Sigortasız çalışanın kayıpları nelerdir?

SGK YERİNE BES’E PRİM ÖDEMEK DAHA MI KAZANÇLI?

İlk sigortalı çalışmaya 15 Eylül 1995’te başladım. 2008'e kadar 1774 günüm var. Toplam 5750 günü doldurdum. Yaşı ise 2032’de dolduracağım. Prim yatırmam emekli aylığımı düşürür mü? 2008 öncesi yatan günüm az olduğu için yatırmaya devam etmem aylığı arttırır mı? Aylık 5 gün prim yatırıp, kalan prim masrafını nakden alarak bireysel emekliliğe aylık 500 TL yatırmayı planlıyorum. Şu an ücretim brüt 6.500 TL görünüyor. Sigorta primi ve vergi toplamı her ay 2.700 TL’yi buluyor. Emekli olsam şu an 1500 TL maaş alacağım bilgisine ulaştım. (Mete T.)

2000 öncesi dönem, emekli aylığı bağlama oranının en yüksek olduğu dönem. 2000-2008 arası biraz daha düşük. 2008 sonrası ise en düşük olduğu dönem. Ancak, bu, çalışmaya devam eden herkesin emekli aylığının düşeceği anlamına gelmiyor. Çalışma yaşamınızın büyük kısmı 2008 sonrasında olduğu için emekli aylığınızda ekstra bir düşüş olmaz. Çalışmaya devam ettiğiniz her yıl emekli aylığınız kabaca brüt asgari ücretinizin yüzde 2’si oranında artar. Mevcut ücretinizin sabit kaldığını varsaydığımızda, emekli aylığınız çalıştığınız her yıl 130 TL artar.

Şunu da belirteyim, bireysel emeklilik hiçbir zaman sosyal güvenlik sisteminden alacağınız emekli aylığının yerini tutmaz. Bireysel emekliliği, tamamlayıcı emeklilik olarak düşünmek gerekir. İkisinin yeri ayrıdır.

Aylık 5 gün prim yatırıp kalan günlerin vergi ve sigorta primini işverenden elden almayı planlıyorsunuz. Ancak bu yasal değil. Kanuna göre sigortasız işçi çalıştırmanın işveren açısından cezai yaptırımları var. Her ay için işçi başına brüt asgari ücret tutarında para cezası uygulanır. İşverenin bu cezayı göze alması için kazancının olması lazım. O durumda devlete vereceği vergi ve primi size niye versin?

Böyle bir yönteme başvurmanız kıdem tazminatı haklarınızı da riske atar. Geçmiş yılların kıdem tazminatı, son aylık ücretiniz üzerinden ödenir. Ayrıca iş güvencesinden de yoksun kalırsınız. İşveren işten çıkardığında hak kayıpları ile karşılaşırsınız.

Emekli aylığınızın artması için yapabileceğiniz en doğru şey, kazancınızın tamamının bordroya yansımasını sağlamaktır.

FİİLEN ÇALIŞAN KİŞİ ÜCRETSİZ İZİNDE GÖSTERİLEBİLİR Mİ?

Özel öğretim kurumunda sigortalı olarak çalışıyorum. Pandemi sebebiyle kurum ücretsiz izine ayırdı. Nakdi ücret desteği almaya başladım. Okulların açılmasıyla eylül ayından itibaren sigortamın başlaması gerekiyordu ancak kurum hala ücretsiz izni sonlandırmamış. Ben şu an derslere devam ediyorum, aktif olarak çalışıyorum ancak kurumda izinli görünüyorum. Kurum yetkilisi, bu ay maaşımı nakdi ücret desteğinden kesinti yaparak vermek istediğini belirtiyor. Ne yapmam lazım? (İsmi saklı)

Pandemi dolayısıyla işten çıkarma yasağı süresince getirilen işverene işçileri ücretsiz izne ayırma hakkı istisnai ve geçici bir düzenlemedir. Normalde rızası olmadan işçi ücretsiz izne çıkartılamaz. İşverene tanınan bu geçici hakkın kötüye kullanımının bedeli vardır. Kanuna göre, ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. Ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.

İşçi açısından ise çalıştığı halde ücretinin ödenmemesi, sigorta primlerinin yatırılmaması sorunu vardır. Ücretinizin ödenmemesi size iş akdini derhal fesih hakkı verir. Kıdem tazminatınızı alıp işten ayrılabilirsiniz. Özel öğretim kurumlarında sözleşmeler yıllık yapıldığı için, sizden kaynaklanmayan sebeple iş akdi sona erdiğinden sözleşme bitimine kadar olan dönemin ücretini de talep edebilirsiniz.

NAKDİ ÜCRET DESTEĞİNE BAŞVURMADAN İŞÇİ ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARTILABİLİR Mİ?

Bir şirkette güvenlik görevlisi olarak çalışıyorum. Bizi bir aylığına ücretsiz izne gönderecekler ama ne kısa çalışma ödeneği ne de günlük 39.00 TL’lik yardım yapılmıyor. Bu bize iş akdini fesih hakkı verir mi? (İsmi saklı)

İşten çıkarma yasağı süresince işverenin işçiyi ücretsiz izne çıkarma hakkı keyfi kullanılamaz. İşverenin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) ücretsiz izin bildiriminde bulunması gerekir. Türkiye İş Kurumu da bu bildirime dayanarak işçinin hesabına günlük 39 TL tutarındaki nakdi ücret desteğini yatırır. Kanunun müsaade ettiği ücretsiz izin uygulaması budur.

