Atmosfer basıncı nedir ve etkileyen faktörler nelerdir?
Belirli bir yüzeye, üzerindeki atmosfer kolonu tarafından uygulanan birim kuvvete atmosfer basıncı denilir. Peki, atmosfer basıncını etkileyen faktörler nelerdir? İşte atmosfer basıncı ile ilgili bilgiler haberimizde
Atmosferin oluşmasında etken olan gazlar; cisimler üzerinde ağırlıkları ile bir kuvvet uygulamaktadırlar. Bu oluşan kuvvet atmosfer basıncı olarak adlandırılır. Barometre ile ölçümü yapılan atmosfer basıncı ‘’milibar’’ birimi olarak değerlendirme yapılır. Normal olan hava basıncı 15°c sıcaklık, 45° enleminde ve deniz seviyesinde 1santimetrekarelik kısma düşmekte olan havanın ağırlığıyla belirlenir. Bu ağırlık ise; 1033 gramdır. 1013 milibar hava basıncına eşit olur. 1013 milibar olan basınç normal olarak değerlendirilir.
Bu değerin altında olması halinde siklon (alçak basınç), üstünde olması halinde ise; antisiklon(yüksek basınç) oluşur. Şimdiye kadar yeryüzü üzerinde ölçülen en yüksek hava basıncı; 1079 milibardır. En düşük basınç da; 886 milibardır. 1643 yılında Toriçelli adlı bilim adamı tarafından cıva içerikli bir barometre tarafından ölçüm yapılmıştır. Bu deneyin yapılması deniz seviyesinde ve 15 °C sıcaklıkta yapmıştır. Bir metre uzunlukta, ağzı kapalı bir boru cıva kabına sokularak ağzı açılmış ve içerisinde bulunan civanın 76 santimetrede dengeli olarak kaldığı gözlemlenmiştir. Yer ve zamana göre atmosfer basıncı farklılık taşıyabilmektedir.
Atmosfer Basıncını Neler Etkiler?
Mevsimler: Sıcaklıkların mevsimlere göre değişmesi ile atmosfer basıncı da değişim göstermektedir. Türkiye2nin kışları yüksek basınç, yazları ise alçak basınç alanları oluşmaktadır.
Sıcaklık: Hava; soğumayla sıkışarak ağırlaşır; ısındıkça genleşerek hafifler. Bu durum soğuk olması halinde basıncın yükselmesine, ısındıkça basıncın düşmesine neden olacaktır. Bu nedenlerden ötürü; kutuplar yüksek basın, ekvator da alçak basınç görülmektedir.
Yükseklik: Basınç ile yükselti arasında ters bir orantı ortaya çıkar. Yükseklerde basınç düşmeye başlar, alçaldıkça basınç yükselir. Bu durum; yüksekliğin artması ile atmosfer kalınlığı, ağırlığı ve gazlar azalmaya başlamaktadır.
Dinamik Etkenler: Hava kütleleri yükselerek seyrelmeye alçalarak ise yığılmaya başlar. Troposferde üst kısımlardan kutuplara esen alizeler, dünyanın günlük hareketleri nedeniyle 30° enlemlerinde alçalmaya başlayarak yüksek basınç alanları oluşmasına neden olmaktadırlar.
Yerçekimi: Doğru orantı olan basınç ile yerçekimi; aynı şekilde ilerler. Yerçekimi artıkça basınç yükselir, azaldıkça düşer. Cisimlerde ağırlığını yerçekimi ile belirler. Yerçekimi dünyanın yuvarlak olmasından ötürü; kutuplarda fazladır ekvatorda ise az olur. Bu yüzden hava basıncı olarak da; ekvator da kutuplara nazaran daha azdır.
Kutup ve Batı rüzgarları da; 60° enlemlerinde karşılaşarak yükselmeye başlar ve bu durumda alçak basın alanları ortaya çıkar. Bu şekilde meydana gelen ve hava hareketleri ile oluşan basınç merkezlerine ‘’dinamik basınç merkezleri’’ adı verilir.
Rüzgarlar: Havanın sıcaklığını ve yoğunluğunu değiştirmesiyle etki sağlar ve atmosfer basıncının değişmesine neden olurlar.
Yüksek basınç alanları; hava hareketleri alçalıcı olması nedeniyle hava ısınır ve nem artar bu durumda yağış oluşmaz. Bu durumda kışın hava ayaz olur.
Alçak basınç alanları; yükselen bir hava oluşumu sağlar ve yükseldikçe soğuyarak yağış bırakmaya başlar. Bu sebeple kışın hava ılık olur.
