Neden bir odaya girince ne yapacağımızı unutup afallarız? Bilim açıkladı, nedeni 'Kapı Etkisi'

Bilim insanları ise bu konuya açıklık getirmiş. Bir şey almak için kapıdan içeri girip de niye girdiğini unutmak 'Kapı Etkisi' olarak tanımlanıyor. Psikologlar bunun insan hafızasının güçlü yönlerinin yanı sıra zayıflıklarını da ele verdiğini düşünüyor.

Sıklıkla ortaya çıkan bu sinir bozucu durumun nedeni psikolojide 'Kapı Etkisi' (doorway effect) adı ile tanımlanmış veya bir başka ismiyle, giriş amnezisi.

'Kapı Etkisi', bir 'kapı'dan geçtiğimizde beyinde meydana gelen geçici hafıza kaybı olarak tanımlanıyor.

Ancak kapı etkisi, basit bir "yoğunluk kaynaklı unutkanlık" veya dalgınlık durumundan ziyade, kısa süreli bir amnezi. Bu durum ise beynin ve hafızanın ne şekilde organize olduğuna dair önemli ipuçları içeriyor.

Bilim insanları, beyinle ilgili çalışmaların yapılmaya başlandığı ilk yıllarda insan hafızasının çok sayıda bölmesi ve bölmelerin içinde de küçük kutuların olduğu bir dolaba benzediği kanısındaydılar. Bu kanı kutuların sonsuza kadar sabit durduğu ve istenildiğinde onlara başvurulabileceği anlamına gelmekteydi. Ancak daha sonra yapılan araştırmalar bunun böyle olmadığını gösterdi. Beynimizin karmaşık ve sofistike yeteneklerle donatılmış prensiplerle çalıştığı ve hafızanın her daim değişen bir yapısı olduğu anlaşılmıştır.

İnsan hafızası doğrusal bir hikayeden ziyade oluşturan kişiye göre şekil alan ve bölümlerden oluşan (episodik) bir yapıya sahiptir. Örneğin üç kişi arasında geçmiş bir olayı, bu olaya dahil olan üç kişi de farklı hatırlayabilir.

Kapı Etkisi ile ilgili ilginç bir çalışma;

Notre Dame Üniversitesi’nde Gabriel Radvansky ve meslektaşlarının gerçekleştirdikleri çalışmada kapılardan geçip farklı odalara girmenin unutturucu bir etkisi olduğu gözlemlenmiştir.

Birinci aşamada, katılımcılardan sanal bir gerçeklik ortamında gezinmeleri istenir. Sanal ortamda bazıları büyük bazıları küçük 55 oda bulunmaktadır. Büyük odalarda ikişer masa, küçük odalarda ise birer masa vardır. Her bir masanın üzerinde de katılımcı tarafından alındıktan sonra görünmeyecek bir nesne bulunmaktadır. Katılımcıların görevi nesneleri toplamak ve bir masada biriktirmektir.

Deneyde, görevini yerine getiren katılımcının bir kapıdan geçmesi ve yeni bir odaya girmesi gerekirse hatırlama performansının düştüğü gözlemlenmiştir. Ancak katılımcının yürümesi gereken mesafe tam olarak aynı olduğu halde bir kapıdan geçmesi gerekmiyorsa yani katılımcı görevi bulunduğu odada gerçekleştiriyorsa daha yüksek bir hafıza performansı sergilemiştir.

Daha sonra deney, gerçek odalar ve masalar kullanılarak tekrarlandığında sonuç değişmemiştir. Kapıdan geçmek katılımcıların hafıza görevlerini yerine getirmelerini zorlaştırmaktadır.

KAPI ETKİSİNİN ARDINDAKİ SEBEP NEDİR?

Buna benzer durumların nedenlerini bir fizik problemi nedeni gibi ortaya koymak mümkün değildir. Konu üzerinde çalışan psikologların bu durumun ortaya çıkmasına neden olan faktörlerle ilgili hipotezleri olmuştur. Bu hipotezlerden birinde kişinin bulunduğu ortamdan çıkarak yeni bir ortama girmesinin zihinsel bir blokaja ve hafızanın bölünmesi deneyimine neden olduğu ileri sürülür.