İşçinin nakdi ücret desteği almasının işverene bir külfeti, maliyeti bulunmuyor. Sadece bildirim yükümlülüğünü yerine getirmesi gerekir.

İşverenin keyfi ya da kusurlu davranışı nedeniyle ücretsiz izinde nakdi ücret desteği alamamanız halinde iş akdini haklı fesih yaparak kıdem tazminatınızı talep edebilirsiniz.

İŞKUR’UN İŞE YERLEŞTİRDİĞİ KİŞİ ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARTILABİLİR Mİ?

İŞKUR üzerinden işe alınan işçi ücretsiz izine çıkartılabilir mi? (Barış O.)

İŞKUR üzerinden işe yerleştirilen işçinin, işten çıkarma yasağı süresince ücretsiz izne çıkartılmasının önünde yasal bir engel bulunmuyor. İşveren, 17 Ocak 2021 tarihine kadar ücretsiz izne ayırabilir. Bu sürenin 2021 Haziran sonuna kadar uzatılması da mümkündür.

ÇALIŞTIĞI HALDE KISA ÇALIŞMADA GÖSTERİLEN İŞÇİ İSTİFA EDERSE KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ?

Özel sektörde öğretmenlik yapmaktayım. Nisan ayından itibaren kısa çalışma ödeneği alıyorum. Ağustos ayında okula başlamama rağmen hala sigortam 7 gün üzerinden yatmakta. Asgari geçim indiriminden (AGİ) ilk zamanlar 100, ağustos ayından bu yana da fiili olarak işe gidip gelmeme rağmen 130 TL kesinti yapılmaktadır. Bu bilgiler ışığında kıdem tazminatlı haklı fesih hakkım ve geriye dönük sigorta ve AGİ kesintilerimi alma hakkım var mı? (İsmi saklı)

Ayda 7 günden fazla çalışıyorsanız ücretiniz eksik ödendiği ve sigorta primleriniz yatırılmamış olduğu için iş akdini haklı fesih yaparak kıdem tazminatını alabilirsiniz. Sözleşmeyi süresinden önce feshetmek zorunda kaldığınız için sözleşme bitimine kadar olan sürenin ücretini de talep edebilirsiniz. Sigorta primlerinizin yatırılması için işverene ihtar çekin, yatırmazsa dava açmanız gerekir. Bu konudaki dava açma süresi beş yıldır.

Asgari geçim indirimi, ücretten kesilen vergilerden aylık olarak indirilen paradır. Ücreti topluca tahsil edip vergi öderseniz, sadece bir aylık AGİ’den yararlanırsınız. Bu nedenle işverenden geçmişe dönük eksik aldığınız AGİ’yi talep edebilirsiniz.

KÇÖ ALIRKEN İSTİFA EDEN İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALABİLİR Mİ?

Mevcut işyerimde 4 yıldır aktif sigortalı olarak çalışmaktayım, mayıs ayından beri de kısa çalışma ödeneği almaktayım. İŞKUR ile görüşüp, kısa çalışma ödeneğinden yararlandığım için istifa edip işsizlik maaşı alabileceğimi öğrenip istifa ettim. Ancak, daha sonra ALO 170’i aradığımda, kısa çalışma ödeneği dahi alsam işyerinden kendi isteğimle ayrıldığım için (03) kodu ile işten çıkışım yapılırsa işsizlik ödeneği alamayacağımı söylediler. Bu doğru mudur? KÇÖ alan kişi kendi istifa ederse işsizlik ödeneği alamıyor mu? Ben işsizlik maaşına güvenip istifa ettim. Şimdi ben işsizlik maaşı alamayacak mıyım? (Yaren K.)

İşçinin işsizlik ödeneği alabilmek için diğer koşulların yanı sıra kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması gerekir. Ancak Yargıtay’ın (9. H.D. Esas No: 2014/10853, Karar No: 2014/13443) “Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, işsizlik sigortasından yararlanmak için gerekli koşullar gerçekleşmeden işsiz kalırsa, kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar işsizlik ödeneğinden yararlanacağı” yönünde kararları bulunuyor.

Bu karara göre, kendi isteğinizle işten ayrılsanız bile işsizlik ödeneği almanız gerekir. Ancak, bu konuda şöyle bir durum var. İşsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneği normalde son 3 yılda en az 600 prim günü bulunan ve son 120 gündür sigortalı çalışanlara verilir.

Pandemi dolayısıyla kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları yumuşatıldı. Son 3 yılda 450 gün primi bulunmak ve son 60 gündür sigortalı çalışmak yeterli sayıldı. İşsizlik ödeneği ile ilgili koşullar ise değiştirilmedi.

Yargıtay'ın kararı uyarınca işsizlik ödeneği alabilmeniz için, kısa çalışma ödeneğinin başlangıç tarihi itibarıyla son 3 yılda 600 gün priminiz olması ve son 120 gün sigortalı çalışmanız gerekir.