Sofrada reform şart

Meltem ERSOY / GAZETE HABERTÜRK

Bazı ürünlerde fiyat artışı yüzde 200’lere yaklaşırken, artışın durdurulamamasının nedenleri arasında tarımın payının azalması ve sektörde dolarla ödenen maliyetlere bağımlılık öne çıkıyor.

Gıda enflasyonu, son dönemin en popüler gündem konusu. Dün açıklanan verilerde enflasyon beklentilerin üzerine çıkarak yıllık bazda yüzde 9.58’e ulaşırken, bu artışı bir kez daha gıda enflasyonu tetikledi. Özellikle alt gelir grubunun harcamalarında önemli bir yer tutan gıdada enflasyon, yıllık bazda yüzde 11.69 olarak gerçekleşti. Ancak veriler gıda enflasyonunun son yılın değil, son yılların sorunu olduğunu ortaya koyuyor. Son 3 yıla bakıldığında genel fiyat artışı yüzde 26.6 olurken, gıda ürünlerinde ise bu rakam yüzde 37.2 olarak gerçekleşti. Son 5 yıllık dönem incelendiğinde de genel enflasyonun yüzde 50.2 olarak hesaplanmasına karşın, gıdada fiyat artışı yüzde 63.9 oldu. Yani Türkiye’de gıda ortalamanın üzerinde pahalanarak cüzdandan aldığı payı düzenli olarak artırıyor.

EN ETKİLİ NEDENLERDEN BİRİ DOLAR KURU

Peki tarım ülkesi olarak anılan Türkiye, neden gıda fiyatlarındaki yükselişi durduramıyor? Zaman zaman ithalat ya da kamu müdahalesi gibi önlemlerle önü alınmaya çalışılsa da durduralamayan gıda fiyatlarındaki zamların birkaç yapısal nedeni var. Bunların başında tarımın GSMH içinden aldığı payın azalması, yani tarıma yapılan yatırımın da tarımdan kazanılan paranın da göreli olarak azalması geliyor. Örneğin 2000’li yıllardan önce yüzde 14-16 seviyesinde seyreden tarımın GSMH’den aldığı pay yüzde 7-8’ler seviyesinde geriledi. Bir diğer önemli neden kurun gıda fiyatları üzerindeki etkisi. Gübre, mazot gibi üreticiyi birebir etkileyen kalemler dolar kuruna bağlı maliyetler. Dolar kurunda özellikle son 1-2 yıldır devam eden yükseliş trendi üreticinin maliyetini, dolayısıyla fiyatları artırıyor.

ARACI BOLLUĞU SORUN

Gıda fiyatlarındaki artışın bir diğer nedeni de aracıların çokluğu. Arz zincirinde denetim olmaması fiyatları artıran bir unsur. Üreticiden tüketiciye ulaşana kadar gıda fiyatları kalemden kaleme değişmekle birlikte 2 ila 4 kata kadar çıkabiliyor. Türkiye’nin yıllardır çözülemeyen tarım işletmelerinin parçalı ve verimsiz olması da gıda fiyatlarının düşmesinin önünde bir engel. Bununla ilintili bir diğer sorun da tarımda işgücü sorunu. Tarımda istihdam sıkıntısı var ve çoğunlukla katmadeğeri düşük üretim yapılabiliyor. Tüm bu sorunlar yapısal reformlarla çözülmedikçe, Türkiye’nin gıda fiyatlarından daha uzun süre başı ağrıyacağı benziyor.

KRONİK ENFLASYON

Ocak enflasyonu yüzde 1.82 ile sürpriz yaptı. Yıllık enflasyon yüzde 8.81’den yüzde 9.58’e sert bir yükseliş kayderek son 20 ayın zirvesine ulaştı. Enflasyonu artıran nedenlere bakılınca bundan sonraki artışlar sürpriz olarak görülemeyecek. Çünkü bir süredir Türkiye’nin en önemli sorunlarından birisi haline gelen gıda fiyatlarındaki artış enflasyonun 1 puanlık kısmını karşıladı. Gıda fiyatlarındaki artışta kış koşulları nedeniyle yükselen maliyetler neden olarak görülse de başta üretim ve dağıtım olanmak üzere gıdanın Türkiye ekonomisi için temel sorun haline geldiği yıllık yüzde 11.69’luk fiyat artışının enflasyonu da yukarı çekmesi ve bir türlü çift haneden aşağı düşmemesinden anlaşıldı. Gıda grubunun girdi olarak kullanıldığı lokanta ve oteller grubu da dikkate alındığında, iki ay hariç 2013 sonundan bu yana yüzde 10-15 aralığında seyreden yıllık değişim ocakta yüzde 12.1 oldu ve bu iki gruptan aylık enflasyona toplamda yüzde 1.1puanlık güçlü bir katkı geldi. Yıllık enflasyona etki ise 3.76 puan oldu.

ALKOL, SİGARADA ÖTV ETKİSİ

Diğer yandan yıl başında sigara ve elkol ürünlerine yapılan ÖTV zammı da fiyatları yukarı taşıyan ikinci etmen oldu. Alkollü içkiler ve tütün grubu da %0.48 puanla aylık enflasyonu en fazla yukarı çeken ikinci grup oldu. Enflasyonu yükselten diğer gruplar arasında ise, elektik üçretine yapılan zam, kira artışı ve özellikle beyaz eşya fiyatlarında gözlenen yükseliş sonucu 0.27 ve 0.15 puanlık katkılarla konut ile ev eşyası dikkat çekti.

TÜRKİYE ORTAMASININ ALTINDA BÜYÜYOR

Türkiye’de son 10 yılda sadece 3 yıl, 2008, 2009 ve 2012 yıllarında, tarımın büyüme hızı Türkiye’nin büyüme hızını geride bıraktı. Bunlar da ekonomik kriz nedeniyle Türkiye ekonomisinin ve diğer sektörlerin sıkıntılı geçirdiği yıllara denk geliyor. Bir başka deyişle, işler yolunda olduğunda tarım Türkiye ekonomisinin büyümesinde lokomotif bir güce sahip değil.

DÜNYADA GIDA FİYATI YÜZDE 19 DÜŞTÜ

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından açıklanan dünya gıda fiyat endeksine göre, 2015’te gıda fiyatları yüzde 19’a yakın geriledi. Bu düşüşle birlikte dünyada gıda fiyatları art arda 4 sene gerilemiş oldu. 2015’te fiyatı gerilemeyen kategoriler yalnızca şeker ve yağ oldu. 2015 yılındaki fiyat düşüşlerinde, talepte azalma ve değer kazanan dolar etkili oldu.

SON YILIN ZAM ŞAMPİYONU FINDIK

En çok zamlanan gıda ürünleri, aynı zamanda Türkiye’nin üretimde iddialı olduğu ürünler. Son 1 yılın zam şampiyonu yüzde 61 ile zeytinyağı olurken, onu yüzde 54 ile limon ve yüzde 38 ile fıstık takip etti. Son 3 yılda fiyatı en çok artan gıda ürünü ise yine zeytinyağı oldu. Zeytinyağı fiyatları son 3 yılda yaklaşık yüzde 173 oranında yükseldi. Zeytinyağını yüzde 146 ile fındık takip ederken, 5 yıllık dönemin zam şampiyonu da yüzde 186 ile yine fındık oldu. Fındığı yüzde 177 ile zeytinyağı izledi.