebep yoksa eşit davranma yükümlülüğüne aykırılık oluşturur. Bu sebeple uzaktan çalışma düzenlemesi yapılırken eşit davranma yükümlülüğünün ihlaline sebep olacak davranışlardan kaçınılması gerekir.

6. İş sözleşmesinde düzenlenmesi gereken hususlar

Yazılı sözleşmenin içeriği: Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi, işin görüleceği yer, ücret, ödemeye ilişkin şartlar, işin görülmesi için işveren tarafından sağlanan ekipmanlar ile bunların korunmasına ilişkin hükümler, işçi ve işveren arasındaki iletişimin nasıl sağlanacağı ile çalışma şartları yer almalıdır.

İş donanımı: İşin yapılması için gerekli araçlar işveren tarafından sağlanır (istisnai durumlarda aksi kararlaştırılabilir). Çalışana sağlanan araçların teslim edildiğine dair yazılı belge alınması gerekir. İş sözleşmesinde veya sözleşmenin ekinde bu iş araçlarına yer verilmesi halinde ayrıca yazılı belge alınması gerekmez.

Süre ve model: Uzaktan çalışma yapılacak süre iş sözleşmesinde belirtilmelidir. Karma veya dönemsel modelli bir çalışma söz konusu olacaksa işbu çalışma düzeni de iş sözleşmesinde yer almalıdır.

Uzaktan çalışmanın zaman aralığından kasıt, günlük uzaktan çalışma başlangıç ve bitiş saatlerinin belirlenmesidir. Uzaktan çalışmanın süresinden kasıt ise bu çalışmanın dönemsel olarak ne kadar süreceğinin belirlenmesi veya belirlenebilir olmasıdır. Mevzuatta uzaktan çalışmaya ilişkin “işin süresinin” yazılı olarak belirlenmesine yönelik hüküm bu sürenin belirli bir süre veya belirsiz bir süre olarak tayin edilmesine engel şekilde yorumlanmamalıdır. Taraflar, uzaktan çalışmayı belirsiz süreli olarak da kararlaştırabilirler. İhtiyaca göre belirsiz süreli uzaktan çalışmayı sonlandırıp işyerinde çalışmaya da geçebilirler.

Çağrı usulü model: Ayrıca taraflar uzaktan çalışma devam ederken çalışana işyerinde ihtiyaç duyulması haline özgü olarak uzaktan çalışanın makul bir süre önce bilgilendirilerek işyerine çağrılmasını da düzenleyebilirler. Burada amaç, uzaktan çalışmanın sona erdirilmesi değil, uzaktan çalışma devam ederken ihtiyaca göre ve çağrı üzerine kişinin işyerine davet

edilebilmesidir. Buradaki ihtiyaç karma modelden de farklı bir durumdur. Çünkü karma modelde çalışanın haftanın hangi günlerinde işyerinde hangi günlerinde uzaktan çalışacağı önceden belirlenir. Çağrı üzerine işyerine davetlerde ise önceden belirleme söz konusu olmaz. İşin ihtiyacına göre, makul bir süre önce çalışanı bilgilendirmek gerekir.

Veri güvenliği: Kişisel ve işe dair verilerin korunmasına ilişkin şartlar ve korunması gereken veriler iş sözleşmesinde belirtilmelidir.

7. Uzaktan çalışma sırasında ilave çalışma yapılması hususu

Fazla çalışma: Uzaktan çalışmada fazla çalışma yapılması ancak işverenin yazılı talebinin ve işçinin bunu kabulüne bağlıdır. Talep yazılı olduğu için işçinin kabulünün de yazılı olması gerekir. Ancak işçi yazılı kabul talebi vermemiş olsa da işverenin yazılı talebi üzerine fazla çalışmayı yapmışsa ve bu çalışma da kanıtlanabiliyorsa bu kez işçinin örtük kabulünden söz edilir.

Tatil çalışması: Her ne kadar fazla çalışma konusunda Yönetmelikte hüküm varsa da tatil çalışmalarına ilişkin bir düzenleme yoktur. Buradan uzaktan çalışma sırasında tatil çalışması yaptırılamaz sonucunu çıkarmak isabetsiz olur. Çünkü mevzuatta tatil çalışmasının yapılması açıkça engellenmemişse bunun yapılabilir olduğunu kabul etmek gerekir. Buna göre; uzaktan çalışma sisteminde de tatil çalışması yapılması mümkün olmalıdır. Ancak bu çalışma da yine işverenin yazılı talebi ve işçinin kabulüyle gerçekleşmelidir.

8. İşin yerine getirilmesiyle doğrudan ilgili giderler

Tarafların, işin yerine getirilmesi sırasında kullanılan donanımlardan veya malzemelerden kaynaklı giderler ile internet ve enerji gibi giderlerin nasıl karşılanacağını yazılı olarak kararlaştırmaları gerekir. Eğer taraflar arasında bu husus yazılı olarak kararlaştırılmamışsa iş organizasyonundan kaynaklanan giderlerin sorumluluğu işverende olduğu için bu giderler işveren tarafından karşılanmak zorundadır. Elbette işveren tarafından karşılanması zorunlu olan giderler işin yerine getirilmesiyle doğrudan ilgili olan giderlerdir. Dolaylı giderler ile zaten uzaktan çalışma mekanının kendi olağan giderleri olan harcamalar, işveren tarafından karşılanmak zorunda değildir. Ancak taraflar bu konuda da elbette farklı düzenlemeler yapabilirler.

9. Eşit işlem borcu

Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Buna göre; bir çalışan salt uzaktan çalıştığı için örneğin, herkes için uygulanan ikramiye ödemesinden mahrum bırakılamaz. Çalışmasıyla orantılı olarak ödenen primlerden yoksun tutulamaz. Uzaktan çalışmanın niteliğine aykırı düşmedikçe yemek ve diğer sosyal yardımlardan yararlanması engellenemez. Ancak uzaktan çalışmada çalışma mekânı genellikle kişinin kendi belirlediği bir yer olacağı için (evi ya da kendisi açısından uygun gördüğü çalışma mekânı) yol parası ödenmemesi makul ve hukuka uygun kabul edilir. Bununla birlikte uzaktan çalışma mekânı işverenin belirlediği bir yer olursa ve çalışanın da o yere gitmek için bir yol masrafı yapması gerekirse ve işyerinde de yol desteği uygulaması varsa çalışan bu destekten de faydalanır.