Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 11 yıl sonra gelen Mısır ziyareti: Neler bekleniyor?

Cumhurbaşkanı Erdoğan yönetiminin 2021 yılında dış politikada bir diyalog açılımı yapma kararı almasının bir yansıması da Mısır’da oldu. Türkiye, Mısır’la yeni bir sayfa açmak için adım attı.

Kahire ile Ankara arasındaki ilk resmi yakınlaşma, Salih Mutlu Şen’in Türkiye'nin Kahire maslahatgüzarı olarak atanmasıyla başladı. İlişkilerde dönüm noktasıysa, Erdoğan’ın 2022 FIFA Dünya Kupası'nın açılış törenine katılmak üzere gittiği Katar’da Sisi ile bir araya gelerek el sıkışması oldu.

6 Şubat'ta yaşanan depremlerin ardından Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şükrü Türkiye'yi ziyaret etti. Mart ayındaysa eski bakan Mevlüt Çavuşoğlu, Kahire'ye giderek, 11 yıl sonra Türkiye'den Mısır'ı ziyaret eden ilk dışişleri bakanı oldu. Türkiye ve Mısır 4 Temmuz 2023’te iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin büyükelçi seviyesine çıkarılmasına karar vererek karşılıklı büyükelçi atadı.

Bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyareti ile iki ülke arasındaki ilişkiler yeni bir aşamaya geçecek.

Türkiye açısından bu ziyaretin en önemli ayağı, İsrail ve Hamas arasındaki çatışmalarda Mısır’ın pozisyonu. Mısır, ateşkes görüşmelerine ev sahipliği yapan stratejik bir ülke. ABD, İsrail ve Hamas yetkilileri Kahire’de görüşmelerini sürdürüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan bu ziyaretinde Mısır’ın Hamas’ın yanında pozisyon almasını sağlama ve İsrail’in saldırılarının durdurulmasında beraber politika inşa etmek için ortak bir zemin arama amacında. Ancak Sisi yönetiminin Müslüman Kardeşlere olan sert ve keskin tavrı, Müslüman Kardeşler’in bir kolu olan Hamas’a destek vermesinin önündeki en büyük engel. Hamas bu sebeple Katar’a daha yakın.

Görüşmenin bir diğer kritik başlığı ise ikili ilişkileri özellikle ekonomi çerçevesinde canlandırmak, 11 yılın izlerini kapatmak. Mısır, Türkiye’nin Afrika’daki en büyük ticaret ortağı. İki ülke, savunma sanayii alanında da işbirliğini geliştirmek istiyor. 10 milyar dolar civarında gerçekleşen ticaret hacminin kısa bir sürede 15 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor.

Köprüler neden atılmıştı?

2010 yılında Kuzey Afrika ülkesi Tunus’ta çıkan ekmek ve özgürlük kavgası, tüm Orta Doğu’yu sardı ve düzeni temelden sarstı. Geniş halk kitleleri daha fazla refah, daha fazla özgürlük talebiyle bölgedeki hemen hemen tüm ülkelerde otorite ile çatıştı. Bu ülkelerden biri de Mısır.

Kahire’nin Tahrir Meydanı’nda dönemin Mısır lideri Mübarek’e karşı yürütülen protestoların sonucunda kanlarını akıtan Mısır halkı 30 yıllık diktatörü devirdi. Hemen akabinde 2012 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri’ni Müslüman Kardeşler’in liderlerinden Muhammed Mursi kazandı. Katılım oranının yüzde 47’de kaldığı seçimlerde oyların yüzde 52’sini alan Mursi, Mısır’ın yeni lideri oldu. Hamas’ın da parçası olduğu Müslüman Kardeşler, Arap dünyasının birçok ülkesinde teşkilatı olan geniş ve 100 yıllık bir siyasi hareket.

