Fiilde çatı konu anlatımı-öznesine ve nesnesine göre eylem - fiil çatısı örnek soruları neler?
Türkçede bir varlığın yaptığı işi ve eylemi, belirli bir zamana bağlı olarak anlatan kelimelere fiil adı verilmektedir. Aldıkları haber ve kip ekleri ile zaman ve tasarım, şahıs ekleri ile ise o eylem ya da işin kim tarafından yapıldığını belirten fiiller iş, oluş ve duruş olmak üzere üç grupta incelenmektedir. Türkçede yüklemi fiil olan cümlelerin, özne ya da nesneye bağlı olarak kazandıkları yeni anlama ise çatı adı verilmektedir. Kendi içinde de öznelerine göre ve nesnelerine göre olmak üzere iki ayrı gruba ayrılan fiil çatısı nedir? Fiilde çatı kavramı ne ifade etmektedir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Türkçede çatısı bakımından fiiller konusu başlığı altında nesne ve öznenin yapılan iş ve eylemden ne şekilde etkilendiğini anlatılmaktadır. Peki, fiilde çatı 8 sınıf konu anlatımı nasıldır? İşte, tüm detaylar...
Fiilde Çatı
Türkçede bir cümle içinde yer alan fiillerin nesne ya da özneye göre kazandığı yeni anlama fiilde çatı ya da fiil çatısı adı verilmektedir. Yalnızca yüklemi fiilden meydana gelen ve fiil cümlesi olarak isimlendirilmiş olan cümlelerde aranan bir nitelik olan fiil çatısı, cümlede belirtilen işin nasıl, ne şekilde ve kim tarafından yapıldığı ile ilgilenmektedir.
Fiilde Çatı Konu Anlatımı
Bir önceki ara başlığımızda en genel hatları ile tanımı yaptığımız fiilde çatı konusunu, bu başlığımız altında fiilde çatı 8 sınıf müfredatına uygun olarak ele alacağız.
Fiil cümlelerinde özne, nesne ve yüklem arasındaki ilişkinin incelenmesi anlamına gelen fiil çatısı öznelerine göre fiil çatıları ve nesnelerine göre fiil çatıları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Şimdi gelin, özne-yüklem ve nesne-yüklem ilişkisini anlatan bu iki grubu hep birlikte inceleyelim:
Öznelerine Göre Fiil Çatıları (Özne-Yüklem İlişkisi)
Yüklemi fiil olan ve fiil cümlesi olarak isimlendirilen cümlelerde; bir öznenin, yüklemde bildirilen iş ve eylemden ne şekilde etkilendiği incelenmektedir. Öznelerine göre fiil çatıları da kendi içinde etken, edilgen, dönüşlü ve işteş fiiller olmak üzere 4’e ayrılırlar. Ancak 8. sınıfta öznelerine göre fiil çatıları konu başlığı altında yalnızca etken ve edilgen fiiller işlendiği için biz de yazımızda bu iki fiil üzerinde duracağız.
A-) Etken Fiil
Cümlenin yükleminde bildirilen işi yapanın, gerçek bir kişi olduğunu gösteren fiillere etken fiil adı verilmektedir. Etken fiillerden meydana gelen cümlelerde özne gerçek bir öznedir.
Örnek:
Yukarıda vermiş olduğumuz her iki cümlede de hem istemek hem de gelmek fiilini gerçekleştiren kişiler birer gerçek öznedir.
B-) Edilgen Fiil
Belirtilen işi yapan gerçek bir öznenin bulunmadığı fiillere edilgen fiil adı verilmektedir. Edilgen fiillerdeki özne işi yapan değil; yapılan işten etkilenen konumundadır.
Örnek:
Görüldüğü üzere bu iki örneğimizde de özne, fiilde yapılan işi yapan değil; o işten etkilenen konumdadır. İlk cümlemizde sokağı kimin yıkadığı, ikinci cümlede ise evi kimin sattığı belli değildir.
Nesnelerine Göre Fiil Çatıları (Nesne-Yüklem İlişkisi)
Bir cümle içindeki nesne ile yüklem arasındaki ilişkiye dayanan fiil çatılarıdır. Nesnelerine göre fiil çatıları geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettirgen fiiller olmak üzere 4’e ayrılırlar. Tıpkı öznelerine göre fiil çatıları konusunda olduğu gibi burada da 8.sınıf öğrencilerinin geçişli ve geçissiz fiilleri bilmesi yeterli olmaktadır.
A-) Geçişli Fiil
Cümle içinde nesnesi olan ya da bir nesne alabilen fiillere geçişli fiil adı verilmektedir. Yükleme sorulan “neyi, kimi ve ne” soruları bize o fiilin geçişli olup olmadığını göstermektedir.
Örnek:
Yukarıdaki örneklerimizde görüldüğü gibi her iki cümlemizde de bir nesne bulunmaktadır.
B-) Geçişsiz Fiil
Nesne almayan, “ne, neyi ve kimi” sorularına herhangi bir yanıt vermeyen fillere geçişsiz fiiller adı verilmektedir.
Örnek:
Yukarıdaki her iki cümlede de fiile sorulan “ne, neyi ya da kimi” soruları herhangi bir cevap alamamaktadır.
