Çirkin ye güzelleş!

Yamru yumru, üzeri lekeli bir elmayı mı seçersiniz, yuvarlak ve parlak olanı mı? Muhtemelen ikincisini ama güzel görünmeyen meyve aynı ağacın hatta aynı dalın meyvesi olabilir, aynı lezzeti, besin ve enerji öğelerini taşıyabilir. İç güzelliğiyle sizi şaşırtabilir. Geride bıraktığımız hafta “açlıkla mücadele”ye adanmıştı. Açlık hâlâ dünyanın en temel sorunlarından birisi ne yazık ki. Oysa dünyadaki gıda üretimi yüzde 110-120 seviyelerinde, ihtiyacın yüzde 20 üzerinde. Buna rağmen Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre 870 milyon kişi açlık çekiyor. Çünkü üretilen gıdanın üçte biri israf oluyor. HT Ekonomi'den Naime Sert'in haberine göre tarladan sofraya kadar uzanan gıda zincirinde kayba uğrayan veya israf edilen 1.3 milyon ton gıdanın yıllık ekonomik değeri 1 trilyon dolar.

GÜZEL OLMAYAN RAFA ULAŞAMIYOR

En fazla israf edilen gıdalar ise sebze ve meyveler. Üretimin neredeyse yarısı çöpe gidiyor. Bunun nedenlerinden biri de görünüş. Meyve ve sebzelerin üçte biri ‘yeterince güzel’ olmadığı için market raflarına ulaşamıyor. Hasat ve işçilik masraflarından kaçınmak için tarlada bırakılıyor ya da satın alınmıyor. Organik ürünlerin şeklinde, renginde farklılığı olağan karşılayan tüketici, organik olmayan alışverişlerinde şekle daha çok dikkat ediyor.

Güzel ürün için daha fazla ücret ödeyebiliyor. Aşırı miktarda gübrelenen, ilaçlanan, hormon kullanılan, bu nedenle şekilleri değişen ürünlerden söz etmiyorum elbette. Sağlıklı ürünlerin de şekli, boyutu ve rengi güneş, rüzgâr, yağışlar, toprağa değme gibi doğal nedenlerle farklılaşabiliyor. “Çirkin gıda” olarak nitelenen bu ürünlerin içi diğerlerinden farksız, hatta bazen daha güzel olabiliyor. Bunu anlamanın tek yolu da tadına bakmak.

ÇEVREYE AĞIR YÜK GETİRİYOR

Önyargılar ve ‘kusursuzluk’ standardı tonlarca gıdanın çöpe gitmesine sebep olurken, çevreye de ağır bir yük getiriyor. Gıda israfı aynı zamanda su, toprak, enerji ve işçilik gibi kaynakların da boşa gitmesi demek. Üstelik sera gazı emisyonunu artırıp, küresel ısınma ve iklim değişikliğini destekliyor. FAO, sıfır açlık hedefi çerçevesinde çirkin gıdaların tüketimini teşvik için ‘Asıl güzellik (ve tat!) içtedir” diyor. Yurtdışında bazı süpermarket zincirleri “çirkin” gıdaların tüketimi amacıyla öncülük edip, kayıpları azaltmak için kampanyalar yürütüyor. Darısı Türkiye’nin başına.

BÜTÇEDEKİ PAYI YÜZDE 19.5

Aile bütçesinde gıda ve alkolsüz içeceklerin payı yüzde 19.5. Türkiye İstatistik Kurumu’nun hanehalkı bütçe araştırmasının 2016 yılı sonuçlarına göre; Türkiye genelinde hanehalklarının tüketim amaçlı yaptığı harcamalar içinde en yüksek payı yüzde 25.2 ile konut ve kira harcamaları alırken, ikinci sırada yüzde 19.5 ile gıda ve alkolsüz içecek harcamaları bulunuyor. Bunu azaltmanın yolu israf ve kaybın önlenmesinden geçiyor.

GIDA BANKASI ÇÖZÜM OLABİLİR

Fransa’da gıda üreticileri, toptancıları ve perakendecileri, satılamayan sağlıklı gıdaları ihtiyaç sahiplerine ulaştırmakla yükümlü. Türkiye’de henüz böyle bir uygulama yok. Sağlığa uygun ve raf ömrünün bitmesine az kalmış ürünleri ihtiyaç sahiplerine dağıtacak gıda bankacılığı şu ana kadar yapılan en iyi öneri gibi görünüyor. Tüketicilerin alışveriş, etiket ve son kullanım tarihi ile gıda saklama konusunda bilgilendirilmesi, üretici, dağıtıcı ve aracının uygun şartlarda depolama koşullarına sahip olması da israfı önlemede önemli.

