Devrim'den Togg'a! Türk otomotiv sanayisini tarihi

Türk otomotiv sanayisinin tarihi öneme sahip günlerinden biri gerçekleşti. Türkiye'nin yerli elektrikli otomobili Togg'un seri üretimi Cumhuriyet'in 99'uncu yıl dönümünde başladı.

Gemlik'teki fabrikada üretimin başlaması ile birlikte, Türk otomotiv sanayisi yıllar sonra bir kez daha yerli marka ile küresel rekabette boy gösterecek.

Yerli sanayinin kendi imkanları ile ürettiği elektrikli otomobil, kartların yeniden dağıtıldığı ve oyunun kurallarının yeni baştan yazıldığı küresel otomotiv endüstrisinde Türkiye'nin de güçlü bir şekilde yer almasını sağlayacak.

Togg'un, 3 yıl gibi kısa bir süre içinde sıfırdan fabrika yatırımı, tedarik anlaşmaları, batarya üretimi ve şarj istasyon ağı kurulumu gibi hiç de kolay olmayan evreleri tamamlayarak otomobili üretme aşamasına gelmesinde, kuşkusuz Türkiye'nin otomotiv üretimindeki yetkinliğinin payı çok büyük.

Öyle ki, Togg'un kısa sürede bu noktaya gelmesinin, mühendisiyle, tedarikçisiyle ve yetişmiş iş gücüyle Türk otomotiv sanayisinin ortak başarısının olduğu söylenebilir.

Bu kapsamda, en son fabrika yatırımının 20 yıl önce gerçekleştiği Türk otomotiv sanayisinde, hangi evrelerden geçilerek sıfırdan elektrikli otomobil markası yaratabilecek noktaya gelindiğini anlamak için tarihsel sürece bakmakta fayda var.

İLK ÜRETİM CUMHURİYET'İN İLK YILLARINDA BAŞLADI

Türkiye'nin otomobil üretiminin tarihi Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar gidiyor. Buna göre, Türkiye'de ilk seri üretim 1929 yılında Ford Motor Company ile dönemin hükümeti arasında imzalanan 25 yıllık anlaşma ile başladı.

İstanbul Tophane'de açılan fabrikada, 450 işçi günde 50'ye yakın otomobil üretimi gerçekleştiriyordu. Fakat, dünya ekonomilerinde yaşanan 'büyük buhran' buradaki üretimi de etkiledi ve fabrikanın üretimine 1934 yılında son verildi.

Türkiye'nin ürettiği ikinci otomobil ise, 1955 yılında bantlardan inmeye başlayan Jeep oldu. Yerli 'Jeep'lerin montajı, sermayesinin yüzde 25’i Willys-Overland'a ait olan Tuzla Çayırova'daki Türk Willys Overland Tuzla Montaj Fabrikası'nda yapılıyordu. İlerleyen yıllarda, aynı fabrikada Bussing marka kamyon montajı da gerçekleşmeye başladı.

1960 yılına gelindiğinde Ford Motor Company'nin ikinci Türkiye serüveni 30 yıl aradan sonra başlamış bulunuyordu. Ford ve Koç Grubu'nun ortak girişimiyle açılan Otosan fabrikasında, Ford'un Consul otomobili ve Thames kamyonlarının montajı gerçekleşiyordu.

Buraya kadar saydığımız tüm modeller, kuşkusuz yerli sanayinin temelini oluşturmaları bakımından ayrı bir öneme sahipler.

Fakat, hiçbiri motoru dahil tüm parçaları Türk mühendisler tarafından günler içinde üretilen 'Devrim' kadar 'yerli' değildi.

Takvimler 1961 yılını gösterdiğinde, dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in isteği ile hayata geçen Türkiye'nin ilk 'yerli otomobil' projesine Eskişehir Devlet Demiryolları Fabrikası’nda start verildi.

Türk mühendisler tarafından tamamıyla Türkiye’de tasarlanıp geliştirilen ilk yerli otomobil olan Devrim, 135 gün içinde üretilerek aynı yılın 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı törenlerine yetiştirildi.

Çok büyük emek ve fedakarlıklar ile üretilen Devrim, Cumhurbaşkanı Gürsel'i törenlerde taşıdığı sırada benzininin bitmesi sonucu aniden yolda kaldı. Bu olaydan sonra gözden düşen otomobilin üretim serüveni de son buldu.

Böylece, 4 aylık bir süre içerisinde üretilerek dünya otomotiv endüstrisi tarihine geçen Devrim, tarihin tozlu sayfaları arasında yer almak zorunda bırakıldı.

YATIRIMLAR 1960'LARDA HIZ KAZANDI

Devrim'in hüzünlü hikayesinin hemen ardından ise, Türk otomotiv sanayisindeki gelişmeler hız kazandı.

