Gerçeklik terapisi nedir? Gerçeklik terapisi nasıl yapılır, yararları nelerdir?
İnsan zihni, yaşadığı mutsuzlukların kaynağını ararken genellikle geçmişe, travmalara veya dış etkenlere odaklanma eğilimindedir. "Beni o üzdü", "Şartlar elvermedi" veya "Çocukluğumda yaşadıklarım yüzünden böyleyim" gibi cümleler, aslında kontrolü dış dünyaya bırakan birer savunma mekanizmasıdır. Ancak William Glasser tarafından geliştirilen Gerçeklik Terapisi, bu bakış açısını tamamen tersine çevirerek bireyi direksiyona geçirir. Geçmişin değiştirilemeyeceğini, ancak şimdiki zamanın ve geleceğin yapılan seçimlerle inşa edilebileceğini savunan bu yaklaşım, kişiyi "kurban" rolünden çıkarıp "sorumlu birey" konumuna taşır. Peki, insanın içsel motivasyonuna ve temel ihtiyaçlarına odaklanan bu güçlü terapi yöntemi tam olarak nedir ve kişinin hayatını nasıl dönüştürür? İşte tüm detaylar...
Geleneksel psikoterapi yöntemlerinin birçoğu, sorunun kökenini bulmak için çocukluğa inmeyi veya bilinçaltı süreçleri analiz etmeyi tercih ederken, Gerçeklik Terapisi tamamen "şimdi ve burada" ilkesine bağlı kalır. Glasser'in "Seçim Teorisi" üzerine inşa ettiği bu modele göre, insanlar dış dünyadan gelen uyarıcılara tepki veren pasif varlıklar değildir; aksine, genetik olarak kodlanmış temel ihtiyaçlarını (hayatta kalma, sevgi/ait olma, güç, özgürlük ve eğlence) karşılamak için sürekli seçim yapan aktif varlıklardır. Dolayısıyla yaşanan psikolojik sıkıntıların çoğu, aslında bu ihtiyaçları karşılamak için yaptığımız başarısız veya etkisiz seçimlerin bir sonucudur. Terapi süreci, bireyin bu seçimlerinin farkına varmasını ve ihtiyaçlarını daha sağlıklı yollarla karşılamasını sağlamayı hedefler.
GERÇEKLİK TERAPİSİ NEDİR VE SEÇİM TEORİSİ İLİŞKİSİ
En yalın ve kapsamlı haliyle gerçeklik terapisi nedir sorusuna verilecek cevap; bireylerin yaşamlarındaki mutsuzlukların ve davranışsal sorunların, temel psikolojik ihtiyaçlarını karşılayamamalarından veya tatmin edici ilişkiler kuramamalarından kaynaklandığını savunan, çözüm odaklı bir psikoterapi yaklaşımıdır şeklindedir. Bu terapiye göre ruhsal hastalık kavramı (beyin hasarı gibi organik nedenler hariç) reddedilir; bunun yerine kişinin mutsuzluğuyla başa çıkmak için seçtiği "depresyonda olmak" veya "kaygılı olmak" gibi davranışlar üzerinde durulur. Terapinin merkezinde, bireyin hayatının kontrolünü eline alması ve dış dünyayı suçlamaktan vazgeçip kendi davranışlarının sorumluluğunu üstlenmesi yatar.
Gerçeklik Terapisi, insan davranışlarının bir bütün olduğunu savunur. Bu bütün davranış; eylem, düşünce, duygu ve fizyolojiden oluşur. Glasser, bu dört bileşeni bir arabanın tekerleklerine benzetir. Ön tekerlekler olan eylem ve düşünce, bizim doğrudan kontrol edebildiğimiz alanlardır. Arka tekerlekler olan duygu ve fizyoloji ise ön tekerleklerin gittiği yöne göre şekillenir. Yani bir insan "kendini üzgün hissetmemeyi" doğrudan seçemeyebilir, ancak üzüntüye neden olan eylemlerini ve düşüncelerini değiştirerek duygularını dolaylı yoldan değiştirebilir. Terapi, danışanın bu mekanizmayı anlamasına ve hayatını daha tatmin edici hale getirecek "toplam davranış" değişiklikleri yapmasına odaklanır.