Dönemin Başbakanı Erdoğan, Cumhurbaşkanı Mursi ile yakın ilişkiler kurarken, 2012 yılındaki Kahire ziyaretinde Mısır kamuoyuna ‘laikliği’ önermiş, “Laiklik kesinlikle ateizm değildir. Mısır'ın da laik bir anayasaya sahip olmasını tavsiye ediyorum” demişti. Daha sonra Mursi de Türkiye’yi ziyaret etmiş, AK Parti kongresinde konuşma yapmıştı.

Özellikle Davos ve Mavi Marmara krizlerinin ardından Türkiye, İsrail ile ilişkileri kesmişken Mısır’ın Müslüman Kardeşler’in kontrolünde olması iki ülkeyi bölgedeki en önde gelen müttefik konumuna getirdi.

Ancak henüz ilk yılını doldurmamış Mursi’ye karşı meydanlar yeniden hareketlenmeye başladı. Kurucu meclisin yeni anayasa taslağını tamamlayabilmesini sağlamak isteyen Mursi, kendisine geniş yetkiler veren bir kararname yayınladı. Daha sonra anayasa taslağı için referandum yapılana kadar silahlı kuvvetlere ulusal kurumları ve oy verme yerlerini koruma yetkisi veren bir kararname daha yayınladı. Ateşi sönmemiş ve meydanlardan çekilmemiş kitleler, bir protesto dalgası başlattı.

Mursi’den memnun olmayan bir kişi daha vardı: Dönemin ABD Başkanı Barrack obama. Başta Mübarek’e karşı Mursi’ye destek veren obama, daha sonra Mursi’ye verdiği desteği geri çekti.

İç karışıklıkların pençesinden kurtulamayan Mısır'ın, demokratik bir şekilde seçilmiş ilk cumhurbaşkanı olan Mursi, iktidarda yalnızca bir sene kalabildi. 3 Temmuz 2013 tarihinde Mursi'nin devrilmesiyle sonuçlanan darbenin ardından Genelkurmay Başkanı Abdülfettah el -Sisi ülkenin başına geçti. Mursi tutuklandı ve haftalarca bilinmeyen bir yerde ev hapsinde kaldı. Mursi'yi destekleyen Müslüman Kardeşler üyelerinin eylemleri de kanlı şekilde bastırıldı.

Mursi’nin devrilmesi ve Müslüman Kardeşler’e karşı başlatılan süreç, Türkiye ve Mısır arasındaki ikili ilişkileri kopma noktasına taşıdı. Türkiye’nin duruma sert tepki göstermesinin ardından Mısır da Türkiye’nin büyükelçisini “persona nongrata” yani istenmeyen kişi ilan etti. Türkiye ve Mısır büyükelçilerini karşılıklı olarak geri çağırdı. ABD ve Batı dünyası ise Sisi’nin darbesini bir ‘darbe’ olarak nitelemedi.

Türkiye, Sisi’ye sert tepki gösterdi. Rabia selamı, Sisi’nin darbesinin ardından Mursi destekçilerinin protestolarında doğdu. Mısır'daki protestoların merkezi durumunda olan Rabiatü'l Adeviyye meydanındaki insanlar, hem Rabia’nın kelime manasının 4 demek olduğu için, hem meydanın ismini çağrıştırdığı için, hem de Tahrir Meydanı'nda toplanan kalabalıktan ayrı olduklarını belli etmek için, dört parmaklarını kaldırarak bir işaret yapmaya başladılar.

İki ülke süreç içinde birçok konuda karşı karşıya gelirken, Türkiye ve Mısır arasında kopan bağlar, Doğu Akdeniz’deki doğalgaz rezervlerinin paylaşımında Mısır ve Yunanistan’ı yakınlaştıran önemli bir unsur oldu. İsrail ile de normalleşme adımları atan Mısır, Doğu Akdeniz’de güçlü bir pozisyon aldı.

Bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 11 yıl sonra gerçekleştirdiği ziyaret hem iki ülke arasındaki ilişkilerin geleceği hem de Türkiye’nin yeni dönem dış politikası için de dikkatle takip edilecek.