İşveren 2019’da 11 milyar TL prim yatırdı, 19 milyar lira aldı

İşsizlik Sigortası Fonu 2002 yılı mart ayında kuruldu. Fona işçilere ödenen brüt ücret üzerinden her ay yüzde 2 işveren payı, yüzde 1 işçi payı olmak üzere prim kesiliyor. Devlet de yüzde 1 oranında katkı da bulunuyor. Primlerden sonra fonun en büyük gelir kalemini faiz gelirleri oluşturuyor.

Geçen yılın başında fonun 2019’da 15.7 milyar lira işçi-işveren primi, 2.6 milyar lira devlet katkısı ve 21.6 milyar lira faiz geliri olmak üzere toplam 41.3 milyar lira gelir elde etmesi öngörüldü.

Fonun 6.2 milyar lirası işsizlik maaşı, 14.3 milyarı da diğer harcamalar olmak üzere toplam giderlerinin 20.5 milyar lira olacağı tahmin edildi. Bu kapsamda fon varlıklarının 20.7 milyar lira artarak 127.7 milyar liradan 148.5 milyar liraya çıkması hedeflendi.

HEDEF 17 MİLYAR LİRA ŞAŞTI

2019 yılında fonun işçi-işveren primi gelirleri, hedefin bir miktar üzerinde performans göstererek 16.5 milyar lira oldu. Devlet de 5.5 milyar lira katkıda bulundu. Ancak, faiz gelirleri hedefin 4.8 milyar lira altında kalarak 16.5 milyar lira olarak gerçekleşti. Böylece toplam gelirler hedefin 0.9 milyar lira altında kalarak 40.4 milyar lira oldu.

Giderlerdeki olumsuz sapma ise 16 milyar liraya ulaştı. İşsizlik maaşı, kısa çalışma ödeneği, yarım çalışma ödeneği ve ücret garanti fonu ödemeleri dahil toplam sigorta giderleri hedefin 4.2 milyar lira üzerine çıkarak 10.4 milyar lira olarak gerçekleşti.

Ayrıntılarını aşağıda ele alacağımız teşvik ve destek ödemeleri, aktif işgücü programları ve işbaşı eğitim programlarından oluşan diğer giderler ise hedefin 11.8 milyar lira üzerine çıkarak 26.1 milyar lira oldu.

Bu gelişmelerin sonucunda 20.7 milyar lira olarak öngörülen fon varlıklarındaki artış 3.9 milyar lirada kaldı. 2018 yılında 127.6 milyar lira olan fondaki toplam varlıklar, 31 Aralık 2019 tarihi itibarıyla 131.5 milyar lira olarak gerçekleşti.

İŞVEREN 1 KOYDU, 2 ALDI

İşsizlik fonuna 2019 yılında yatırılan 16.5 milyar lira primin 11 milyarı işveren, 5.5 milyarı işçi payından oluşuyor. İşveren, geçen yıl yatırdığı paranın iki katını çeşitli yollarla geri aldı. Bunların başında işverene fondan yapılan teşvik ve destek ödemeleri geliyor. İşverene, mevcut çalışanlara ilave olarak istihdam edilen kişiler için uygulamaya konulan teşvik ve destek ödemeleri kapsamında 2016 yılında 910 milyon lira, 2017 yılında da 2.5 milyar lira aktarıldı. Doğrudan işverene yapılmakta olan söz konusu teşvik ve destek ödemeleri 2018 yılında 10.7 milyar liraya, 2019 yılında da 16.1 milyar liraya çıktı. 2019 yılında işverene yapılan teşvik ve destek ödemeleri içinde, 500 kişiden fazla işçi çalıştıran işverenlere işçi başına ayda 100 TL, 500’den az işçi çalıştıranlara 150 TL şeklinde yapılmakta olan asgari ücret desteği de yer alıyor.

İşbaşı eğitim programları kapsamında işe alınan kişiler için 2017 yılında 1.9 milyar lira olan ödemeler, 2018’de 1.9 milyar, 2019’da 3 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu iki kalemden işverene 2019 yılında toplam 19.1 milyar lira aktarıldı.

Aktif işgücü programları da son yıllarda fonun önemli gider kalemini oluşturmaya başladı. Toplum yararına çalışmaları da kapsayan aktif işgücü programları için fondan 2017’de 3.8 milyar, 2018’de 4.9 milyar, 2019 yılında da 6.6 milyar lira harcandı.

İŞSİZLİK MAAŞI ÖDEMELERİ KATLANDI

2019 yılında işsizlik maaşı ödemeleri de bir önceki yıla göre adeta katlandı. 2017’de 4.9 milyar, 2018’de 5.9 milyar lira olan işsizlik maaşı ödemeleri 2019 yılında 10 milyar lira olarak gerçekleşti. 2019 yılında 1 milyon 961 bin 614 kişi işsizlik sigortası başvurusunda bulundu. Bunlardan 1 milyon 32 bin 776 kişiye işsizlik maaşı ödendi. 2018 yılında ise 1 milyon 754 bin başvuruya karşılık, 894 bin kişiye işsizlik maaşı ödenmişti.

FONDA BUGÜNE KADAR NE OLDU?

Fonun kurulduğu 2002 yılından bu yana nereye ne kadar aktarıldığına da bakalım. 2008-2013 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile Ekonomik Kalkınma ve Sosyal Gelişme Giderleri olarak devlete 11.5 milyar lira aktarıldı. Fonun faiz gelirlerinden daha önce vergi alınmaz iken 2008 yılında vergi kesilmeye başlandı. 2019’un haziran ayı itibarıyla fonun faiz gelirlerinden kesilen vergi 8.9 milyar lira oldu.

Özellikle 2015 yılından itibaren artmaya başlayan aktif işgücü programları için bugüne kadar 29.3 milyar lira harcandı. İşbaşı eğitim programları için 8.3 milyar lira, işverene doğrudan yapılmakta olan teşvik ve destekler için de bugüne kadar 30.2 milyar lira harcama yapıldı.

Buna karşılık, işsizlik maaşı, kısa çalışma ödeneği, yarım çalışma ödeneği ve ücret garanti fonu ödemeleri dahil olmak üzere 8 milyon 185 bin çalışana bugüne kadar 39.3 milyar lira ödendi.

2020’DE NE BEKLENİYOR?

2020 yılı Cumhurbaşkanlığı Programı’na göre, bu yıl işsizlik fonunun 41.4 milyar lira gelir elde etmesi, giderlerin ise 33 milyar liraya gerileyerek toplam fon varlığının 138.1 milyar lira olması öngörülüyor. 2020’de işsizlik maaşı ödemelerinin 7.2 milyar liraya, diğer harcamaların da 25.8 milyar liraya gerileyeceği tahmin edildi.