Kıdem tazminatı nedir? Kimlere verilir? İşten çıkanlar kıdem tazminatı alır mı?

Çalışanların en çok merak ettiği konuların başında kıdem tazminatı geliyor. Çalıştığı işyerinden ayrılmak isteyen, daha iyi koşullarda iş bulma imkânı olan işçiler, kıdem tazminatlarını nasıl alabileceklerini merak ediyor. Son işyerinde en az bir yıl çalışılarak hak kazanılan kıdem tazminatı normalde emeklilikte, vefat halinde veya işveren tarafından işten atılma durumunda alınabiliyor. Bunun dışında kıdem tazminatı alabilmek için işçinin haklı bir nedenle istifa etmesi veya erkeklerin askerlik, kadınların da evlendikten sonra bir yıl içinde istifa etmesi gerekiyor.

KIDEM TAZMİNATINI KİMLER ALABİLİR?

1999 yılında emeklilik yaşı kademeli olarak kadınlarda 58, erkeklerde 60’a yükseltilirken, çalışanların kıdem tazminatı konusunda mağduriyet yaşamaması için bir düzenleme yapıldı. 1475 sayılı eski İş Kanunu’nun kıdem tazminatıyla ilgili 14. maddesine 5. fıkra eklenerek yapılan düzenlemenin özü, “yaş dışındaki emeklilik koşulları”nı yerine getiren işçilerin işten ayrılmaları durumunda kıdem tazminatı alabilmesini sağlamak.

Bu düzenleme iş dünyasında 15 yıl sigorta, 3600 prim günüyle kıdem tazminatının alınabilmesi uygulaması olarak anılmaya başlandı. Yakın zamana kadar bu düzenleme sadece 8 Eylül 1999’dan önce işe girmiş olanları ilgilendiriyordu. Yasaya göre, 9 Eylül 1999 tarihinden sonra işe girenler de yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirmeye başladıktan sonra kıdem tazminatlarını alabilecek. Dolayısıyla, konu 4/A (işçi) statüsünde çalışan herkesi ilgilendiriyor.

EMEKLİ OLMADAN KIDEM TAZMİNATI ALMA

Emekli olmadan kıdem tazminatı alma koşulları, işe ilk defa başlanan tarihe göre değişiyor. İşe giriş tarihine göre, koşullar şöyle:

- 8 Eylül 1999’dan önce işe girenler: 15 yıl sigorta, 3600 gün prim.

- 9 Eylül 1999-30 Nisan 2008 tarihleri arasında işe girenler: 25 yıl sigorta, 4500 gün prim.

- 1 Mayıs 2008’den sonra işe girenler: 25 yıl sigorta, 5400 gün prim.

- 9 Eylül 1999’dan sonra işe girenler: Sigortalılık süresi şartı aranmaksızın 7000 prim günü

- 9 Eylül 1999 tarihinden sonra işe başlayanlar emekli olmadan kıdem tazminatını alma hakkını 2024 yılından itibaren elde edecek. Bunlar içerisinde kesintisiz olarak yirmi yıl çalışarak 7000 gün prim ödeyenler ise gelecek yıl sonbahardan itibaren, emekli olmadan kıdem tazminatını almaya hak kazanacak.

- Aralık 2017 itibarıyla Toplam aktif sigortalı sayısı 22.2 milyon kişi.

- Emekli aylığı alanlar 12.1 milyon kişi.

- Sigortalıların nüfusa oranı %87.1’e ulaştı.

- Kapsam dışı nüfus ise %12.9’a geriledi.

15 YIL VE 3600 GÜNLE İKİ KEZ TAZMİNAT ALINABİLİR

İş sözleşmesini feshedenlerin, belli süre önce karşı tarafa bildirimde bulunması gerekir. Bu süre 6 aydan az çalışanlarda 2 hafta, 6 aydan 1.5 yıla kadar çalışanlarda 4 hafta, 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlarda 6 hafta, 3 yıldan fazla çalışanlarda 8 hafta. Bildirim süresine uyulmaması durumunda o süre kadar haftalık ücretin karşı tarafa ihbar tazminatı olarak ödenmesi gerekiyor. Yasadaki bu sürelerden bağımsız olarak işçi ve işveren tarafından imzalanan iş sözleşmesinde daha fazla ihbar süreleri konulabiliyor.

Emekli olmadan kıdem tazminatı alarak işten ayrılanlar ihbar tazminatı alamazlar. Uygulamada, işverenler, sigortalılık süresi ve prim gün sayısını doldurarak kıdem tazminatı almak suretiyle ayrılan işçilerden genellikle ihbar tazminatı talep etmiyor.

KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANIYOR?

Mevzuata göre, işçinin çalıştığı her geçen yıl için 30 günlük brüt ücret karşılığında kıdem tazminatı hesaplanıyor. Tazminat hesabı yapılırken, brüt maaşa düzenli ve nakit olarak yapılan tüm ödemeler de ekleniyor. Kıdem tazminatında bir tavan belirleniyor. Bu tavanın üzerindeki maaşlar kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmıyor. Çalışanın geliri bu tavan tutarın altındaysa, tazminat hesabında aldığı maaş geçerli oluyor. Ancak gelir bu tavan tutarın üstündeyse, maaş ne olursa olsun kıdem tazminatı bu tavandan hesaplanıyor.

Kıdem tazminatı hesaplamasına esas ücretin bir tavanı vardır. Bu tavan her sene devlet tarafından belirlenir. 2018 yılı ilk 6 ayı için kıdem tazminatı tavanı 5.001,76 TL'dir.

İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdür. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatı hesaplanırken sadece damga vergisi (%0,759) kesintisi yapılır.

Aşağıdaki bilgiler doğrultusunda kıdem ve ihbar tazminatı hesaplanır.

İşe Giriş Tarihi :

İşten Ayrılma Tarihi :

Aylık Brüt Ücret :

Yıllık Toplam Brüt İkramiye :

Aylık Brüt Yemek ve Ulaşım Ücreti :

Diğer Brüt Ödemeler (Yıllık Toplam) :

Kümülatif Gelir Vergisi Matrahı :

Örnek Kıdem Tazminatı Hesaplaması:

Brüt Ücret: 2.000,00 TL

Giriş Tarihi: 02.06.2015

Çıkış Tarihi: 10.08.2017

Giriş ve Çıkış Tarihi Farkı: 8 gün 2 ay 2 yıl

Çıkan sonuç gün bazında toplanır ve elle yapıldığı için +1 gün eklenir:

1 gün + 8 gün + 60 gün + 730 gün = 799 gün çalıştı. ( Normal gün hesabı)

Kıdem Günü: 799 * 30 gün /365 = 65,67 gün

Günlük Brüt Ücret: 2.000 TL/30 = 66,66 TL

Brüt Kıdem Tazminatı: 65,67 * 66,66 = 4.377,56 TL

Damga Vergisi: 4.377,56 TL * 0,00759 = 33,22 TL

Net Kıdem Tazminatı: 4.377,56 TL – 33,22 TL = 4344,34 TL

2018 yılı için tavan tazminat tutarı geçen kişi için örnek hesaplama:

Tam olarak 2 yıl çalıştığını ve brüt ücret 10.000 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda hesaplama için 10.000 TL değil, tavan ücret olan 5.001,76 TL kıdem tazminatı hesaplamasında baz alınacak. Sonuç olarak 5.001,76 TL * 2 = 10.003,52 TL kıdem tazminatı ödemesi yapılacak.

İhbar tazminatı

İş Kanunu’nun 17. Maddesinde düzenlenen ihbar tazminatı, işverenin işçiyi çıkarmadan ya da işçinin iş yerinden ayrılmadan önce karşı tarafa haber vererek mağdur olmasını önlemek amacıyla oluşturulmuş bir tazminat veya süredir.

İşte tarafların birbirine önceden haber vermesi gereken süreye ihbar süresi, gerekli bildirimi yapmadan işçinin çıkması ya da işverenin çıkartması durumunda ödediği bedele ihbar tazminatı denir.

İhbar Tazminatı Örnek Hesaplama

Bildirim tarihinde (ihbar süresi başlamadan) işten çıkarılan bir kişi 2.000 TL brüt maaş alsın ve aynı yıl içerisinde 7 ay çalışmış olsun. Bu durumda:

Günlük Brüt Ücret: 2.000 TL / 30 gün = 66,66 TL

7 Ay Çalışan Kişinin İhbar Süresi: 28 gün

Brüt İhbar Tazminatı: 66,66 * 28 = 1.866,48 TL

Gelir Vergisi Kesintisi: 1.866,45 * %15 = 279,96 TL (Vergi dilimleri sayfanın sonunda mevcut.)

Damga Vergisi Kesintisi: 1.866,45 TL * 0,00759 = 14,16

Kesintiler Toplamı: 279,96 + 14,16 = 294,12 TL

Net İhbar Tazminatı: 1.866,45 TL – 294,12 TL = 1.572,33 TL

Not: Toplam brüt ücret yıl içerisinde 14.000 TL olduğu için %15 vergi dilimi uygulanmıştır.