Bütçeden çıkan vatandaşın enflasyonu

2022 yılı merkezi yönetim bütçesi gerçekleşmeleri vatandaşın pek çok alanda devlete ödediği verginin yüzde 64.27'lik enflasyonun üzerinde arttığını ortaya koydu. Araç satışları geçen yıl yüzde 6 artarken motorlu taşıtlardan toplanan ÖTV 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 151.8'lik artışla 167 milyar 141 milyon liraya ulaştı. Kolalı gazozlardan tahsil edilen ÖTV miktarı ise yıllık yüzde 111.5, yani enflasyonun yaklaşık 45 puan üzerinde arttı. Geçen yıl alkollü içki satışlarından tahsil edilen ÖTV 2021'e göre yüzde 91.8'lik yükselişle 43 milyar 702 milyon lirayı buldu. Tütünlü mamüller ve iletişim hizmetlerinden alınan vergiler ise enflasyonun altında bir oranda yükseldi

Selim Karahan

skarahan@haberturk.com

Giriş: 17.01.2023 - 12:20 Güncelleme: 17.01.2023 - 12:27

ABONE OL

ABONE OL

Hazine ve Maliye Bakanlığı dün, merkezi yönetim aralık ayı ve 2022 genel bütçe gerçekleşmelerini yayımladı. Buna göre Türkiye'nin merkezi yönetim bütçesi gelirleri 2022'de 2021 yılına göre yüzde 99.9 artarak 2 trilyon 802 milyar 355 milyon lira, giderleri de yüzde 83.4 yükselerek 2 trilyon 941 milyar 420 milyon lira olarak gerçekleşti.

Böylece merkezi yönetim bütçesi açığı, 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 31 geriledi ve 139 milyar 65 milyon lira oldu.

Geçen yıl bütçede hem gelirler hem de giderler TÜİK'in açıkladığı yüzde 64.27'lik yıllık enflasyonun üzerinde artarken gelirlerdeki yüksek artış açığın beklentilerin aksine daralmasına yol açtı. Bütçede sene başındaki ilk açık hedefi 278.4 milyar liraydı, temmuz ayında revize edilen bütçeyle açık hedefi korundu. Eylül ayında açıklanan OVP’de ise 461.2 milyar lira olarak tahmin edilmişti.

Merkezi yönetimin bütçe gelirlerinde 2021'e oranla yaşanan değişimlere bakıldığında özellikle ÖTV kaleminde vatandaşın cebinden çıkan paranın enflasyonun çok üzerinde olduğu görüldü.

ÖTV gelirleri 2022 yılında 419 milyar 791 milyon TL oldu. ÖTV gelirleri bir önceki yıla göre 214 milyar 398 milyon TL yani yüzde 104.4 yükseldi. Bu artış yıllık enflasyonun yaklaşık 40 puan üzerinde yer aldı. Devletin genel vergi gelirleri ise geçen yıl yüzde 102 yükseldi.

REKLAM

MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ:

