Korkudan aşka, soğuktan duygu fırtınalarına: Tüylerimiz neden diken diken oluyor?
İnsan vücudu hayranlık uyandırıcı bir yapıya sahiptir. Nefes almak, sindirim ve kan dolaşımı gibi sayısız karmaşık işlem bilinçli bir çaba göstermeden gerçekleşir. Ancak bazen vücudumuzda bu işlemlerden daha garip şeyler meydana gelir: tüylerin diken diken olması. Kimi zaman soğukta, kimi zaman korktuğumuzda ya da duygusal anlar yaşadığımızda bu refleksle karşılaşırız. Peki bu durumun altında yatan mekanizma nedir?
Tüylerin diken diken olması, çoğumuzun soğukta, korku anında ya da güçlü duygular yaşarken deneyimlediği garip bir refleks. Ancak bu basit gibi görünen fizyolojik tepkinin ardında evrimsel bir geçmiş ve bir dizi karmaşık mekanizma yatıyor. Peki, insan vücudunun bu körelmiş tepkisi ne anlama geliyor ve hangi durumlarda ortaya çıkıyor?
PİLOEREKSİYON NEDİR?
Tüylerin diken diken olma durumu tıbbi olarak piloereksiyon veya horripilasyon olarak bilinir. Bu refleks, sempatik sinir sisteminin her bir saç folikülünün tabanındaki küçük kasları kasılmaya zorlamasıyla ortaya çıkar. Bu kaslar, arrector pili kasları olarak adlandırılır ve kasıldıklarında tüylerin dikleşmesine neden olur.
"GOOSEBUMPS" YANİ "KAZ TÜYLERİ"
Tüylerin diken diken olmasının en yaygın adı "goosebumps" yani kaz tüyleridir. Ancak bunun kazlarla doğrudan bir ilgisi yoktur. Ciltteki tüyler kabararak yolunmuş bir kuşun görünümüne benzetildiği için bu terim kullanılmaktadır. Bu fenomen, hayvanlarda yalıtım sağlamanın yanı sıra tehdit karşısında daha büyük görünerek savunma mekanizması oluşturur. Aynı mekanizma insanlarda da işler, fakat artık bu işlevi kaybetmiş bir evrimsel kalıntıdan öteye geçmez
NEDEN TÜYLERİMİZ DİKEN DİKEN OLUYOR?
Tüylerin diken diken olmasına yol açan birkaç farklı durum vardır. Bunlardan en yaygın olanlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
KORKU VE ŞOK
Tüylerin diken diken olması çoğu zaman korkuyla ilişkilendirilir. Vücut, korku anında adrenalin salgılar ve bu da savaş ya da kaç tepkisinin bir parçası olarak tüylerin diken diken olmasına yol açar. Örneğin, kediler korktuklarında tüyleri kabarır ve bu şekilde kendilerini olduğundan daha büyük göstererek yırtıcıları korkutmayı hedeflerler. İlkel atalarımızda da benzer bir tepki muhtemelen avcıları uzak tutmak amacıyla işe yarıyordu. Ancak modern insanda bu tepki büyük oranda işlevini yitirmiştir.
SOĞUK
Soğuk hava, vücudun iç sıcaklığını koruma mekanizmasını devreye sokar. Tüylerin diken diken olması da bu mekanizmanın bir parçasıdır. Tüylerin dikleşmesi, cilt yüzeyinde bir yalıtım tabakası oluşturarak ısı kaybını en aza indirir. Ancak insanın evrimsel süreci boyunca tüylerinin büyük bir kısmını kaybetmesi, bu mekanizmanın etkinliğini zayıflatmıştır. Bununla birlikte, 2020 yılında yapılan bir araştırma, piloereksiyonun soğuk uzun süre devam ederse saç foliküllerinin kök hücrelerini harekete geçirdiğini ve saç yenilenmesini hızlandırdığını göstermiştir.
GÜÇLÜ DUYGULAR
Mutlu olduğunuzda, üzüldüğünüzde ya da büyük bir heyecan yaşadığınızda da tüyleriniz diken diken olabilir. Bir spor müsabakasında sevdiğiniz takımın kazanması ya da büyük bir başarıya tanıklık etmek gibi anlar, vücudun yoğun duygular karşısında tepki vermesine neden olabilir. Dr. Ford'a göre, bu duygular pilomotor refleksi tetikleyerek tüylerin diken diken olmasına yol açabilir.
TÜYLERİN DİKEN DİKEN OLMASININ TIBBİ NEDENİ
Çoğu zaman tüylerin diken diken olması endişe edilecek bir durum değildir. Ancak bazı nadir durumlarda bu refleks, tıbbi bir sorunun belirtisi olabilir:
KERATOZİS PİLARİS
Cildinizde sürekli tüyleriniz diken dikenmiş gibi bir his yaşıyorsanız, bu keratozis pilaris adı verilen yaygın bir cilt sorununun belirtisi olabilir. Bu durum, kıl foliküllerinin keratin birikintileri ile tıkanması sonucu cildin pürüzlü ve kırmızı görünmesine neden olur. Neyse ki, bu durum kozmetik bir sorundur ve tedavi edilebilir.
ANKSİYETE VE PANİK ATAKLAR
Yoğun kaygı ya da panik ataklar sırasında vücutta titreme ve tüylerin diken diken olması gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Eğer bu semptomlar sık sık tekrarlıyorsa, bir uzmana danışmak faydalı olabilir.
EPİLEPTİK NÖBETLER
Nadir de olsa, bazı kişilerde nöbet öncesi ya da nöbet sırasında tüylerin diken diken olması yaşanabilir. Bu, özellikle beynin duygusal işlevleriyle ilgili sol temporal lobunda meydana gelen nöbetlerde görülebilir ve yaklaşan bir nöbetin habercisi olabilir.
Kaynak: Health Line, Cleveland Clinic
