Domatesin ilginç hikayesi! Bir zamanlar zehirli sanılıyordu!
Domates bir bakıma yemeklerin makyajı gibidir. Tabağa adeta renk katan domates aynı zamanda lezzetiyle de yemeklere tat katar. Artun Ünsal'ın "Nadide Bir Goncadır Enginar" kitabından yapılan alıntılarla domatesin hikayesini anlattık. İşte domatesin bugüne kadar başına gelenler…
Seracılığın olmadığı dönemlerde domates sadece mevsiminde tüketilebiliyordu. Artık istediğimiz zaman tüketebildiğimiz domates ilk zamanlarda yetiştirilirken büyük zorlukları atlatarak sofralara geliyordu.
ANA VATANI GÜNEY AMERİKA "AND DAĞLARI"
Domates aslında MÖ 3500’lerde kadar uzanan bir köklü geçmişe sahip. Peru ve Bolivya’dan Meksika’ya uzanan bu yolculuğun ana yurdu Güney Amerika’dır. Güney Amerika’nın batı kısmında Kolombiya, Peru ve Şili’yi bir araya getiren And Dağları’nda domates kendi kendine yetişiyordu.
MEKSİKA'YA YOLCULUK
Peru And dağlarında yaşayan insanlar Avrupalıların gelmesinden önce domatesi keşfetmiş ve renk renk tüketmeye başlamıştı.
Kristof Kolomb 1492’de “Yeni Dünya”yı keşfinden sonra, Meksiya’yı fetheden Hernan Cortes (1521) ve Peru’daki insanları kendi imhası altına alan Francisco Pizarro gibi ünlü İspanyol asker ve kâşifler ilk kez Peru ve Bovilya’da gördükleri domatesi Meksika’ya götürmüşlerdir.
İKİNCİ TANIŞAN OSMANLI OLDU
Avrupalılar arasında domatesi ilk keşfeden böylece İspanyollar olmuştur. O dönemlerde 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ile Madrid – İstanbul arasında yoğun bir görüşme süreci devam ediyordu. Böylelikle domatesi ikinci keşfeden ülke Osmanlı oldu.
Daha sonra domatesin Mısır, Fas, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde yaygınlaştırılmasında Osmanlı tacirleri büyük bir rol üstlenmiştir.
AVRUPALILAR 'ALTIN ELMA' DİYORDU
İtalyanlar o dönemlerde domatese altın elma (malum aureum / pomodoro) adı vermişlerdi. Domatese elma demelerinin sebebi ise yine o dönemde elma, portakal, patates gibi meyve ve sebzelerin tanımlama olarak kullanılmasıydı.
Fransa’da kırmızı domatese ise aşk elması ( pomme d’amour) deniliyordu. Çünkü domatesin afrodizyak özelliği olduğu ve tüketildiği zaman cinsel gücü artırdığı düşünülüyordu.
OSMANLI 'FRENK PATLICANI' DEMİŞTİR
Yine o dönemlerde Avrupalılarda gördükleri her şeye “Türk” sıfatını takma özelliği vardı. Örneğin hindiye “Türk tavuğu” diyen Avrupalılar yine domatese başlarda “Türk elması” ismi vererek bir dönem bu şekilde adlandırmışlar.
Osmanlılar ise kendilerine yabancı gelen her ürünü başına “Frenk” sözcüğü eklemişlerdir. Domatese de başlarda “Frenk Patlıcanı” demişlerdir. Osmanlı domates ile erken tanışmış olsa da tüketmesi uzun yıllar almıştır.
Öyle ki domatesin ekimi ve tüketiminin düzenli olarak mutfaklarda yer alması 18. ve 19. yüzyılarda gerçekleşti. Avrupa’da da durum farklı değildi. Domatese başlarda “Eh işte yenilir” muamelesi yapılıyordu.
PEKİ DOMATES NEDEN GEÇ TÜKETİLDİ?
Çünkü domates çok uzun bir süre zehirli sanılıyordu, daha sonra zararsız olduğu anlaşılsa bile gereksiz görüldü.
Domatesin benimsenmemesinin bir diğer nedeni de patlıcangiller familyasından geliyor olmasıydı. Çünkü yine bir zamanlar patlıcan yemenin insanları delirttiğine dair inanışlar vardı.
SANRI GÖSTERİYORDU
Patlıcangillerden gelen meyvelerin insanlarda sanrı etkisi yarattığı düşüncesi de oldukça yaygındı. Bu yüzden domates uzun süre tüketilmemiş ve sinek kovucu olarak kullanılmış.
Domatese zehirli damgasını Fransız, İngiliz ve Almanlar vurmuştur. Bu yanılgıyı 1780’ler sonrasında aşabilmişlerdir.
