Kıdem tazminatında tavan delindi

İş Kanunu’na tabi çalışanların kıdem tazminatı, aynı işverene bağlı işyerlerinde çalıştıkları her bir yıla karşılık, son aldıkları giydirilmiş brüt ücret tutarında ödeniyor. Giydirilmiş ücretin içinde, brüt ücrete ilaveten düzenli yapılan sosyal yardımlar da yer alıyor

Kanuna göre, giydirilmiş brüt ücreti yüksek olanlar için kıdem tazminatı tavanı uygulanıyor. Bir yıllık çalışma karşılığı ödenen kıdem tazminatı, iş akdinin sona erdiği tarihteki kıdem tazminatı tavanını aşamıyor.

Kıdem tazminatı tavanı ise en yüksek devlet memuruna bir yıl için ödenen emekli ikramiyesine göre belirleniyor. Kıdem tazminatı tavanı memur maaş katsayısına bağlı olarak, istisnai yıllar hariç olmak üzere genellikle 6 ayda bir ocak ve temmuz aylarında artırılıyor.

1992 YILINDA TAVAN, ASGARİ ÜCRETİN 5.7 KATI OLDU

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre, kıdem tazminatı tavanı, TL’den henüz 6 sıfırın atılmadığı 1992 yılının ocak – haziran döneminde 4 milyon 593 bin TL olarak uygulandı. Aynı dönemde 16 yaşından büyükler için uygulanan asgari ücret ise 801 bin lira oldu. Kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 5.7 katı olarak belirlendi.

TL’den 6 sıfırın atılmadığı 2002 yılı ocak – haziran döneminde ise 222 milyon liralık (222 TL) asgari ücrete karşılık, 1 milyar 89.9 milyon lira (1.089,90 TL) kıdem tazminatı tavanı uygulandı. Kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 4.9 katı oldu.

30 YILDA ASGARİ ÜCRETİN 2 KATINA GERİLEDİ

Kıdem tazminatı tavanının asgari ücrete oranı 2004-2009 yıllarında 3.5 kat düzeyinde seyretti. 2016 yılında asgari ücretin 2.5 katına geriledi.

2023 yılına gelindiğinde brüt asgari ücret 10.008 TL olurken, kıdem tazminatı tavanı 19.982,83 TL olarak belirlendi. Kıdem tazminatı tavanı, asgari ücretin 2 katına geriledi.

2023 yılındaki kıdem tazminatı tavanı, 1992’deki oran üzerinden belirlenseydi 19 bin 982,83 TL yerine 57 bin lira, 2002 yılındaki oran uygulansaydı 49 bin lira olacaktı. Yüksek ücretle çalışanlar, her bir yıl için 49 bin liraya kadar kıdem tazminatı alabilecekti.

BEYAZ YAKALI ÇALIŞANLARIN VE SENDİKALI İŞÇİLERİN KIDEM TAZMİNATI ERİDİ

Kıdem tazminatı tavanındaki artışın asgari ücret karşısında düşük kalması, çalışanların hak ettiği kıdem tazminatını eksik alması sonucunu doğurdu. Bu durum daha çok beyaz yakalı çalışanlar ile kamu işçileri başta olmak üzere ücreti ortalamanın üzerinde olan bazı sendikalı işyerlerinde çalışan işçileri etkiledi.

Örneğin 10 yıllık hizmeti bulunan ve brüt ücreti 30 bin lira olan bir kişi bu yılın ocak – haziran döneminde iş akdi sona erdiğinde, mevcut tavan üzerinden 199 bin 828 lira kıdem tazminatı alabilecek. 1992 veya 2002 yılındaki tavan uygulansaydı, 300 bin liralık kıdem tazminatının tamamını alabilecekti.

Kamu işyerleri ile sendikalı işyerlerinde çalışma süresi genellikle çok daha uzun oluyor. Yirmi yıl çalışan bir işçinin kaybı ikiye katlanıyor ve 100 bin liradan 200 bin liraya çıkıyor.

KIDEM TAZMİNATINA ERİŞİM ZORLAŞIYOR

Öte yandan, Av. Dr. Murat Özveri ve Av. İrfan Taşkın’ın katkılarıyla DİSK Araştırma Merkezi’nce ekim ayında hazırlanan rapora göre, çalışanların kıdem tazminatına erişimi de giderek zorlaşıyor. Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılan işten çıkış bildirimlerine dayanarak hazırlanan rapora göre, 2015 - 2021 yılları arasında SGK’ya toplam 124 milyon 90 bin işten çıkış bildirimi yapıldı. İşten çıkış bildirimleri aynı dönemdeki toplam sigortalı işçi sayısını aştı. Örneğin, 2021 yılında 16.2 milyon sigortalı işçiye karşılık SGK’ya 17.8 milyon işten çıkış bildirimi yapıldı.

İşten çıkış bildirimlerinin yüzde 80’i kıdem tazminatı ödenmeyecek şekilde düzenlendi. 2015 – 2021 dönemindeki işten çıkış bildirimlerinin 56.6 milyonunda işçiler istifa etmiş gösterildi. İstifa eden işçiler hiçbir şekilde kıdem tazminatı alamıyor. Diğer gerekçeler ise Kod 29 veya tazminatsız işten çıkarma olarak gösterildi.

Bu şekilde işten çıkartılan işçiler, ancak uzun uğraşılar sonucu davayı kazanabilirler ise kıdem tazminatı alabiliyorlar. Aksi takdirde kıdem tazminatı alamıyorlar.