KİŞİ BAŞINA 300 KİLOGRAM GIDA ZİYAN OLUYOR

Avrupa ve Kuzey Amerika’da kişi başına gıda israfı yılda 280-300 kilogramı buluyor. Afrika ve Asya’da bu oran 6 ile 11 kilogram arasında değişiyor. Zengin ülkelerde kişi başına yıllık gıda üretimi 900 kilogram iken fakir ülkelerde bu rakam 460 kilograma düşüyor.

KAYIP AYNI NEDENLER FARKLI

Sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkeler neredeyse aynı miktarda gıda israfı yapıyor. 670 milyon ton ve 630 milyon ton. Ancak gelişmekteki ülkelerde israf ve kayıp erken aşamada yaşanıyor. Taşımacılık ve depolama işlemlerindeki yetersizlikler nedeniyle hasadın yüzde 40’ı tarladan tüketiciye ulaşırken ziyan oluyor. Gelişmiş ülkelerde ise kaybın yüzde 40’ı perakende ve tüketici kaynaklı. 222 milyon ton gıdaya eşdeğer bu rakam Sahraaltı Afrika’sının toplam üretimine denk. Gelişmiş ülkelerde kentleşme, gelir artışı ve buna bağlı olarak tüketim miktar ve çeşidindeki artış israfı artıran önemli faktörler olarak öne çıkıyor.

AZ SATIN AL TÜKETECEĞİN KADAR PİŞİR

Türkiye İsraf Raporu, tüketicilerin gıda ve içecek israfını azaltmak için en fazla başvurdukları yöntemin yemekleri tüketecekleri miktarda pişirmek olduğunu ortaya koyuyor. Gıda alışverişine çıkmadan önce alışveriş listesini hazırlayanların ve alışveriş listesi dışında ürün satın almayanların oranlarının düşük olması dikkat çekiyor.

İNGİLİZLER HAFTADA 6 TABAĞI ATIYOR

Gıda israfının yüzde 42’sinin sorumlusu evler. İngiltere’de her yıl 8.3 milyon ton gıda israf ediliyor. Her hafta 6 tabak yemek çöpe atılıyor. Yunanistan’da da tüketicilerin yüzde 40’ı son kullanım tarihinden önce yenilebilir gıdayı atıyor. Hollandalı tüketiciler satın aldıkları gıdanın yaklaşık yüzde 11’ini çöpe atıyor.

SÜPERMARKETTEN ALIRIM AMA İNTERNETTEN ALMAM

Blue Yonder’in İngiltere, ABD, Fransa ve Almanya’da 2 binin üzerinde tüketiciyle yaptığı ankete göre tüketicilerin yüzde 81’i marketten çirkin meyve sebze alabileceğini söylüyor. Ancak internet üzerinden alışverişe gelince oran yüzde 52’ye iniyor. Ancak mükemmel olmamanın bedeli var. Tüketicilirin yüzde 90’ı çirkin meve sebze almaları için indirim istiyor. Yüzde 60’ı indirimin en az yüzde 20 olması gerektiğini, yüzde 22’si indirimin en az yüzde 50 olması gerektiğini savunuyor.

FRANSIZLAR OLUMLU YAKLAŞIYOR

Fransızlar kusursuz olmayan meyve sebzeyi alma konusunda en açık fikirli ulus. Fransızların yüzde 93’ü, Almanların yüzde 85’i, İngilizlerin yüzde 80’i ABD’lilerin ise yüzde 66’sı süpermarketten çirkin sebze meyve alabileceğini söylüyor. Fransa’da 2014 yılında ülkenin üçüncü büyük süpermarket zinciri Intermarché çirkin meyve sebzeler için kampanya başlatmıştı. Oranlar kampanyanın başarısını da gösterir nitelikte. “Çirkin sebze alma” konusu cinsiyet ve yaş grubuna göre de farklılık gösteriyor. 25- 34 yaş arasındakilerin yüzde 41’i zaten çirkin sebze meyve alıyor. 55 yaş ve üzerindekilerin yüzde 42’si bunu düşünmeyeceğini söylüyor. Erkeklerde “Almayacağım” diyenlerin oranı yüzde 21, kadınlarda yüzde17.

- Dünyada her yıl1.3 milyon milyon ton gıda israf ediliyor.

- Bu israfın ekonomik değeri 1 trilyon doları buluyor.

- Dünyada açlık çeken 870 milyon insan var.

- Meyve sebzenin %30'u güzel olmadığı için rafa çıkmıyor.

- Meyve sebze üretiminin %50'si ziyan oluyor

- Türkiye'de üretimin %53'ü kayboluyor