GERÇEKLİK TERAPİSİ NASIL YAPILIR?
Uygulama sürecine bakıldığında gerçeklik terapisi nasıl yapılır sorusunun cevabı, WDEP adı verilen sistematik bir formülasyonla açıklanır. Bu sistem, İngilizce kelimelerin baş harflerinden oluşur: Wants (İstekler), Doing (Yapılanlar), Evaluation (Değerlendirme) ve Planning (Planlama). Terapi süreci, terapistin danışanla sıcak, destekleyici ancak sınırları net bir ilişki kurmasıyla başlar. İlk aşamada (W), terapist danışanın ne istediğini keşfetmeye çalışır. Danışanın zihnindeki "kalite dünyası"nda nasıl bir hayat, nasıl ilişkiler ve nasıl başarılar olduğu netleştirilir. Çünkü insanı harekete geçiren şey, zihnindeki bu ideal resimlere ulaşma arzusudur.
İkinci aşamada (D), danışanın şu anda ne yaptığına odaklanılır. Terapist, "İstediğin şeye ulaşmak için şu an tam olarak ne yapıyorsun?" sorusunu yöneltir. Burada amaç, danışanın şikayet etmek yerine mevcut davranışlarına ayna tutmasını sağlamaktır. Üçüncü ve en kritik aşama (E) olan değerlendirmede, danışanın mevcut davranışlarının, onu isteklerine yaklaştırıp yaklaştırmadığı sorgulanır. "Yaptığın bu şey işe yarıyor mu?" sorusuyla danışan, kendi davranışlarının etkililiğini yargılamaya davet edilir. Eğer davranış işe yaramıyorsa, son aşama olan planlamaya (P) geçilir. Burada, danışanın ihtiyaçlarını karşılayacak, gerçekçi, uygulanabilir ve sürdürülebilir yeni davranış planları yapılır. Terapist bu süreçte akıl hocası değil, danışanın kendi doğrularını bulmasına yardımcı olan bir rehberdir.
GERÇEKLİK TERAPİSİ FAYDALARI VE KAZANIMLARI
Sürecin sonunda elde edilen gerçeklik terapisi faydaları, bireyin sadece mevcut sorununu çözmekle kalmayıp, tüm yaşamına yayılan bir farkındalık kazanmasını sağlar. En temel fayda, sorumluluk bilincinin gelişmesidir. Kişi, başkalarını, geçmişi veya şartları suçlamayı bırakıp, hayatının mimarının kendisi olduğunu kabul eder. Bu durum, öğrenilmiş çaresizlik hissinin yerini güçlü bir içsel kontrol odağına bırakmasına neden olur. Özellikle ilişki sorunlarında, kişi karşı tarafı değiştirmeye çalışmak (ki bu imkansızdır) yerine, kendi davranışlarını değiştirerek ilişkinin dinamiğini nasıl iyileştirebileceğini öğrenir.
Ayrıca bu terapi yöntemi, problem çözme becerilerini ciddi oranda artırır. Danışanlar, karşılaştıkları zorluklar karşısında pasif kalmak yerine, "Şu an ne istiyorum ve bunun için ne yapabilirim?" sorusunu sorma alışkanlığı kazanırlar. Madde bağımlılığı, yeme bozuklukları, antisosyal davranışlar ve okul başarısızlığı gibi dürtüsel davranışların yoğun olduğu durumlarda da oldukça etkilidir. Çünkü bu sorunlar genellikle anlık tatmin arayışının ve temel ihtiyaçların yanlış yollarla karşılanmaya çalışılmasının bir sonucudur. Gerçeklik Terapisi, kişiye ihtiyaçlarını toplumla uyumlu ve kendine zarar vermeyen yollarla karşılama becerisi kazandırarak, daha dengeli ve tatmin edici bir yaşam sürmesine olanak tanır.
