3. el tütün dumanının bebek ve çocuklara olan etkisini bir bilseniz...
"Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2017" ye göre ülkemizde 13-15 yaş arası çocukların yaklaşık yarısı evlerinde tütün dumanına maruz kalıyor. Bu evlerde yaşayan bebek ve çocuklar doğumlarından büyüyünceye kadar hem ikinci el dumanın hem de onun kaçınılmaz sonucu olan üçüncü el dumanın tehdidi altında yaşıyorlar. Sadece onlar mı? Kapalıçarşı ve Mısır Çarşısı gibi kapalı ve işlek yerlerde çalışan ve sık ziyaret edenlerin bile farkında olmadıkları riskleri var. Peki yeni işitmeye başladığımız bir kavram olan ve tehlikesi her geçen gün daha da anlaşılan "3. El tütün dumanı" ne anlama geliyor ve insan sağlığını ne şekilde etkiliyor? İşte bilimsel yanıtlar…
“Üçüncü el tütün dumanı” ilk kez 2006 yılında ortaya atılan bir kavram. (yazılı metinlerde) Ortaya çıkan yeni bilgiler, üçüncü el tütün dumanının, özellikle çocuklar için önemli bir halk sağlığı tehdidi olduğunu gösteriyor. Habertürk’ten Ceyda Erenoğlu’nun haberine göre bu yeni farkına varmaya başladığımız tehdit nedeniyle, sigara içilen yerlerin yüzeyleri bir nikotin ve zararlı maddeler deposuna dönüşüyor. Bu noktada 3. el tütün dumanının ne olduğunu açıklamaya ihtiyaç var. Yeditepe Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı ve Yeşilay Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Recep Erol Sezer, sigaranın yanan ucundan çıkan ve ortama yayılan duman (yaklaşık yüzde 85) ile içen kişinin dışarıya üfürdüğü dumanın (yaklaşık yüzde15) birlikte, ikinci el tütün dumanı veya çevresel tütün dumanı olarak isimlendirildiğini söylüyor.
İkinci el tütün dumanının, bu dumanı pasif olarak soluyanlar için önemli bir tehdit oluşturduğu, yetişkinlerde; akciğer kanseri, kalp ve beyin krizleri, damar sertliğinin (aterosklerozun) erken oluşması, çocuklarda solunum yolu hastalıkları, orta kulak iltihabı, ani bebek ölümü gibi çok sayıda hastalığa neden olduğu kanıta dayalı olarak biliniyor. Küresel Hastalık Yükü 2016 çalışmasının risk faktörleri etki tahminine göre; dünyada tütün ürünleri kullanımı veya ikinci el duman maruziyeti nedeniyle, yılda 7 milyondan fazla kişi ölüyor ve bunun 890 bini ikinci el duman yüzünden oluyor.
3. EL TÜTÜN DUMANI NEDİR?
Peki yeni duymaya başladığımız 3. el tütün dumanı ne anlama geliyor? İkinci el tütün dumanının dağılıp kaybolmasından sonraki dönemde aynı mekânda varlığını sürdüren, kaynağını ikinci el tütün dumanı kalıntılarından alan, bu mekânı yavaş yavaş ve uzun süre etkileyen, yüzeylerdeki veya havadaki zararlı maddeler kümesi “üçüncü el tütün dumanı” olarak adlandırılıyor. İkinci el tütün dumanında bulunan maddelerin sigara içilen iç ortamlarda, duman ortadan çekildikten sonra yüzeylerde ve tozlarda olmak üzere uzun süre (günlerce, aylarca, bazen yıllarca) kaldıkları belirtiliyor. Bu maddeler, bulundukları veya sindikleri yüzeylerden veya tozlardan daha sonra gaz veya solunabilir parçacık olarak havaya yeniden karışabiliyor. Bulundukları tozlardan veya yüzeylerden havaya yavaş yavaş ve yeniden karışabilen bu maddeler, ortama yeniden çıktıklarında iç ortam havasında bulunabilen bazı maddelerle reaksiyona girip, kanser yapıcı “nitrozaminler”, “zararlı aldehitler” gibi yeni maddeler oluşturabiliyorlar.
NERELERDE BULUNUYOR?
