Kutadgu Bilig nedir? Niteliği, tarihteki önemi ve özellikleri
Türk edebiyatında İslam kültürünün en yüksek özelliklerini taşıyan ilk eser olarak adlandırılan Kutadgu Bilig; kelime anlamıyla Kutlu olma bilgisi demektir. 1070 yılında Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınan eser, yüzlerce yıl sonra bile çağını etkilemektedir. Peki Kutadgu Bilig nedir? Tarihteki önemi, niteliği ve özellikleri nelerdir?
1070 yılında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmış olan esere verilen ada Kutadgu Bilig denmektedir. Türk edebiyatında İslam kültürünün en yüksek özelliklerini taşıyan ilk eser olarak adlandırılan Kutadgu Bilig; kelime anlamıyla Kutlu olma bilgisi demektir. Birçok açıdan Türk edebiyatı için önceliğin yer aldığı Kutadgu Bilig; İslam kültürü etkisinde yazılmış olan ilk eser olarak ortaya çıkmıştır.
Kutadgu Bilig Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan bir eserdir. Arapça ve Farsça sözcüklerin de kullanılmış olduğu Kutadgu Bilig; Yusuf Has Hacip tarafından 1070 yılında Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a ithaf edilerek yazılmıştır. Türk edebiyatının aruz ölçüsüyle yazılan ilk eseri olma özelliğini de taşımış olması; bu ölümsüz eserinin edebiyatımızda ilk mesnevi eseri olmasıyla da önemlidir. 6645 beyitten oluşur. Eserin içinde ideal bir devlet yönetimini nasıl olması gerektiği konusunda bilgiler yer almaktadır. Yusuf Has Hacip eserde toplumun ve bireyin mutlu olması için izlemesi gereken siyasetçi incelemeleri altında kaleme almıştır. Bir anlamda Siyasetname özelliği taşıyan Kutadgu Bilig politika kitabı olarak da adlandırılabilir. Kutadgu Bilig'de yer alan 4 kişi sembolleşmiş kişiler olarak yer almıştır.
Gündoğdu adındaki eserde yer alan hükümdar adaleti temsil etmesi ile yer almıştır. Aytoldı adlı Vezir de kitapta mutluluğu temsil etmesiyle yer almaktadır. Vezirin oğlu olan Ögdülmüş adlı kişi de aklı temsil etmesiyle yer alır. Ogdurmuş adlı kişi de dindar bir kişi olmasıyla hayatının sonuna kadar yaşadıklarını sembolize eder şekilde anlatılmıştır.
Kutadgu Bilig adlı eserde bu dört kişi arasında gelişen karşılıklı konuşmalar şeklinde ifadeler vardır. İyilik etmenin önemli faydaları, bilgi ve aklın birçok meziyeti, adalet, devlet, görgü kuralları, çocuk terbiyesi, insanlık, doğruluk, evlilik ve dostluk gibi konular kitap içerisinde yer almaktadır. Günümüz Türkçesine çevrilmiş Kutadgu Bilig’den bazı örnekler şunlardır:
'' insanı dil kıymetten düşürür ve insanın dil yüzünden başı gider''
''Anlatış ve bilgiye tercüman olan dildir. İnsanı aydınlatan güzel dilin kıymetini bilin''
''İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla mutluluk bulur''
