Bobath terapisi nedir? Bobath terapisi nasıl yapılır, yararları nelerdir?
Hareket etmek, bir bardağı kavramak, dengede durmak veya bir adım atmak, çoğumuz için düşünmeden yaptığımız otomatik eylemlerdir. Ancak serebral palsi (beyin felci), inme veya travmatik beyin hasarı gibi nörolojik sorunlar yaşayan bireyler için bu basit eylemler, aşılması gereken devasa birer engele dönüşebilir. Hasar görmüş bir sinir sistemi, kaslara doğru komutları veremediğinde, vücut anormal kasılmalarla veya gevşeklikle mücadele etmek zorunda kalır.
İşte bu noktada, rehabilitasyon dünyasının en köklü ve en yaygın kullanılan yaklaşımlarından biri olan Bobath konsepti devreye girer. Bu yöntem, kaybedilen veya hiç kazanılamayan hareket yeteneklerini, beynin yeniden öğrenme kapasitesini kullanarak geri kazandırmayı hedefler. Peki, nörolojik rehabilitasyonun temel taşlarından biri kabul edilen bu tedavi yaklaşımı tam olarak nedir ve hastanın yaşam kalitesini nasıl artırır? İşte tüm detaylar...
1940’lı yıllarda fizyoterapist Berta Bobath ve nörofizyolog eşi Karel Bobath tarafından geliştirilen bu yöntem, o dönem için devrim niteliğinde bir bakış açısı sunmuştur. Eskiden felçli veya spastik kasların güçlendirilmesine odaklanılırken, Bobath çifti sorunun kasta değil, kası yöneten merkezde, yani beyinde olduğunu savunmuştur. Bu nedenle tedavi, kasları zorlamak yerine, merkezi sinir sistemine doğru hareket hissini yeniden öğretmeye odaklanır. Günümüzde "Nörogelişimsel Tedavi" (NGT) olarak da bilinen bu yaklaşım, beynin plastisite özelliğine, yani hasar gördükten sonra bile kendini yeniden organize edebilme yeteneğine dayanır.
BOBATH TERAPİSİ NEDİR VE NÖROGELİŞİMSEL TEMELİ
En kapsamlı tanımıyla bobath terapisi nedir sorusuna verilecek cevap; merkezi sinir sistemi hasarına bağlı olarak gelişen hareket bozukluklarını, kas tonusu problemlerini ve postür (duruş) bozukluklarını değerlendirmek ve tedavi etmek için kullanılan, problem çözme odaklı bir rehabilitasyon yaklaşımıdır şeklindedir. Bu yöntem, sabit egzersiz reçetelerinden oluşmaz; aksine her hastanın ihtiyacına, potansiyeline ve yaşam tarzına göre özel olarak şekillenen dinamik bir süreçtir. Terapinin temelinde, anormal refleks aktivitelerini ve kasılmaları (spastisite) engelleyerek, yerlerine normal ve fonksiyonel hareket kalıplarını yerleştirmek yatar. Bobath konsepti, bireyi sadece fiziksel bir beden olarak değil; algısal, bilişsel ve duygusal bir bütün olarak ele alır.
Yöntemin nörogelişimsel temeli, hasarlı beynin doğru duyusal girdilerle yeniden eğitilebileceği prensibine dayanır. Normal bir bebek nasıl ki hareket etmeyi deneme-yanılma ve tekrar yoluyla öğreniyorsa, nörolojik hasarlı bir birey de doğru yönlendirmelerle bu öğrenme sürecini yaşayabilir. Bobath terapisi, vücudun bir tarafını ihmal etme, dengeyi sağlayamama veya aşırı kasılma gibi patolojik durumları, özel tutuş teknikleriyle düzenlemeye çalışır. Amaç, hastanın gün içinde yaptığı aktiviteleri (yemek yeme, giyinme, yürüme) daha az eforla ve daha estetik bir şekilde yapabilmesini sağlamaktır. Bu yaklaşım, sadece fizyoterapistlerin değil, iş uğraşı terapistlerinin ve dil-konuşma terapistlerinin de ortak bir dil kullanarak hastaya yaklaşmasını gerektirir.
BOBATH TERAPİSİ NASIL YAPILIR?
Uygulama sürecine bakıldığında bobath terapisi nasıl yapılır sorusunun cevabı, terapistin ellerini kullanarak hastayı yönlendirdiği (handling) aktif bir seans sürecini içerir. Tedavi, detaylı bir değerlendirme ile başlar. Terapist, hastanın kas tonusunu, hangi hareketleri yapabildiğini, hangi pozisyonlarda zorlandığını ve vücudunu nasıl algıladığını analiz eder. Seanslar sırasında terapist, "kilit kontrol noktaları" adı verilen baş, omuz, leğen kemiği gibi bölgelerden hastaya dokunarak, anormal kasılmaları baskılamaya (inhibisyon) ve doğru hareketi ortaya çıkarmaya (fasilitasyon) çalışır. Örneğin, eli yumruk şeklinde kasılı duran bir inme hastasının elini zorla açmak yerine, omuz ve gövde pozisyonunu düzelterek elin kendiliğinden gevşemesini sağlayacak teknikler uygulanır.
Bobath terapisinde egzersizler, soyut hareketler değil, amaca yönelik aktivitelerdir. Hasta bir sedyede yatıp bacak kaldırıp indirmek yerine, bir sandalyeden kalkıp bardağa uzanmak, gömleğini iliklemek veya dengede durarak bir oyun oynamak gibi fonksiyonel görevler üzerinde çalışır. Terapist, bu görevler sırasında hastanın hareketini kolaylaştırır, destekler ve hastanın hareketi hissetmesini sağlar. Tedavi sadece terapi odasıyla sınırlı kalmaz; hastanın yatağında nasıl yatacağı, tekerlekli sandalyede nasıl oturacağı ve ailesinin ona nasıl yardım edeceği gibi 24 saatlik yaşam düzeni de Bobath prensiplerine göre düzenlenir. Bu bütüncül yaklaşım, öğrenilen hareketlerin kalıcı olmasını ve günlük hayata aktarılmasını sağlar.
BOBATH TERAPİSİNİN FAYDALARI VE YAŞAM KALİTESİ
Uzun soluklu ve sabır gerektiren bir sürecin sonunda bobath terapisi faydaları, hastanın bağımsızlık seviyesinde belirgin bir artış olarak kendini gösterir. En önemli fayda, kas tonusunun düzenlenmesidir; aşırı kasılan kasların gevşemesi ve zayıf kasların aktive olması sağlanarak, vücut daha dengeli bir hale gelir. Bu durum, eklem sertliklerinin, şekil bozukluklarının (deformitelerin) ve bunlara bağlı ağrıların önlenmesinde kritik rol oynar. Serebral palsili çocuklarda, baş kontrolünün sağlanması, dönme, oturma ve emekleme gibi motor gelişim basamaklarının daha sağlıklı bir sırayla kazanılmasına yardımcı olur.
