ABD'de son 5 ayda 27 okul saldırısı: Dünyada silah yasaları nasıl işliyor?

ABD'de Teksas'ın Uvalde kentinde 18 yaşındaki saldırganın ilkokula silahlı saldırısı sonucunda 19 çocuk ve 1 öğretmen hayatını kaybetti. Çok değil yalnızca 10 gün önce ise siyahileri hedef alan bir saldırgan 10 kişiyi öldürmüştü.

ABD'li kar amacı gütmeyen kuruluş Gun Violence Archive'e göre, ABD'de son 1 ayda en az 4 kişinin hayatını kaybettiği 215 silahlı saldırı gerçekleşti. Aynı verilere göre, geçtiğimiz sene 693 silahlı saldırı gerçekleşti ve bunların 28'inde en az 4 kişi hayatını kaybetti.

ABD'nin bireysel silahlanma sorunu yıllardır farklı görüşteki birçok başkan döneminde tartışma konusu olsa da özellikle silah lobilerinin çabaları ile ilerleme kaydedilemiyor.

ABD genelinde, açık ve gizli silah taşıma için izin gerektiren dokuz eyalet var. Bunun dışında çoğu eyalet silahların izinsiz olarak açıkta taşınmasına izin veriyor.

ABD BAĞIMSIZLIK SAVAŞI'NDAN BU YANA HAYATINI KAYBEDEN ASKERLERDEN DAHA FAZLA ÖLÜM

ABD'de ateşli silah kaynaklı ölümler, 1968 ile 2017 yılları arasında 1,5 milyonu aştı. Bu sayı, 1775'teki Amerikan Bağımsızlık Savaşı'ndan bu yana her ABD çatışmasında öldürülen asker sayısından daha yüksek.

Yalnızca 2020'de, cinayet veya intihar yoluyla, sadece silah kaynaklı 45 binden fazla Amerikalı hayatını kaybetti. Bu rakam, beş yıl öncesine göre %25'lik, 2010'a göre ise %43'lük bir artışı temsil ediyor.

Bu sorunun temelinde silaha ulaşımın kolaylığı ve eyaletlere bağlı değişen yasalar yer alıyor.

Uluslararası ve Kalkınma Araştırmaları Enstitüsü'nün bağımsız bir araştırma projesi Küçük Silahlar Araştırması'nın verilerine göre sayısını hesaplamak zor olsa da, elde edilen rakamlar, ABD'de 2018'de dolaşımda 390 milyon silah olduğunu öne sürüyor.

Daha yeni verilerde ise silah satın alanların son birkaç yılda önemli ölçüde arttığını da gösteriyor. Annals of Internal Medicine tarafından Şubat ayında yayınlanan bir araştırma, 7,5 milyon ABD'li yetişkinin, Ocak 2019 ile Nisan 2021 arasında ilk kez silah sahibi olduklarını ortaya koydu.

Ateşli silahların halka açık yerlerde, bir şekilde taşınmasına şu anda 45 eyalette izin veriliyor. Sadece yedi eyalette, insanların gizli bir ateşli silah taşımaya yönelik güvenilir bir gerekçe veya kanıtlanmış ihtiyaç sunması gerekiyor.

Ulusal Tüfek Birliği (NRA), ABD’deki en güçlü silah lobisi olmaya devam ederken, yüksek bütçeye sahip olmaları ve senatörlere verdikleri maddi destek herhangi bir adım atılmasını ciddi oranda engelliyor.

DÜNYADA DURUM NE?

Silah şiddeti; ateşli silahlara kolay erişimin, yasaların zayıf düzenlemesinin veya kötü uygulanmasının hüküm sürdüğü Amerika'da özellikle yaygın. Latin Amerika ve Karayipler'deki yolsuzluk, organize suç sorunu daha da körüklüyor.

Uluslarası Af Örgütü'nün verilerine göer ateşli silahlarla işlenen cinayetlerin en fazla olduğu yerler

%91,1 El Salvador

%72 ile Brezilya

%58,9 ile Honduras olarak görülüyor.

Küresel olarak, Latin Amerika ve Karayipler'deki ülkeler, El Salvador, Venezuela, Guatemala, Kolombiya ve Honduras ile birlikte en yüksek ateşli silah cinayet oranlarından muzdarip.

Uyuşturucu karteli faaliyetleri ve eski çatışmalardan kaynaklanan ateşli silahların varlığı katkıda bulunan faktörlerden. Ancak Latin Amerika ve Karayipler'deki silahla bağlantılı şiddet, ABD'den gelen silahlarla daha da şiddetleniyor. Şubat 2021 tarihli ABD Hükümet Hesap Verebilirlik Ofisi raporuna göre, ABD'den yaklaşık 200 bin ateşli silah her yıl Meksika sınırını geçiyor. 2019'da, Meksika'da kolluk kuvvetleri tarafından ele geçirilen ve kimlik tespiti için ATF'ye gönderilen ateşli silahların yaklaşık %68'inin izi ABD'ye kadar uzandı.

