25. yıl dönümünde Friends eleştirisi: Efsane dizi nasıl 'okumuş düşmanlığı' yaydı, Trump'ın yükselişi ve Brexit'te nasıl rol oynadı?
Amerikalı çizgi romancı David Hopkins, 2016'da ünlü televizyon dizisini şaka yollu "Batı medeniyetinin sonunu tetikleyen yapım" diye tanımlamıştı. Hopkins, yıllar sonra dizinin bilhassa Ross karakterinin işlenme biçimiyle aydın düşmanlığı yaydığı konusunda çok ciddi olduğunu söylüyor.
#resim#716999#- Getty Images
Amerikalı çizgi roman yazarı David Hopkins üç yıl kadar önce Friends ile ilgili makalesine "Batı medeniyetinin sonunu tetikleyen dizi" başlığını atmıştı. Makaleyi o günden bugüne 4 milyonu aşkın kişi okudu.
Efsane dizi 22 Eylül'de, ilk bölümünün yayınlanmasının 25. yıl dönümünü kutlarken bu eleştiriler ister istemez hatırlandı ve Hopkins BBC'ye sözlerinde bir abartı olduğunu ama özellikle dikkat çekmesi için böyle bir başlık attığını söyledi.
#resim#717000#- David Hopkins
Hopkins eleştirilerinde ısrarlı ve "Friends'de olanlar dünyada olacakların habercisiydi" diyor.
'Ben gülemiyorum'
Hopkins "Friends'de olanlar" derken bilhassa dizideki bir çok kez boşanmış paleontolog Ross Geller karakteriyle, dizide çevresindeki bütün arkadaşları ve giderek diziyi izleyen milyonlar tarafından sürekli dalga geçilmesi üzerine kurgulanan senaryodan söz ediyor.
2004 yılında son bölümü yayınlanan dizinin her bir bölümü 10 yılı aşkın bir süre 23 milyon kişi tarafından izlenmişti, halen de tekrarları izleniyor.
#resim#717001#- Getty Images
"Bunu bir komedi olarak görebilirsiniz ama ben sizinle birlikte gülemiyorum. Bana göre Friends Amerika'da hızla yayılan acımasız aydın düşmanlığının simgesi. Yetenekli ve bilgili bir adam ülkesinin budala vatandaşları tarafından hedef alınıyor."
Hopkins, makalesinde programda Ross karakterinin diğer 5 arkadaşı tarafından alaya alındığı bölümlerden böyle bahsetmişti.
Hâlâ haklı olduğunu ve o dalga geçişlerin Donald Trump'ın ABD başkanlığına yükselişi, İngiltere'de Brexit hareketinin zaferi gibi gelişmelerde rolü olan "aydın-okumuş düşmanlığı" olgusunun habercisi olduğunu düşünüyor.
Hopkins'e göre iki ülkede de siyaset dünyasını tamamen yerinden oynatan bu gelişmelerin temelinde "bilgi ve tecrübe"ye dair yerleşik ölçütlerin reddedilmesi de var ve Trump'un en önemli görevlere tecrübesiz kişileri getirmesi ya da rahatça iklim değişikliğinin bilimsel kanıtlarını sorgulaması bunun örnekleri.
Bilgi ve tecrübeye karşı 'sempatiklik'
Hopkins, 2015 yılında Netflix dizinin 10 sezonunu birden internete koyduğunda oturup hepsini izlemiş. Arka arkaya bölümleri izlerken birden bir aydınlanma anı yaşadığını söylüyor.
"O an gelecek olanları gördüm. Bilgili olmayla dalga geçilmesi ve aptalca davranışların kutsanması" diyor.
#resim#717002#- Getty Images
"Çok yakında biz Amerikalılar politikacılara yetenekleri, bilgi ve tecrübeleri nedeniyle oy vermeyi tamamen bırakacağız. Onun yerini 'kiminle bira içmeyi isterdik' gibi ölçütler alacak. Bu ürkünç bir şey."
Eleştiri ne kadar adil?
Ama bu eleştiri ne kadar adil? Son bölümü Trump'ın başkan adayı olmasından on yılı aşkın bir süre önce, 2004 yılının Mayıs ayında yayınlanmış bir televizyon dizisini bütün bu gelişmelerle ilgili suçlamak doğru mu?
Hopkins bunu yanıtlarken "Friends'in ne kadar tutulduğunu ve bittikten sonra bile ne kadar çok seyredildiğini hatırlamamız lazım. Şov çok etkiliydi. Herkes seyrediyordu ve sürekli olarak Ross'un bu kadar kitabî-bilgili olmasının ne kadar gıcık olduğu mesajını alıyordu. Friends'in ekranlara gelmesinden sonra ülkede çocuğuna Ross adını koyan fazla anne-baba olduğunu sanmıyorum" diyor.
Yazarın bu tespitinin, dizinin çok yaygın olarak izlendiği ülkelerden İngiltere için doğru olduğunu rakamlarla söyleyebiliriz.
İngiltere İstatistik Enstitüsü rakamlarına göre 1996 yılında en çok konulan bebek isimleri listesinde 68. sırada olan Ross, 2016 yılında 720. sıraya gerilemiş!