(Milyon TL)	2021	2022	Değişim (%)
Merkezi Yönetim Gelirleri	1402038,1	2802355,2	99,9
Genel Bütçe Gelirleri	1364107,4	2740572,8	100,9
Vergi Gelirleri	1164988,1	2353286,0	102,0
1. Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler	397628,6	863906,4	117,3
Beyana Dayanan Gelir Vergisi	13850,5	18865,9	36,2
Basit Usulde Gelir Vergisi	237,0	82,1	-65,3
Gelir Vergisi Tevkifatı	201368,3	329151,2	63,5
Gelir Geçici Vergisi	4200,1	8355,1	98,9
b) Kurumlar Vergisi	177972,7	507451,9	185,1
Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi	13968,4	9179,0	-34,3
Kurumlar Vergisi Tevkifatı	441,2	840,6	90,5
Kurumlar Geçici Vergisi	163563,1	497432,3	204,1
2. Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler	21114,6	26552,6	25,8
a) Veraset ve İntikal Vergisi	2255,3	2886,0	28,0
b) Motorlu Taşıtlar Vergisi	18836,3	23626,1	25,4
c) Değerli Konut Vergisi	23,0	40,5	75,6
3. Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri	377377,0	678637,9	79,8
a) Dahilde Alınan KDV	123457,6	175135,0	41,9
Beyana Dayanan KDV	114877,5	156653,6	36,4
Tevkif Suretiyle Kesilen KDV	8580,1	18481,4	115,4
b) Özel Tüketim Vergisi	205392,4	419791,1	104,4
Petrol ve Doğalgaz Ürünleri (I)	31292,1	76765,0	145,3
Motorlu Taşıtlar	66371,9	167141,5	151,8
Alkollü İçkiler	22785,4	43702,4	91,8
Tütün Mamülleri	67619,8	101275,2	49,8
Kolalı Gazozlar	1972,5	4171,0	111,5
Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallar	15347,6	26736,4	74,2
c) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi	33028,8	58638,2	77,5
d) Şans Oyunları Vergisi	6091,7	10300,3	69,1
e) Özel İletişim Vergisi	6618,1	9298,3	40,5
f) Dijital Hizmet Vergisi	2829,6	5475,0	93,5
g) Dahilde Alınan Diğer Mal ve Hizmet Vergileri	-41,2	0,0	-100,0
4. Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler	297477,3	658041,8	121,2
a) Gümrük Vergileri	34444,5	76516,7	122,1
b) İthalde Alınan Katma Değer Vergisi	261885,0	578965,3	121,1
c) Diğer Dış Ticaret Gelirleri	1147,8	2559,8	123,0
5. Damga Vergisi	28202,9	41943,4	48,7
6. Harçlar	42085,2	76645,5	82,1
7. Başka Yerde Sınıflandırılmayan Diğer Vergiler	1102,6	7558,5	585,5
Merkezi Yönetim Vergi Dışı Gelirleri	237050,0	449069,2	89,4

ÖTV gelirlerinin alt kalemlerine bakıldığında yüzdesel olarak en yüksek artışın motorlu taşıtlardan alınan ÖTV'de yaşandığı görüldü. Motorlu taşıtlardan toplanan ÖTV 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 151.8'lik artışla 167 milyar 141 milyon liraya ulaştı. Bu artışın rakamsal karşılığı 100 milyar 769 milyon TL oldu. Ek bütçede motorlu taşıtlardan alınması hedeflenen ÖTV 142.2 milyar TL olarak açıklanmıştı. Böylece hedef yaklaşık 25 milyar TL aşılmış oldu.

Otomotiv Distribütörleri ve Mobilite Derneği (ODMD) verilerine göre, geçtiğimiz yıl otomobil ve hafif ticari araç satışları yüzde 6.2 oranında arttı. Motorlu taşıtlardan elde edilen ÖTV'nin satışlardaki artış göz önünde bulundurulduğunda dahil artmasında hem araç fiyatlarının yükselmesi hem de araç fiyatı arttıkça yüzde 80 vergi dilimine giren model sayısının artması etkili oldu.

Petrol ve doğalgaz ürünlerinden tahsil edilen ÖTV de 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 145 artarak 76 milyar 765 milyon liraya ulaştı. Burada enerji fiyatlarının tamamen dolar bazlı olması artışa yol açtı. Brent petrolün varil fiyatı aslında 2022 başında 75 dolarken sene sonu 84 doları buldu. Ancak sene içerisinde Rusya savaşının etkisiyle 120 dolara kadar yükseldi.

Bunun yanında dolar/TL de 2022 genelinde yüzde 40 yükseldi. Mart ayı itibarıyla akaryakıtta ÖTV'nin devlet tarafından karşılandığı eşel mobil sisteminin de bırakılmasıyla vatandaşın yakıt giderleri yükseldi. Benzin fiyatı 2022'de yüzde 50 zamlandı. Meskenlerde kullanılan doğalgazdaki artış yüzde 164, sanayide kullanılan doğalgazdaki artış ise yüzde 274 oldu. Devletin bu kalemlerdeki yüzde 145'lik ÖTV tahsilatı yükselişi bu zamların bir yansıması oldu.

Fiyat artışlarının yansıdığı bir diğer kalem ise kolalı gazozlardan alınan ÖTV oldu. Kolalı gazozlardan daha önce yüzde 25 oranında alınan ÖTV 2 yıldır yüzde 35 oranında uygulanıyor. 2021 yılında kolalı gazozlardan 1 milyar 972 milyon TL ÖTV geliri elde edilmişti. 2022'de bu rakam yüzde 111.5'lik artışla yani enflasyonun 45 puan üzerinde bir şekilde yükseldi ve 4 milyar 171 milyon TL'yi buldu.