1966 yılında, prototipi İngiliz Reliant firmasından, mekanik parçaları ise Ford’dan alınan ve ismi yarışma ile belirlenen fiberglass gövdeli Anadol'un üretimi başladı.

Otosan fabrikasında üretilen otomobil, 1984 yılına kadar 93 bin adetten fazla bir üretim sayısına ulaştı.

1960'ların ikinci yarısından sonra Türkiye'de ticari araç üretimine de ağırlık verildi. 1967 yılında Mengerler ve Mercedes-Benz ortaklığında kurulan Otomarsan'da Mercedes-Benz marka otobüslerin üretimi başladı. Aynı yıl, Alman ticari araç üreticisi Man'ın kamyonları da Türkiye'deki bantlardan inmeye başladı.

1968 yılına gelindiğinde ise, Koç Grubu İtalyan Fiat ile birlikte Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş.'yi kurdu. Bir yıl sonra da Oyak Renault Otomobil Fabrikaları'nın temeli atıldı.

Her ikisi de Bursa'da yer alan fabrikalarda üretim 1971 yılında başladı. Tofaş Murat 124'leri üretirken, Oyak-Renault ise 381 işçisi ile Renault 12 üretimini gerçekleştiriyordu.

1990'LARDA UZAKDOĞULULAR GELDİ

Bursa'daki yatırımlardan 20 yıl sonra o dönem General Motors'un sahibi olduğu Opel, İzmir Torbalı'da montaj fabrikası kurdu. Vectra modelinin montajının yapıldığı tesiste, üretimin başladığı ilk yıl olan 1990'da bin 156 otomobilin montajı gerçekleşti.

Otomotiv sanayisinde yatırımların hızlı başladığı 90'lı yıllarda, Japon otomotiv üreticisi Toyota'nın en çok satılan modeli Corolla'nın 7'inci neslinin üretimine Sakarya'da başlandı.

Toyota'nın yatırımından 3 yıl sonra, 1997 yılında bu sefer bir başka Japon üretici olan Honda, Gebze'deki fabrikasında Corolla'nın rakibi Civic modelinin üretimine başladı.

1997 yılına gelindiğinde ise, Güney Koreli Hyundai, Assan ile kurduğu fabrikasında hafif ticari modeli H100 ve sedan modeli Accent'i üretmeye başladı.

YERLİ SANAYİNİN EN BÜYÜK YATIRIMI 2021 DUYURULDU

Hyundai'nin yatırımı, bir otomobil üreticisinin Türkiye'deki son fabrika yatırımı oldu. Aradan geçen yıllarda birçok markanın adı Türkiye'ye yatırım planı ile gündeme gelse de, maalesef bu yatırımlar gerçekleşmedi.

Bunun son örneği Volkswagen oldu. 2018 yılından 2021 yılına kadar Türkiye'de fabrika açacağı konuşulan, hatta Manisa'da bir 1 milyar TL sermayeli bir şirket bile kuran Alman üretici, ne var ki çeşitli sebepler ile bu planından vazgeçti.

Volkswagen bu planından vazgeçse bile, 1990'ların üzerinden geçen 20'yi aşkın yıldan sonra, başta Togg olmak yerli sanayide çağın gereklerine uygun önemli gelişmeler yaşanıyor.

Bu kapsamda, 2021 yılında Ford Otosan, elektrikli ve bağlantılı yeni nesil ticari araç projelerine yönelik 10 yıl etki süresine sahip 2 milyar euroluk yatırım planını devreye aldı.

Türk otomotiv sanayisinin en büyük yatırımı unvanına sahip bu gelişme kapsamında, Türkiye'de fabrika kurmaktan vazgeçen Volkswagen'in ticari modelleri Otosan fabrikasında üretilecek.

BATARYA YATIRIMLARI HIZ KAZANDI

Bu gelişme haricinde, yerli sanayide batarya üretimi adımları da atılıyor.

Togg'un Farasis Energy ile kurulan ortaklıktan doğan batarya üretim şirketi Silk Road Temiz Enerji Çözümleri San. ve Tic. A.Ş.'nin (SIRO), hem Togg hem de diğer üreticiler için batarya üretecek.

Ayrıca, Koç Holding de, Ankara'da batarya üretimi konusunda Koreli batarya üreticisi SK On ile niyet mektubu imzalamış durumda.

Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı'na bağlı Aspilsan Enerji ise, Lityum İyon Pil Üretim Tesisi'nde seri üretim aşamasına geldi.

Tüm bu gelişmeler, küresel üreticilerin tam gaz devam ettiği elektrikli otomobil çalışmalarının karşısında, yerli otomotiv sanayisinin de, tedarik sanayisi ile birlikte geleceğe emin adımlar atmasını sağlayacak.