Adı üçüncü el dumana dönüşmüş olan bu zararlı maddeler, cilt teması, elin ağza götürülmesi veya soluma sonucu bu ortamda yaşayan bireylerin vücutlarına girebiliyor. Tozlar ile cilt, saç, giysiler, yastık veya benzeri eşyalar, halı, ahşap veya diğer yer döşemeleri, koltuk kumaşları veya ahşapları, oyuncaklar, masa veya benzeri nesnelerin yüzeyleri, üçüncü el dumanın üzerine çöktüğü, yapıştığı veya içine işlediği yüzeyler arasında bulunuyor.
EN ÇOK BEBEK VE ÇOCUKLARI ETKİLİYOR ÇÜNKÜ…
1) Çocuk cildi daha ince, daha geçirgendir
2) Vücut yüzeyi, vücut hacmi dikkate alındığında, çocuklarda daha yüksektir
3) Yerlerde, eşyalarda ve tozlarda bulunan üçüncü el dumanla temas çocuklarda, özellikle emekleyen veya yeni yürüyen çocuklarda daha sıktır.
4) Elin veya eşyaların ağza götürülmesi çocuklarda daha yaygındır.
5) Vücuda giren maddenin toksik etkisi çocuklarda daha düşük dozla gerçekleşebilir.
YENİ ARAŞTIRMA BULGULARINDAN ÇIKAN SONUÇLAR
*Sigara içilen kapalı alanlar (iç ortamlar) nikotin ve toksik madde deposuna dönüşüyor.
Kapalı ortamda sigara içildiğinde nikotinin ve diğer organik gazların, dumanın dağılması sonrasında yok olmadıkları, ortamdaki yüzeylere sızdıkları ve oralardan yine ortam havasına geriye çıktıkları ilk kez “Singer BC ve arkadaşlarının 2002 ve 2003 yılları makaleleriyle gösteriliyor. 2004 yılında, Matt GE ve arkadaşları, bebekleri olan üç grup evde (1. sigara içilmeyen, 2. serbestçe sigara içilen, 3. çocuğun bulunduğu odada içmeme veya sigara için dışarı çıkma gibi önlemler alınan evlerde) havadaki, yüzeylerdeki, tozlardaki, bebeklerin saçlarındaki, annelerin işaret parmağındaki nikotin miktarı ile, bebeklerin idrarlarındaki nikotin kaynaklı kotinin miktarını ölçüp karşılaştırıyor. Havadaki, oda yüzeylerindeki ve tozlardaki nikotin miktarı ile bebeklerin idrarındaki kotinin miktarı, sigaranın koruyucu önlemlerle içildiği evlerde, sigaranın hiç içilmediği evlere göre 5-7 kat daha yüksek bulunuyor. Sigaranın serbestçe içildiği evlerde ölçülen miktarlar ise sigaranın önlem alınarak içildiği evlerdeki miktarlardan 3-8 kat daha yüksek çıkıyor. Sigara içen anneler için evde önlem alınıp alınmamasının, annenin işaret parmağındaki nikotin miktarını etkilemediği belirtiliyor.
*Sigara içilen iç ortamlarda depolanan nikotin, iç ortam hava kirleticilerinden biri olan nitröz asitle reaksiyona girip kanser yapıcı nitrozaminlere dönüşüyor.
Sleiman M ve arkadaşları 2010 yılında yaptıkları bir çalışma ile hem sigara kullanan birinin aracında ölçümler yaparak hem de deneysel özellikli bir çalışmayla, iç ortam yüzeylerinde depolanan nikotinin, iç ortamlarda bulunan hava kirleticisi nitröz asitle (HONO) reaksiyona girdiğini ve bunun sonucunda nikotinin güçlü kanser yapıcı özelliği olan nitrozamin grubu maddelere (NNA, NNK, NNN) dönüştüğünü gösteriyor. Bu maddelerden NNK akciğer adenokanserinin, NNN yemek borusu kanserinin nedeni olarak biliniyor. 2013 yılında Hang B ve arkadaşları ilk kez üçüncü el duman maddelerinin insan hücrelerinde DNA hasarına yol açtığını gösteriyorlar. Dhall ve arkadaşları (2017), farelerde üçüncü el duman maruziyetinin yara iyileşmesini geciktirdiğini, kollagen depolanmasını olumsuz etkilediğini, iltihabi olayları hızlandırdığını, doku fonksiyon bozukluğuna yol açabilecek DNA hasarı yaptığını ispatlıyorlar.
