Baba Marta, Marteniçka hikayesi ve yapımı: Martenikça, Baba Marta ne demek, anlamı nedir?
Her yıl, Mart ayının başlamasıyla birlikte Balkan ve Trakya coğrafyasında kırmızı-beyaz iplerden örülmüş marteniçka adı verilen bilekler takılıyor. Bir bahar ritüeli olarak yapılan ve Marteniçka, martenitsa, martipi gibi isimlerle anılan marteniçka bilekliklerinin anlamı ve hikayesi araştırılıyor. Peki, Marteniçka nedir? Martipi, Martenitsa, Martenikça ne demek, anlamı nedir? İşte Baba Marta Marteniçka hikayesi ve marteniçka yapımı...
Balkan halkları ve Balkan göçmenleri 1 Mart'tan itibaren kırmızı beyaz iplerden örülmüş bileklikler, süslemeler ve figürlerle baharı karşılıyor. Eski bir Balkan gelleneği olan Marteniçka, Balkanlarda ve Trakya'da hala geçerliliğini korumaya devam eden bir gelenek. Peki her sene Mart ayında yeniden gündeme gelen Marteniçka nedir? Martipi, Martenitsa, Martenikça ne demek, anlamı nedir? Marteniçka nasıl yapılır? İşte Marteniçka hikayesi...
MARTENİÇKA NEDİR?
Marteniçka, Martipi ya da Martenitsa, Balkan ve Trakya coğrafyasında 1 Mart'tan itibaren Mart ayı boyunca bileklere takılan bilekliklere ve süslemelere verilen isimdir. Eski bir Bulgar geleneği olarak bilinse de Marteniçka, tüm Balkan coğrafyasında bilinen hatta Türkiye'de de Balkan göçmenleri sebebiyle her sene kutlanan bir bahar ritüelidir.
Doğa takvimine göre Şubat ayının sonunda leyleklerin göç için yola çıktığı biliniyor. Leyleklerin göç için yola çıkması baharın gelişinin bi göstergesi kabul ediliyor. Mart ayında kırmızı ve beyaz iplerle hazırlanmış bu bileklikler ve süsler iyilik, sağlık, bereket dilekleriyle bileklere bağlanıyor ve Mart ayı boyunca bileklerde kalıyor. Mart ayında senenin ilk leyleği görüldüğü zaman bileklerden çıkarılıp meyve veren bir ağaca bağlanıyor. Mart ayında leylek görülürse marteniçka takılırken dilenen dileklerin gerçekleşeceğine inanılıyor.
MARTENİÇKA HİKAYESİ NEDİR?
Bulgaristan folkloründe Marteniçkaya dair çeşitli efsaneler anlatılır. Bunlardan biri de Baba Marta'dır. Bulgarlart 1 Mart'tan itibaren Baba Marta (Marta Nine) günlerinin başladığına inanırlar. Baba Marta - Marta Nine, günümüze kadar korunmuş en saygın geleneklerden biridir. Bu takılar, meyve ağaçlarına, evlere, ev hayvanlarına da takılırlar. Bu şekilde yeni başlayan tarım yılının da bereketli ve verimli olması için dilekler tutulur.
İlk martenitsalar, başka takı ve detaylar kullanmadan, sadece kırmızı beyaz ipliklerden yapılırmış ve nazardan korunmak için insanlara ve hayvanlara takılırmış. Bazı bölgelerde bu bükülmüş kırmızı-beyaz sicime altın veya gümüş para bağlanırmış, bu da hastalıklardan korunmak için bir simge olarak kullanılırmış.
Otantik bir sanat niteliğinde olan halkın güzellik ve estetik duygusu daha geç dönemlerde martenitsalarda da kendini gösterir. Önceleri kırmızı-beyaz yünden yapılan martenitsalara, püskül, top, insan gibi değişik şekiller verilir. Martenitsaların gelmiş geçmiş tarihinde en önemli yere sahip olan şekiller ise; "Pijo ve Penda" adıyla bilinen kırmızı ve beyaz ipten yapılmış kuklalardır.
Martenitsalarda kullanılan beyaz renk uzun ömrü, kırmızı renk ise sağlık ve gücü temsil eder.
MARTENİÇKA NASIL YAPILIR?
Geleneğe göre marteniçkaların satın alınmaması ya hediye edilmesi ya da örülmesi gerekir. Balkan coğrafyasında 1 Mart'ta herkes birbirine marteniçka hediye eder. Marteniçka örmek oldukça kolaydır. Bir parça kırmızı ip ve bir parça beyaz ip marteniçka örmek için yeterlidir. Kırmızı ve beyaz ipi bir ucundan birbirine bağlayıp diğer uçları birbirine dolayarak marteniçka örebilirsiniz. İsteyen tığ ya da şişle de örgü örer gibi istediği şekilde marteniçka örebilir. Marteniçkalara isteğe göre boncuk ve süslemeler de takılabilir.