AVRUPA'DA ÖLÜM ORANI AZ, AVLANMA İÇİN KULLANIM FAZLA

Bununla beraber Avrupa ülkelerinde en fazla silah barındıran ülkeler arasında İsviçre ve Finlandiya yer alıyor. Ancak Finlandiya İçişleri Bakanlığı, silah izinlerinin yaklaşık yüzde 60’ının avlanma için verildiğini söylüyor. Finlandiya'daki yaklaşık 1,5 milyon kayıtlı küçük ateşli silah olduğu tahmin edilirken tam otomatik silahlara genellikle izin verilmiyor, halka açık yerlerde silah taşıma ise yalnızca güvenlik görevlileri ve kolluk kuvvetlerine veriliyor.

Avrupa ülkelerinin bu konuda ABD ile en keskin ayrıldığı konulardan biri bu anlamda ruhsat ve erişilebilirlik olarak öne çıkıyor. Almanya'da geçerli olan Ateşli Silahlar Yasası'na göre, silah sahibi olmak için bir 'silah bulundurma' ruhsatı, silah kullanmak için ise 'silah taşıma ruhsatı' almanız şart. ABD'de özellikle toplu saldırılarda sıkça adını duyduğumuz tam otomatik tüfekler ve makineli tüfeklerin ise bireysel olarak kullanılması yasak. DW'in verilerine göre son on yılda bir adli suçtan hüküm giyenlerin de ateşli silah bulundurma hakkı bulunmuyor.

Türkiye'de ise son olarak 2011'de Umut Vakfı'nın elde ettiği verilerde 9 milyon silah olduğu tahmin ediliyor. Her 100 kişiden 12’sinde silah olduğu ve bununla birlikte ise 178 ülke arasında silahlanma konusunda Türkiye'nin 14.sırada olduğu belirtiliyor. Türkiye'de yasalara göre otomatik ve yarı otomatik ruhsata tabi olan küçük silahların lisanslarının verilmesi için 'gerçek bir neden' gerekli görülmektedir.

ABD'DE NEDEN DAHA FAZLA?

Nisan 2021 PeW anketine göre, ABD'li yetişkinlerin neredeyse üçte biri, daha fazla insanın silah sahibi olması durumunda daha az suç olacağına inanıyor. Bununla birlikte çok sayıda çalışma, insanların ateşli silahlara kolay erişiminin olduğu yerlerde, intihar, cinayet dahil, silahla ilgili ölümlerin daha sık olma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Bu durumda, ABD'nin kişi başına düşen ölüm oranının diğer gelişmiş ülkeden daha fazla olması şaşırtıcı değil.

ABD'deki oran, dünyadaki yedinci en yüksek silah sahibi olma oranına sahip olan Kanada'dakinden sekiz kat daha fazla. Sağlık Metrikleri ve Değerlendirme Enstitüsü'nün (IHME) 2019 verilerine göre, Avrupa Birliği'nden 22 kat ve Avustralya'dakinden ise 23 kat daha fazla.

DEVLETLER SİLAH ŞİDDETİNİ NASIL DURDURABİLİR?

Uluslarası Af Örgütü'ne göre etkili bir şekilde uygulanan silah düzenlemesi ve şiddeti önleme projeleri katliamları tamamen sona erdirmese de saldırıların önüne geçebilir.

Uzmanlar bu kapsamda kişilerin bireysel olarak ateşli silahlara erişiminin ve kullanım alanlarının devletler tarafından düzenlenerek bazı temel sistemler kurulmasının zorunluğu olduğu konusunda hemfikir. Bununla beraber ABD'de izinsiz taşıma izni veren eyaletlerin bu konuda denetimi artırması ve yasaları katılaştırması gerekiyor.

Tam otomatik ateşli silahlar, yarı otomatik saldırı tüfekleri, hafif makineli tüfekler gibi yaralanmaya yol açması muhtemel olanlar da dahil olmak üzere, kamu güvenliği için risk oluşturan ateşli silahların özel kişiler tarafından kullanılmasının yasaklanması ise uzmanlar tarafından bir diğer 'olmazsa olmaz' olarak gösteriliyor.

Ancak geçtiğimiz aylarda ABD'nin en güçlü silah lobisi Ulusal Tüfek Birliği (NRA) ateşli silah eğitimini 'güvenlik' için teşvik etmeye ve kamu programlarını ilerletmeye devam edeceğini söyleyerek tepkilerden çekinmediğini bir kez daha gösterdi.

Bu nedenle başta ABD olmak üzere bireysel silahlanmada ön plandaki ülkelerin kutuplaşmış siyasi sistem, ruhsatsız silahların internet ortamında rahat erişimi ve silah lobisinin etkisi ile bu adımları atması zor ve uzun gözüküyor.