Ayrıca kapıdan geçerek yeni bir odaya girmenin hafızanın sıfırlanmasına yol açtığı düşünülmektedir. Kapı etkisi, "konum güncelleme etkisi" adı ile de anılmaktadır.

Sonuç olarak bir odaya girip ne yapacağını hatırlayamadığı için hafıza performansının düşmekte olduğuna kanaat getirip, bu sorunun Alzeimer hastalığına giden yolun ilk adımı olmasından korkanlardan biriyseniz rahat bir nefes alabilirsiniz. Bu deneyimin ne zekayla ne de hafıza performansıyla ilişkisi yoktur ve neredeyse herkes bu nahoş deneyimi yaşamaktadır.

Bunun nedeni, başka bir mekansal gerçeğe geçtiğimizde, beynimizin çevre uyum ve düşünme sürecini yeniden kalibre edebilmesi için zamana ihtiyacı olmasıdır. Bu da geçici bir hafıza kaybına neden olur.

İnsan beyninin, bir an içerisinde sadece tek bilgiyi işleyebileceği düşünülüyor. Bu nedenle, eğer bir şeye konsantre olduysanız geri kalan her şey hafızanın gerisine itiliyor.

Yani mekan değiştirip yeni bir odaya / mutfağa vb girdiğimizde, beyin bu yeni mekansal algılama esnasında bir an için bunun öncesindeki düşünceleri siliyor. Her yeni gerçeklikte, buna odaklanabilmek için bir önceki odakları geri plana itiyor.

Günlük yaşantımızda dikkatimiz farklı düzlemler arasında gider gelir. Zihnimiz gün boyu işlerimiz, hedeflerimiz, planlarımız, stratejilerimiz ve somut eylemlerimiz arasında geçiş yapar. Rutin zamanlarda, yaptığımız işler daha mekanizedir ve genellikle yaptığımız şeyin kendisi tek odağımızı teşkil etmez. Örneğin düz yolda araba kullanırken yanımızdaki kişiyle rahatlıkla konuşabiliriz. Fakat durum rutin değil ise, dikkatimiz yaptığımız iş üzerindedir.

Araştırmacılar kapı etkisinin, hayatta kalma mekanizmasının bir kalıntısı olabileceğini söylüyor. Avcılar ve mağara sakinleri olduğumuz geçmiş yaşamda, güvenli çevremizi bırakıp yeni ve bilinmeyen bir çevreye gitmek şimdikinden çok daha tehlikeliydi. Yeni çevrede uyanık ve tetikte olabilmemiz için içgüdülerimiz, eski çevreyi unutmamızı sağlardı.

Farklı bir odaya girdiğimizde beynin bu yeni mekansal gerçeği algılarken diğer bilgiyi silmesinin, böyle bir içgüdüsel arka plana dayanabileceği düşünülüyor.

Yani kapının bir nevi metafor görevi gördüğü söyleniyor. Kapı, beynimizin yeni şeylere odaklanabilmesi için önceki düşündüklerini unutmasını sağlayan bir tetikleyici gibi.

Aniden aklımıza gelen bir aramayı yapmak üzere web siteleri arasında geçiş yaptığımızda ne arayacağımızı unutmamızın da sebebi bu. Metaforik bir kapıdan geçmiş olmamız.

'KAPI EŞİĞİ ETKİSİ' NEDİR?

Psikologlar, bir kapı eşiğinden geçmenin ve yeni bir odaya girmenin beyinde bir "zihinsel tıkanma" yarattığına değiniyor. Mekan değiştirdiğinizde, bir kapıyı açıp başka bir odaya girdiğinizde bellekte yeni bir bölüm oluşması amacıyla hafızanın sıfırlandığı düşünülüyor. Bilim insanları bu duruma kapı etkisi (doorway effect) ya da diğer bir adıyla 'giriş amnezisi' adını veriyor.

Bilim insanları, araştırmalarla kişinin yaşamı boyunca değişme yeteneğine sahip olduğunu ortaya koyuyor. Hafıza, psikolojide bir organizmanın bilgiyi depolama, saklama ve sonrasında ise geri çağırma yeteneği olarak tanımlanıyor.

Kaynak: Psychologist