Friends'in Trump'ın yükselişindeki rolü
2016 yılında, Cumhuriyetçi Parti'den başkanlığa adaylığını koymuş olan Donald Trump'a popüler destek hızla yükselirken, CNN televizyonunun medya eleştirmeni Brian Lowry de bilhassa Friends dizisinin etkisine işaret etmişti.
Friends dizisi 2004 yılında resmen sona erdiğinde, NBC televizyonunun bir yöneticisi, Perşembe akşamları Friends'den boşalan "çok izlenen zaman aralığını" Donald Trump'ın yönettiği "Apprentice" -Türkiye'de de benzeri yapılan ve işadamı Tuncay Özilhan'ın sunduğu- (Çırak) isimli programa vermeye karar verdi.
Trump'ın sunduğu program aslında daha önce başlamıştı ama o yıl ABD'de yılın en çok izlenen 7. televizyon programı oldu.
#resim#717003#- Getty Images
Medya eleştirmeni Brian Lowry "Bu programı izleyen milyonlarca izleyici nezdinde Trump hakkında başarılı ve kararlı bir lider imajı oluştuysa, bunda, Friends'in yerini ona bırakmış olması da dolaylı bir rol oynadı" diyor ve açıklıyor:
"Eğer Friends oyuncuları her bir bölümü için 1 milyon dolar kazandıkları diziye devam etmeye istekli olsalardı, onun oynadığı saate konan Trump'ın programı bu kadar büyük bir hit olmayabilirdi."
Programın gösterildiği NBC televizyonunun yöneticisi Paul Telegdy, yine 2016 yılında "Apprentice olmasaydı Donald Trump'ın Cumhuriyetçilerin başkan adayı olma şansı var mıydı?" şeklindeki bir soruyu "Tabii ki hayır" diye yanıtlamıştı.
Facebook'ta herkes birer uzman
Çizgi roman yazarı David Hopkins'e göre, Friends'in sona erdiği 2004 yılı "okumuşluk karşıtlığı" bakımından bir dönüm noktası.
Bu aynı zamanda çığ gibi büyüyen sosyal medya sitesi Facebook'un ortaya çıktığı ve "Amerikan Idol" adlı gerçek yaşam şov programının ABD'de sekizinci kez yılın en çok seyredilen televizyon programı unvanını aldığı yıl.
#resim#717004#- Getty Images
2004 ayrıca ABD'nin Irak'taki işgaline karşı direnişin yaygınlaştığı ve işgalin, başka ülkelere müdahalenin ciddi şekilde sorgulanmaya başlandığı yıl.
Hopkins, "2004 Grammy ödül töreninde 'en iyi rock albümü' ödülü Green Day'in American Idiot'una (Salak Amerikalı) verildi" diye hatırlatıyor:
"Aslında burada bir istihza var çünkü Green Day olan biteni bayağı eleştiriyordu. 2004, tamamen işin ucunu bırakıp aptallığı bir değer olarak benimsediğimiz yıldır" diyor.
Hopkins'in bir başka gözlemi de Friends'in, 2004 yılında sona ermesine rağmen hiç bir zaman ekranlardan düşmemiş olması. Netflix tarafından tüm sezonları yayımlanmadan önce bile farklı formatlarda ABD ve dünyanın dünyanın dört bir yanında hâlâ izleyicilere ulaşabildiğini hatırlatıyor.
Friends'in aydın-okumuş-bilgili insan küçümseme, alaya alma etkisinin onu izleyen yıllarda "çok başarılı" bazı oyunlar ve dizilerle de sürdürüldüğünü kaydediyor.
Aşırı 'beyaz' ve LGBT karşıtı
Friends, yıllar içinde başka sebeplerle de eleştiriler aldı.
Örneğin New York gibi farklı etnik kökenlerden insanların yaşadığı ve beyaz Amerikalıların 2010 sayımına göre nüfusun yalnızca üçte birini oluşturduğu bir şehirde geçmesine rağmen, hikayede bu etnik çeşitlilik-gerçeklik yansıtılmıyordu.
Üstelik şovda yaratılan negatif LGBT imajı, şişmanlıkla dalga geçilmesi gibi konular yıllar içinde giderek artan ayrımcılık eleştirilerine uğradı.
#resim#717005#- Getty Images
Fakat Hopkins, Ross'a yönelik aşağılamaların etkisinin uzun vadede hepsinden daha zararlı olduğunu çünkü ince ince fark ettirmeden yapıldığını düşünüyor.
"Doğrudan tepki duyacağınız bir hedef alış değildi bu. Açıkça yapılmıyordu" diye açıklıyor.
"Ama Ross ne zaman bilgisini, zekasını gösterse arkadaşları onu yerin dibine batırıyordu. Kendi kendime hep soruyordum, 'niye hâlâ arkadaşlığı sürdürüyor bunlarla' diye. Bu, dizinin etkisini ne kadar uzun süre koruduğunu düşünürseniz çok kaygı verici."
DO NOT DELETE - TRACKER FOR DIGIHUB [49741935]
