İşsizlik maaşının en zor bağlandığı üç ülkeden biriyiz

.png

Türkiye’de işsiz sayısı ocak ve şubat aylarında 4.7 milyon, martta 4.5 milyon, nisan ve mayıs aylarında 4.2 milyon, haziran ayında ise 4 milyon 253 bin kişi oldu. Bu aylarda işsizlik maaşı alanların sayısı 640 bin ile 682 bin kişi arasında seyretti. Haziran ayında 644 bin kişi işsizlik maaşı aldı. Başka bir ifadeyle haziran ayında sokakta gördüğümüz 7 işsizden sadece 1’i o ay işsizlik maaşı alan kişilerden oluştu. Geri kalan 6 kişinin bir kısmı daha önce 6 ay ile 10 ay arasında değişen işsizlik maaşı hakkını kullandıktan sonra hala iş aramaya devam edenlerden, çok büyük kısmı ise hiç işsizlik maaşı alamayanlardan oluşuyor.

İşçilerin kara gün dostu olan işsizlik sigortası, çalışanların en büyük güvencelerinden birini oluşturuyor. İşsizlik sigortasından şimdilik sadece işçiler yararlanabiliyor. Ahilik sandığı faaliyete geçtiğinde, esnaf da işsizlik sigortasından yararlanabilecek.

Türkiye’de işsizlik sigortasından yararlanmak için son 3 yılda 600 gün prim ödemek, son 120 gün hizmet akdi ile çalışmak gerekiyor. Prim ödeme süresine bağlı olarak 6 ile 10 ay arasında işsizlik maaşı ödeniyor. İşsizlik maaşı, çalışırken kazanılan ortalama brüt ücretin yüzde 40’ı oranında yer alıyor.

Türkiye, İtalya ve Portekiz ile birlikte Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi ülkeler içinde işsizlik maaşına erişimin en zor olduğu üç ülke arasında. İşsizlik maaşı alabilmek için en uzun süre çalışma zorunluluğu bulunan ülkeler arasında ise ilk sırada Türkiye bulunuyor.

Türkiye’yi İtalya ve Portekiz ile aynı potaya koyan ise diğer ülkelerde kendi isteğiyle işten ayrılanlar da işsizlik maaşı alabilirken, bu üç ülkede, kendi isteğiyle işten ayrılanlar işsizlik maaşı alamıyor. Bunun ötesinde, Türkiye’de işçi ile işverenin karşılıklı anlaşarak iş akdini feshetmesi durumunda da işsizlik maaşı ödenmiyor.

İşsizlik maaşı almak için bugüne kadar 12.1 milyon kişi başvurmasına rağmen, 7.4 milyon kişiye işsizlik maaşı bağlandı.

İŞSİZLİK MAAŞI ALABİLMEK İÇİN KAÇ AY ÇALIŞMAK GEREKİYOR?

Türkiye’de işsizlik sigortasından yararlanma koşulu son 36 ayda 600 gün, yani 20 ay. Ayrıca, son 120 gün hizmet akdi ile çalışmak gerekiyor.

Türkiye bu yönden OECD ülkeleri arasında işsizlik sigortasına erişimin en zor olduğu ülkelerin başında yer alıyor. Ülkelerin çoğunda 24 aylık dönemde 12 ay çalışmış olanlar işsizlik sigortasından yararlanabiliyor. İspanya’da son 6 yılda 360 gün çalışmak, işsizlik maaşından yararlanmak için yeterli bulunuyor. Türkiye’den daha katı kritere sahip Slovakya’da ise son 4 yılda en az 3 yıl çalışma koşulu aranıyor.

İşsizlik sigortasından yararlanma koşullarının en kolay olduğu ülkelerin başında ise Kanada ve ABD geliyor. İşsizlik maaşı alabilmek için ABD’de 20 hafta, Kanada’da 12 ayda 596 saat (Günde 7.5 saat çalışıldığını varsayarsak 80 gün) çalışmak yeterli bulunuyor.

İŞSİZLİK MAAŞININ TUTARI NEDİR?

