Kapitülasyon nedir, ne demek ve ne zaman kaldırıldı? Kapitülasyonların kaldırılması ve tarihe etkileri
Kapitülasyon; bir devletin imzalanan birtakım antlaşmalarla, bir başka devlet ya da devletlere tanıdığı siyasi, ekonomik ve adli ayrıcalıklar olarak tarif edilmektedir. Sözleşme yapma anlamına gelen ve Latince bir kelime olan "capitulare" sözcüğünden türetilen, dar ve geniş kapsamlı olabilen kapitülasyon nedir? İlk kapitülasyon kime verildi? Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Tarih boyunca birçok devlette gerçekleşen kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti’nde yaşanmıştır. Özellikle Osmanlı Devleti’ni, hem siyaseten hem de ekonomik olarak kötü etkileyen ve zor duruma düşüren kapitülasyon ne zaman kaldırıldı? Kapitülasyonları sürekli hale getiren padişah kimdir? Kapitülasyon ne demek sorularına yanıt aradığımız içeriğimizi sizler için hazırladık. İşte, tüm detaylar…
Kapitülasyon Nedir?
Bir devletin, anlaşma yoluyla başka bir devlete ya da birden fazla devlete tanıdığı siyasi, adli ve ekonomik ayrıcalıklara kapitülasyon adı verilmektedir. Özellikle yükselme dönemi ile birlikte Osmanlı Devleti’nde de görülen kapitülasyonlar, zaman içinde devletin siyasi ve ekonomik bağımsızlığını tehdit eder hale gelmiştir. İlk etapta kendi çıkarlarını korumak için bu antlaşmalara imza atan Osmanlı Devleti, zaman içinde kendine ait limanları ve ticaret yollarını kullanamaz hale gelmiş ve ülke ekonomisi büyük bir çöküşe doğru hızla ilerlemiştir.
İlk Kapitülasyon Kime Verildi?
Osmanlı Devleti tarihinde ilk kapitülasyon, 1. Murad’ın hükümdarlığı sırasında Ragusa Cumhuriyeti’ne verilmiştir. Dalmaçya kıyısında yer alan Dubrovnik kentinde hüküm süren bu şehir devleti, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki hızlı ilerleyişine karşı koyamamış ve Osmanlı Devleti’ne 500 duka haraç vermeye başlamıştır. Osmanlı hâkimiyetini ve haraç ödemeyi kabul eden Ragusa Cumhuriyeti, bunun karşılığında, Türk topraklarında serbestçe ticaret yapma hakkı elde etmiş; Ege, Marmara ve Akdeniz’de serbestçe dolaşmaya başlamıştır. 1 Murad zamanında Ragusa Cumhuriyeti’ne verilen bu ticari imtiyazlar, Osmanlı Devleti’nin verdiği ilk kapitülasyon olarak kabul edilmektedir.
Kapitülasyonları Sürekli Hale Getiren Padişah
Osmanlı Devleti tarihinde, ilk kez 1. Murad zamanında verilen ve Fatih Sultan Mehmed ile Kanuni Sultan Süleyman döneminde artarak devam eden kapitülasyonların, sürekli bir hale getirilmesi 1. Mahmud döneminde gerçekleşmiştir. Fransa; 18 Eylül 1739 tarihinde Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan Belgrad Antlaşması’nda arabulucuk yapmış ve bunun karşılığında da Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir. Daha önce verilen kapitülasyonlar, antlaşmayı imzalayan iki hükümdarın yaşam süresi ile sınırlı kalırken, bu tarihten itibaren verilen kapitülasyonlarda bu kural aranmamıştır.
Kapitülasyonların Kaldırılması
Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonların kaldırılması zaman zaman tartışılmış, birtakım girişimlerde bulunulmuş fakat bu hususta herhangi bir başarı sağlanamamıştır. Özellikle 1. Dünya Savaşı esnasında 7 Eylül 1914 tarihinde; Osmanlı Devleti, tüm devlet temsilciliklerine kapitülasyonları kaldırdığı bildirmiş ancak savaşın kaybedilmesi ile bu mümkün olmamıştır. Savaşın ardından imzalanan Sevr Barış Antlaşması ile bu kapitülasyonları tekrar canlandırmak isteyen batılı güçler bu kez de karşısında yeni kurulmakta olan Türkiye Cumhuriyeti’ni bulmuştur.
Kapitülasyon Ne Zaman Kaldırıldı?
Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlere vermiş olduğu kapitülasyonlar, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile kaldırılmıştır. Lozan’da yapılan görüşmelerin en tartışmalı geçen kısmı kapitülasyonlar konusu olmuş ve İtilaf güçlerinin bu ayrıcalıkların aynı şekilde devam etmesini istemeleri sebebiyle İsmet Paşa barış görüşmelerini terk etmiştir. Yaklaşık 2,5 ay sonra devam eden görüşmelerde ise Türk heyetinin dirayetli tavırları neticesinde kapitülasyonlar kesin olarak yürürlükten kaldırılmıştır.
Peki, kapitülasyonların kaldırılması hangi ilke ile doğruda ilgilidir? Kapitülasyonların kaldırılması milliyetçilik ilkesi ile doğrudan ilgilidir. Çünkü yabancı devletlere tanınan bu siyasi, adli ve ekonomik haklar, milliyetçilik ilkesi ile taban tabana zıt durumdadır.