*Sigarayı bırakma sonrasında sigara içilmediğinde bile evde üçüncü el duman etkisi bir süre daha devam ediyor.
Matt GE ve arkadaşları Eylül 2018’de yayına kabul edilmiş makalelerinde, bırakma sonrası sigara içen kişi kalmayan evlerde, bırakma sonrası 7. günde kişinin içmediğini kimyasal testle doğruladıktan sonra, bu evlere üçüncü el sigara dumanını biriktirme özelliği yüksek koton yastık kılıflı, koton yastık yüzlü ve pamuk doldurulmuş yastıklar yerleştiriyorlar. Üç hafta sonra yastık kılıfları, yastık yüzleri ve içlerindeki dolgu pamukta biriken nikotin miktarları ölçüldüğünde sigarayı bırakanların evlerindeki bir yastıkta biriken ortalama nikotin miktarı, en çok yastık kılıfında olmak üzere, 21.5µg olarak saptanıyor. Sigara içilmemiş evlerdeki yastıklarda ise bir nikotin birikmesi olmuyor. Sigarayı bırakan kişilerin evlerinde yastıkta toplanan nikotinin kaynağı olarak, bu evin yüzeylerinde birikmiş bulunan ve oradan ev havasına sürekli olarak katılan nikotinin olduğu sonucu çıkarılıyor.
FARELERDE AKCİĞER KANSERİ NEDENİ
Hang B ve arkadaşları, 2018 yılında yayınladıkları makale ile ilk kez üçüncü el dumanın farelerde akciğer kanseri yaptığını deneysel bir çalışma ile kez gösteriyorlar.
ÖNLEMENİN YOLU NE?
Üçüncü el dumanı tehdidini önlemenin tek yolu ikinci el dumanı önlemekten geçiyor. “Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2017” ye göre ülkemizde 13-15 yaşındaki çocukların yaklaşık yarısı evlerinde tütün dumanına maruz kaldıklarını ifade ediyor. Bu evlerde yaşayan bebek ve çocuklar doğumlarından büyüyünceye kadar hem ikinci el dumanın hem de onun kaçınılmaz sonucu olan üçüncü el dumanın tehdidi altında yaşıyorlar.
KAPALIÇARŞI VE MISIR ÇARŞISI’NA DİKKAT!
Ülkemizdeki çarşılar, (Kapalıçarşı, Mısır Çarşısı vb) çarşı gibi iş gören pasajlar, kapalı ortamlar olarak tanımlanmalarına rağmen çok yaygın sigara içilen yerler olarak dikkat çekiyor. Buralarda çalışan ve sık kullananlar tüm çalışma yaşamları boyunca sigara içmeseler bile ikinci ve üçüncü el dumana hedef oluyorlar. Yasalarımızda yasak olmasına karşın kafe ve restoranların dumanlı ortamlar olmalarının önlenememesi her iki duman salgınının bugününü ve yarınını belirlediği için sorunun üzerine kararlılıkla gidilmesi ve önlenmesi için çok yönlü mücadele edilmesi gerekiyor.
ÇOCUKLAR ÇOK KÜÇÜK YAŞTA BİLİNÇLENDİRİLMELİ
Prof. Dr. Recep Erol Sezer, “Üçüncü el duman tehlikesi, kültürümüzde yeterince algılanmış bir tehdit değildir. Öncelikli görevimiz bu tehdide dikkat çekmektir. Çocuklarımızın bu gerçeği çok küçük yaşlarda algılamalarını ve sigara karşıtı güçlü bir tutum geliştirmelerini sağlayacak çalışmalar yapılması çok önemlidir. Bu konuda sosyal medya ve diğer eğitim ortamlarının daha etkili kullanılması, sosyal medyanın tütün endüstrisi tarafından kullanılmasına izin verilmemesi, sigara kullanımını azaltmak için yasalarımızda yapılan birçok olumlu değişikliğin daha etkili uygulanması gibi zorunluluklarımız vardır” diyor.