Türkiye’de işsizlik maaşı, çalışırken son 4 ayda alınan ortalama brüt ücretin yüzde 40’ı üzerinden ödeniyor. Ancak, ödenebilecek azami tutar, brüt asgari ücretin yüzde 80’i ile sınırlı. Bu nedenle brüt ücreti 5.100 liranın üzerinde olanların alabildiği işsizlik maaşı, yüzde 40’ın altına düşüyor.

İşsizlik maaşının, çalışırken alınan ücrete oranının en yüksek olduğu ülke olan Danimarka’da yüzde 90 oranı uygulanıyor. İsveç’te yüzde 80, Hollanda’da yüzde 75, İsviçre, İspanya, Slovenya gibi ülkelerde yüzde 70 oranında işsizlik maaşı bağlanıyor.

İşsizlik maaşı bağlama kriterinin en kolay olduğu ülkelerden Kanada’da çalışırken alınan ücretin yüzde 55’i oranında, ABD’de ise yüzde 53’ü oranında işsizlik maaşı ödeniyor. En cimri ülke durumundaki İngiltere’de ortalama brüt ücretin yüzde 10’u üzerinden işsizlik maaşı bağlanıyor. Ortalama ücretin yüzde 27’si ile Yunanistan ve yüzde 32’si ile İrlanda da işsizlik maaşının düşük olduğu ülkeler arasında yer alıyor.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda işsizlik maaşı miktarları genellikle maaş alma süresi uzadıkça azalıyor. Belçika’da ilk başta yüzde 60 oranında bağlanan işsizlik maaşı, bir yılın sonunda yüzde 53.8’e düşüyor. Çek Cumhuriyeti’nde işsizlik maaşı normal ücretin yüzde 60’ı ile başlayıp, 2 ay sonra yüzde 50’ye, 4 ay sonra yüzde 42’ye indiriliyor. İtalya’da 6 ay sonra yüzde 60’tan 50’ye düşürülüyor. Ancak, İsrail, Fransa ve Japonya gibi ülkelerde işsizlik maaşı ödeme süresi uzadıkça maaş tutarı da artırılıyor.

İŞSİZLİK SİGORTASINDA EN CÖMERT BELKİÇA VE HOLLANDA

Türkiye’de işsizlik maaşı süresi 600 gün çalışanlarda 6 ay; 900 gün çalışanlarda 8 ay, 1080 gün çalışanlarda 10 ay olarak uygulanıyor. Belçika’da işsizlik maaşı ödeme sürelerinde sınır bulunmuyor. Hollanda’da 38 ay, İsveç’te 35 ay, İspanya, Portekiz, Norveç. Fransa ve Danimarka’da 24 ay süre ile işsizlik maaşı ödeniyor.

İŞSİZLİK MAAŞINDAN SONRA İŞSİZLİK YARDIMI

OECD ülkelerinin birçoğunda işsizlik maaşı ödemelerinin bitiminde işsizlik yardımı devreye giriyor. İşsizlik yardımının miktarı, işsizlik maaşına göre düşük oranda. Avustralya, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, Yeni Zelanda, Portekiz, İsveç gibi ülkelerde ortalama ücretin yüzde 15’i ile yüzde 25’i arasında işsizlik yardımı yapılıyor. Bu oran İngiltere ve Almanya’da yüzde 10, Estonya’da yüzde 8, Avusturya’da yüzde 39 oranında bulunuyor.

İşsizlik yardımında çoğu ülkede süre sınırı bulunmuyor. Genellikle işsizlik süresi boyunca ödemeler devam ediyor.

Türkiye’de işsizlik maaşı dışında, kurallara bağlanmış bir işsizlik yardımı bulunmuyor. Sadece sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları ile belediyeler aracılığıyla yapılan münferit ayni ve nakdi yardımlar söz konusu.

Not: Tablolarda Dr. Volkan Işık ve Dr. Okan Güray Bülbül'ün "Dünyada işsizlik sigortası ve işsizlik yardımı uygulamaları" başlıklı çalışmasından yararlanılmıştır.