Resmi olarak son yıllarda alkollü içki satışlarında bir artış yaşanmamasına rağmen bu kalemden toplanan vergi de enflasyonun üzerinde artmaya 2022'de devam etti. Geçen yıl alkollü içki satışlarından tahsil edilen ÖTV 2021'e göre yüzde 91.8'lik yükselişle 43 milyar 702 milyon lirayı buldu. Buradaki artış enflasyonun yaklaşık 27 puan üzerinde kaydedildi. Uzmanlar alkol satışlarında son yıllarda kaçak ve sahte içki satışlarının oranının giderek arttığına dikkat çekti ancak bu durum vergi gelirlerini, yapılan zamlar sayesinde olumsuz etkilemedi.

Beyaz eşya ve çeşitli mobilya gruplarının içinde yer aldığı 'Dayanıklı Tüketim ve Diğer Mallar' kalemindeki ÖTV geliri yükselişi enflasyonun yaklaşık 10 puan üzerinde bir şekilde yüzde 74 olarak gerçekleşti. Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD) verilerine göre Ocak-Kasım döneminde beyaz eşya satışlarındaki yıllık artış yüzde 3'te kaldı. Dolayısıyla satışlardaki yükseliş sınırlı olduğu için vergi gelirlerindeki artış fiyat artışlarının bu alanda enflasyonu solladığına işaret etti.

ÖTV gelirlerinin enflasyonun altında yükseldiği tek kalem ise tütünlü mamüller oldu. Tütünlü mamüllerden tahsil edilen ÖTV 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 49.8'lik artışla yani enflasyonun yaklaşık 14 puan altında bir oranla 101 milyar 275 milyon TL oldu.

Vatandaşın hayati sayılabilecek harcama kalemlerinden birisi de iletişim. Her türlü mobil elektronik haberleşme, kablolu, kablosuz ve mobil internet servis sağlayıcılığı hizmetleri ve diğer elektronik haberleşme hizmetlerinden alınan özel iletişim vergisindeki artış burada ödenen miktarların enflasyonun altında yükseldiğini gösterdi. Devletin özel iletişim vergisi tahsilatı 2022'de 2021'e oranla yüzde 40.5 artarak 9 milyar 298 milyon liraya çıktı. Artış enflasyonun 24 puan altında kaldı.

BTK verilerine göre geçen yılın üçüncü çeyreği itibarıyla Türkiye'de internet abone sayısı (mobil dahil) yüzde 4.5 yükseldi. Abone sayısındaki yükseliş trendine rağmen vergi gelirlerinin enflasyonun 24 puan altında kalması hizmet sağlayıcılarının kısıtlı zam yaptığının göstergesi oldu.

Devletin en önemli gelir kaynaklarından olan gelir ve kazançlardan elde edilen vergiler ise 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 117.3 artarak 863 milyar 906 milyon liraya çıktı. Gelir vergisi tahsilatındaki yükseliş yüzde 63.5 ile enflasyon civarında yükselirken beyana dayalı gelir vergisi gelirleri yüzde 36.2 ile enflasyonun 28 puan altında kaldı. Vergi uzmanları serbest çalışanlar ve işletme sahiplerinin eksik beyanname vermesinin bu farkta etkili olabileceğini ifade etti.

Benzer şekilde kurumlar vergisi gelirlerinde yüzde 185'lik artış yaşandı. Gelirler 507 milyar 452 milyon liraya ulaştı. Bu artan şirket kârları sebebiyle beklenen bir gelişmeydi. Buna karşılık beyana dayalı kurumlar vergisi gelirleri yüzde 34.3 düşerek 9 milyar 179 milyon liraya düştü.

Bunun yanında 2022 yılında Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi yüzde 196 yükseldi. Buradan elde edilen k3arların eksik beyan edildiği düşünülebilir. Ancak öncelikle hisse satışı yapılmadıysa yani yükselen hisse tutulduysa artış ne kadar olursa olsun bir gelir oluşmuyor. Şirketler temettü dağıtımını ise genelde mart ayından itibaren yapıyor. Dolayısıyla buradan elde edilecek yüzde 10'luk vergi 2023 bütçesine yansıyacak.