Zihin kontrolünün en sinsi hali: Gaslighting belirtileri ve başa çıkma yolları
Giderek daha sık duyulan gaslighting, mağdurların "Sorun bende mi?" sorusuna saplanmasına neden olurken, psikologlar bu tehlikeli manipülasyonun erken fark edilmesinin hayati önem taşıdığını belirtiyor. İşte detaylar...
“Deliriyor muyum?” sorusunu sorduran gaslighting, manipülasyonun en görünmez türlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor; psikiyatristler mağdurların yaşadıklarını mutlaka güvenilir kişilerle paylaşmasını öneriyor.
GASLIGHTING NEDİR?
Gaslighting, bir kişinin bilinçli ya da bilinçsiz olarak karşısındaki bireyin gerçeklik algısını, düşüncelerini ve davranışlarını manipüle etmeyi amaçlayan sinsi bir psikolojik taciz türüdür. Hem duygusal bir istismar yöntemi hem de bir sosyal etki biçimi olarak kabul edilir. Manipülatör, mağdurun kendisinden ve yaşadıklarından şüphe etmesi için farklı stratejiler kullanarak kontrol sağlamaya çalışır.
Bu kavram ilk kez İngiliz yazar Patrick Hamilton’ın 1938 yılında yazdığı “Gas Light” adlı tiyatro oyununda ortaya çıkmıştır. Ardından 1940’ta İngiltere’de, 1944’te ise Amerika’da çekilen film uyarlamalarıyla geniş kitlelere ulaşmış ve toplumda büyük yankı uyandırmıştır. Hikâyede, eşinden gizli gaz lambasının ışığını gün geçtikçe azaltan bir adamın, kadının “delirdiğine” inanmasını sağlayacak şekilde gerçekliği çarpıtması anlatılır. Bu durum, kadının hafızasını ve akıl sağlığını sorgulamasına yol açar.
GASLIGHTING’İN AMAÇLARI VE ETKİLERİ
Gaslighting’in temel hedefi, mağduru kontrol etmek ve manipülatörün çıkarlarını korumaktır. Çoğunlukla yakın ilişkilerde görülen bu davranış biçimi, kişinin duygularını, zekâsını ve akıl sağlığını sorgulamasına neden olur. Mağdur zamanla özgüvenini kaybedebilir, kendini yetersiz, hatalı ve suçlu hissedebilir.
Bazı bireyler bu yöntemi bilinçli olarak kullanırken, kimi kişiler ise geçmişteki travmaları veya güvensiz aile ortamlarında öğrendikleri baş etme mekanizmaları nedeniyle farkında olmadan bu davranışları sergileyebilir. Psikopatolojik açıdan bakıldığında, özellikle Narsistik Kişilik Bozukluğu veya Antisosyal Kişilik Bozukluğu gibi kişilik bozukluklarında gaslighting davranışının daha sık görüldüğü bilinmektedir.
GASLIGHTING'DE KULLANILAN YÖNTEMLER
Gaslighting sürecinde manipulatif kişi mağdurun gerçeklik algısını bozmak için belirli davranış kalıpları kullanır. En yaygın gaslighting yöntemleri şunlardır:
Yalan Söylemek: Mağdurun gerçeklik algısını sarsmak için açıkça yalan ifade etmek.
Gerçekleri Çarpıtmak: Bilgileri manipülatif şekilde değiştirip farklı bir senaryo sunmak.
İnkar Etmek: Yaşanmış olayları veya söylenmiş sözleri reddederek mağdurun hafızasını sorgulamasına neden olmak.
Hafızayı Sorgulatmak: Mağdurun hatırladıklarından emin olamamasına yol açacak şüpheler yaratmak.
Duyguları Geçersiz Kılmak: Mağdurun duygularını küçümsemek, abartılı ya da önemsiz göstermek.
Sürekli Eleştiri: Kişinin özgüvenini yıpratacak şekilde devamlı eleştiride bulunmak.
Akıl Sağlığını Sorgulamak: Mağdurun “delirdiğini” ima ederek kendinden şüphe etmesini sağlamak.
Olayları Yanlış Aktarmak: Yaşananları olduğundan farklı yansıtarak kişinin hafızasına olan güvenini sarsmak.
Bu yöntemler tek tek ya da bir arada kullanılarak mağdurda sistematik bir gerçeklik bozulması oluşturur.
GASLIGHTING BELİRTİLERİ
Gaslighting’e maruz kalan kişiler genellikle düşüncelerinden ve duygularından emin olamamaya başlar. Psikologlar bu durumun zamanla kişinin karar verme becerilerini, ruh sağlığını ve öz değeri etkilediğini belirtir. Aşağıdaki belirtiler gaslighting’in güçlü göstergeleridir:
- Karar vermede zorlanma
- Hafızaya dair belirsizlik ve tereddüt
- Duygusal dalgalanmalar
- Özgüven kaybı
- Manipülatör olmadan karar alamama hissi
- Sosyal çevreden uzaklaşma
Kişi kendine sıkça “Acaba sorun bende mi?”, “Deliriyor muyum?”, “Nerede hata yapıyorum?” gibi sorular soruyorsa bu durum gaslighting’e işaret edebilir.
GASLIGHTING SONUÇLARI
Gaslighting mağdurunda ortaya çıkabilecek başlıca sonuçlar şunlardır:
- Hatayı sürekli kendinde arama
- Akıl sağlığından şüphe duyma
- Ciddi özgüven kaybı
- Sürekli özür dileme ihtiyacı
- Sosyal hayattan ve yakın çevreden uzaklaşma
- Gerçeklik algısının bozulması
Bu etkiler uzun vadede kişinin psikolojik dayanıklılığını zayıflatabilir ve ilişkilerinde sağlıksız bağlar geliştirmesine neden olabilir.
GASLIGHTING İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
Gaslighting ile mücadelede en önemli adım, yaşanan manipülasyonların farkına varmaktır. Bu süreçte yapılabilecekler şunlardır:
- Şüpheli durumları not almak veya ses kaydı ile belgelemek
- Yaşananları güvendiğiniz kişilerle paylaşmak
- Mümkünse manipülatörden fiziksel ve duygusal olarak uzaklaşmak
- Uzaklaşmanın zor olduğu durumlarda profesyonel destek almak ve terapi sürecine başlamak
Gaslighting çoğu zaman uzun bir süreçte geliştiği için, kişi yaşadıklarını bir başkasıyla paylaştığında durumun fark edilmesi kolaylaşır. Profesyonel bir uzmandan alınacak destek, bu süreçte kişinin kendi gerçekliğine yeniden güven kazanmasına yardımcı olur.
Görsel Kaynak: shutterstock
